Anne Frank woont van 1929 tot 1933 in Frankfurt. Als haar vader in 1933 naar Nederland gaat om daar zijn nieuwe bedrijf op te zetten, logeert ze met haar zus Margot bij hun oma in Aken. Otto's bedrijf heet Opekta. Dat is een middel om vruchtenjam mee te maken. Otto reist door Nederland om het product te verkopen. De eerste verkoopdemonstratie is in Heerlen in Limburg, vlakbij Aken. Het kantoor van Opekta komt in Amsterdam.

De eerste demonstratie vond plaats op 4 juli 1933 in het Grand Hotel aan het Wilhelminaplein in Heerlen.Op deze dag was het bedrijf nog niet formeel ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Wel was het al gevestigd aan de Nieuwezijds Voorburgwal 120, in het moderne gebouw Candida.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Het Depot Heerlen&nbsp;van Opekta was gevestigd ten huize van de blinde Duitse oorlogsinvalide Karl Wilhelm Essers.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> De demonstratie in Heerlen was de aftrap van de intensieve marketingcampagnes die Opekta jarenlang bleef voeren. Na de zomer van 1934 verhuisde het bedrijf naar het adres Singel 400.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Opekta was in de eerste jaren de kurk waarop het gezin van Otto Frank dreef.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zxoii" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&quot;Uitnoodiging voor de Opekta-demonstratie&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ujwmk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Nederlandsch Beheersinstituut (toegang 2.09.16.04), inv. nr. 3862: beheersdossier C.W. Essers, notitie van accountant H. Stips (beheerder) over C.W. Essers voor NBI te Klimmen, 27 maart 1950</cite></li>
	<li data-footnote-id="aaiaq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Eind augustus was het bedrijf nog aan de N.Z. Voorburgwal gevestigd: &quot;Maakt NU pruimenjam!&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 31 augustus 1934, p. 4.</cite></li>
</ol>
</section>

The first was on 4 July 1933 in the Grand Hotel on Wilhelminaplein in Heerlen. On this day, the company had not yet been formally registered with the Chamber of Commerce. However, it was already established at Nieuwezijds Voorburgwal 120, in the modern Candida building.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Opekta&#39;s &#39;Depot Heerlen&#39; was located at the home of the blind German war invalid&nbsp;Karl Wilhelm Essers.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The product demonstration in Heerlen marked the launch of the intensive marketing campaigns that Opekta continued to conduct for years. After the summer of 1934 the company moved to the address Singel 400.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> In the early years, Opekta was the mainstay of Otto Frank&#39;s family business.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zxoii" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&quot;Uitnoodiging voor de Opekta-demonstratie&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933, p. 4.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ujwmk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Nationaal Archief (NA), Nederlandsch Beheersinstituut (NBI) (toegang 2.09.16.04), inv. nr. 3862: beheersdossier C.W. Essers, notitie van accountant H. Stips (beheerder) over C.W. Essers voor NBI te Klimmen, 27 maart 1950</cite></li>
	<li data-footnote-id="aaiaq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Eind augustus was het bedrijf nog aan de N.Z. Voorburgwal gevestigd: &quot;Maakt NU pruimenjam!&quot;,&nbsp;Limburgsch Dagblad, 31 augustus 1934, p. 4.</cite></li>
</ol>
</section>

Opekta's eerste demonstratie

De Nederlandsche Opekta Maatschappij bracht haar product onder de aandacht door demonstraties.

The Nederlandsche Opekta Maatschappij publicised its products by holding demonstrations.

Grand Hotel Heerlen

Plaats van de eerste Opekta demonstratie in Nederland.

Site of the first Opekta demonstration in the Netherlands.

Eerste Opekta demonstratie

Limburgs Dagblad, 3 juli 1933

Karl Essers was een zakenpartner van Otto Frank. Op Essers&rsquo; adres in Heerlen was in 1933 een &lsquo;Depot Limburg&rsquo; van de Nederlandsche Opekta Mij.&nbsp;gevestigd.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Als Duitser deed hij in de Eerste Wereldoorlog dienst in het Duitse leger. Hij verloor door de oorlog het zicht in beide ogen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;In Aken had hij de firma C. Essers &amp; Co., Mechanische B&uuml;rsten- und Pinselfabrik.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In het Heerlense bevolkingsregister was hij opgenomen als vertegenwoordiger van de &ldquo;fa. C. Essers en Co., Borstelfabr.&rdquo; in Aken.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;In het Handelsregister staat zijn firma vermeld als &ldquo;Handel in borstelwerken en slijp- en polijstmateriaal&rdquo;. De nieuwe handelsnaam was vanaf oktober 1934 &ldquo;Cea-Mop&rdquo;-fabriek.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>Daarmee vervaardigde&nbsp;hij boenwas en de voor het gebruik daarvan benodigde gereedschappen. Daarnaast had hij verdiensten uit de verkoop van Opekta.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Otto Frank noteerde&nbsp;Essers naam en telefoonnummer (4689)&nbsp;in zijn agenda van 1937.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Essers zoon (Herbert Joseph, 1922) studeerde na de HBS scheikunde in Delft. Vanwege zijn nationaliteit moest hij in Duitse dienst en sneuvelde&nbsp;op&nbsp;22 augustus 1943. Toen het oorlogsfront Heerlen naderde, vertrok hij met zijn&nbsp;vrouw naar Duitsland.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Omdat hij als vijandelijk onderdaan werd gezien, nam het Nederlandsch Beheersinstituut zijn bezittingen in beslag. In zijn verweer stelde Essers dat hij zijn producten alleen leverde aan onder meer ziekenhuizen, kloosters en Nederlandse firma&#39;s.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Bron persoonsgegevens (sterfdatum en -plaats onbekend).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Adressen: Roermonder Stra&szlig;e 90-92, Aken;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Schaesbergerweg 23, Heerlen (1928);<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;K&ouml;lnerstra&szlig; 415, Neuss am Rhein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hp23n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&ldquo;Uitnoodiging voor de Opekta-Demonstratie&rdquo;, Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz47w" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Nationaal Archief, (NL-HaNA), Den Haag, Nederlandsch Beheersinstituut (NBI) (toegang 2.09.16.04), inv. nr. 3862: beheersdossier C.W. Essers, notitie van accountant H. Stips (beheerder) over C.W. Essers voor NBI te Klimmen, 27 maart 1950. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="n5aji" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Aachener Adressbuch 1926.&nbsp;Unter benutzung amtlicher Quellen, deel I,&nbsp;Aken: August Scherl GmbH, 1926, p. 86.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="crhft" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Rijckheyt Centrum voor regionale geschiedenis, Heerlen, Bevolkingsregister Heerlen (microfiche): Gezinskaart K.W. Essers.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n62ey" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&ldquo;Handelsregister voor de Zuid-Limburgsche Mijnstreek, Heerlen&rdquo;, Limburgsch Dagblad, 8 oktober 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zfzk1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_001: Agenda 1937, 1 januari; Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst van Nederland, januari 1937, uitgegeven door het Hoofdbestuur van de P.T.&amp;T., p. 742.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zytbh" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NL-HaNA, NBI, inv. nr. 3862: Schrijven Essers aan NBI te Den Haag, 8 november 1952.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pidqc" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, NBI, inv. nr. 3862: Schrijven Essers aan de Raad voor het Rechtsherstel te Den Haag, 25 februari 1953. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Karl Essers was a business partner of Otto Frank. In 1933 a &#39;Depot Limburg&#39; of the Nederlandsche Opekta Mij. was located at Essers&#39; address in Heerlen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

As a German, he served in the German army in the First World War. He lost the sight in both eyes because of the war.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;In Aachen, he owned the business C. Essers &amp; Co., Mechanische B&uuml;rsten- und Pinselfabrik.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In the Heerlen population register, he was listed as the representative of the &#39;fa. C. Essers en Co., Borstelfabr.&#39;&nbsp;in Aachen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;In the Commercial Register, his company was listed as &#39;Trading in brushes and grinding and polishing equipment&#39;. The new trade name from October 1934 was &#39;Cea-Mop&#39;&nbsp;factory.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;This company manufactured floor wax and the tools required for its use. He also profited from the sale of Opekta.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Otto Frank noted down Esser&#39;s name and telephone number (4689) in his diary of 1937.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Esser&#39;s son (Herbert Joseph, 1922) studied chemistry in Delft after secondary school. Because of his nationality he had to serve in the German army and was killed on 22 August 1943. When the war front approached Heerlen, he and his wife left for Germany.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Because he was seen as an enemy subject, the Nederlandsch Beheersinstituut confiscated his possessions. In his defence, Essers stated that the customers for his products only included hospitals, monasteries and Dutch businesses.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Source personal data (date and place of death unknown).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a> Addresses: Roermonder Strasse, Aachen;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Schaesbergerweg 23, Heerlen (1928);<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-3" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;K&ouml;lnerstrass&nbsp;415, Neuss am Rhein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hp23n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>&ldquo;Uitnoodiging voor de Opekta-Demonstratie&rdquo;, Limburgsch Dagblad, 3 juli 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz47w" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Nationaal Archief, (NL-HaNA), Den Haag, Nederlandsch Beheersinstituut (NBI) (toegang 2.09.16.04), inv. nr. 3862: beheersdossier C.W. Essers, notitie van accountant H. Stips (beheerder) over C.W. Essers voor NBI te Klimmen, 27 maart 1950. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="n5aji" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Aachener Adressbuch 1926.</cite></li>
	<li data-footnote-id="crhft" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-4-3">c</a> <cite>Rijckheyt Centrum voor regionale geschiedenis, Heerlen, Bevolkingsregister Heerlen (microfiche): Gezinskaart K.W. Essers.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n62ey" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&ldquo;Handelsregister voor de Zuid-Limburgsche Mijnstreek, Heerlen&rdquo;, Limburgsch Dagblad, 8 oktober 1934.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zfzk1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_001: Agenda 1937, 1 januari; Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst van Nederland, januari 1937, uitgegeven door het Hoofdbestuur van de P.T.&amp;T., p. 742.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zytbh" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NL-HaNA, NBI, inv. nr. 3862: Schrijven Essers aan NBI te Den Haag, 8 november 1952.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pidqc" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, NBI, inv. nr. 3862: Schrijven Essers aan de Raad voor het Rechtsherstel te Den Haag, 25 februari 1953. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Karl Essers was een zakenpartner van Otto Frank.

Karl Essers was a business partner of Otto Frank.

Karl Essers

Otto Heinrich Frank werd&nbsp;geboren op zondag 12 mei 1889 in Frankfurt am Main, als zoon van&nbsp;Kaufman (koopman) Michael Frank en Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> 
Otto Heinrich was&nbsp;het tweede kind uit een gezin van vier kinderen, allen geboren in Frankfurt am Main. Hij had twee broers,&nbsp;Robert Hermann en Herbert August,&nbsp;en een zus, genaamd Hel&egrave;ne. Ten tijde van Otto Franks geboorte woonde&nbsp;het gezin Frank op G&auml;rtnerweg 58&nbsp;te Frankfurt am Main.

De Joodse familie Frank behoorde&nbsp;tot de gegoede kringen van Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&rsquo;s vader Michael slaagde&nbsp;erin de laatste decennia van de negentiende eeuw in een succesvol bankbedrijf op te zetten. De familie was een typisch product van het Duitse Bildungsb&uuml;rgertum. Na het doorlopen van het Lessing Gymnasium ging&nbsp;Otto voor een zomersemester naar de universiteit van Heidelberg, waar hij colleges kunstgeschiedenis volgde. Hierna doorliep&nbsp;hij een leertijd bij de bank Ferdinand Sander in Frankfurt. Vervolgens vertrok&nbsp;hij naar New York. Hij werkte als stagiair in Macy&rsquo;s en bij een bank in het Financial District. Terug in Duitsland werkte hij bij Fenestra, een fabrikant van allerhande staalconstructies en industri&euml;le installaties. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werkte Otto, alvorens in het leger te gaan, bij een hoefijzerfabriek.

In augustus 1915 kwam&nbsp;hij terecht bij het derde Regiment Fu&szlig;artillerie in Mainz. Na zijn opleiding kwam&nbsp;zijn eenheid in de omgeving van Bapaume terecht. Otto was telefonist en waarnemer, waardoor hij op enige afstand van de daadwerkelijke gevechtslinie zat. Na zijn demobilisatie nam&nbsp;hij de leiding van de familiebank op zich. Het bedrijf was door de economische en politieke chaos in Duitsland in zwaar weer terechtgekomen. In 1923 richtten Otto en enkele familieleden in Amsterdam twee bedrijven op die zich in de financi&euml;le sector bewogen. Jo Kleiman was bij beide bedrijven als directeur en procuratiehouder betrokken.

In 1925 trouwde&nbsp;Otto met&nbsp;Edith Holl&auml;nder. Haar familie had&nbsp;een bedrijf dat grote overeenkomsten vertoonde&nbsp;met Fenestra. Uit het huwelijk werden de dochters Margot en Anne geboren. Na 1929 werd&nbsp;de economische situatie slechter. Ook het politieke klimaat in Duitsland verslechterde&nbsp;snel. Na Hitlers machtsovername vertrokken Otto en zijn gezin naar Amsterdam. Otto richtte in de zomer van 1933 de Nederlandsche Opekta Maatschappij op. In december &#39;33 werd&nbsp;hij commissaris van de &lsquo;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&rsquo;, waarvan&nbsp;Kleiman&nbsp;directeur was. Eind jaren dertig liep&nbsp;een poging een zaak in Engeland op te zetten op niets uit. De &lsquo;Centrale Maatschappij&rsquo; verdween, waarna Otto en Kleiman zich op de opbouw van Pectacon toelegden.

In de beginfase van de oorlog probeerde&nbsp;Otto met zijn gezin naar de Verenigde Staten te emigreren, wat als gevolg van de onmogelijke procedure en bureaucratie mislukte. Toen de vervolgingsmaatregelen toenamen, ontstond&nbsp;het plan om onder te duiken. Op initiatief van Kleiman werd&nbsp;het Achterhuis hiervoor gereed gemaakt. Op 6 juli 1942 betrok&nbsp;het gezin de schuilplaats.

Otto was de enige van de acht onderduikers die na de arrestatie en deportatie uit Auschwitz terugkeerde. Hij hervatte zijn werk en deed&nbsp;daarnaast veel om Joodse kinderen die ouderloos uit de oorlog kwamen bij familie of pleeggezinnen onder te brengen. Bovendien redigeerde&nbsp;hij Annes dagboek en zorgde&nbsp;dat het uitgegeven werd.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Hij zag&nbsp;Anne als representante van alle vermoorde Joodse kinderen en hoopte dat haar dagboek de mensheid tot bezinning zou&nbsp;brengen.

Otto woonde&nbsp;na terugkeer zeven jaar bij&nbsp;Miep&nbsp;en Jan Gies. Hij vertrok&nbsp;vervolgens naar Bazel en trouwde&nbsp;met Elfriede Markovits, die vergelijkbare oorlogservaringen had. Tot op hoge leeftijd correspondeerde&nbsp;hij met vooral jongeren van over de hele wereld over Anne en haar idee&euml;nwereld. Hij overleed&nbsp;op 91-jarige leeftijd in een Zwitsers ziekenhuis.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5ps0n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4vud1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Voor biografie&euml;n, zie:&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbouw, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79kwm" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Heinrich Frank was born on Sunday, 12 May 1889 in Frankfurt am Main, the son of Kaufman (merchant) Michael Frank and Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Otto was the second child of a family of four children, all born in Frankfurt am Main. He had two brothers,&nbsp;Robert Hermann and Herbert August,&nbsp;and a sister named Hel&egrave;ne. At the time of Otto Frank&#39;s birth, the Frank family lived at G&auml;rtnerweg 58 in Frankfurt am Main.

The Jewish Frank family belonged to the wealthy circles of Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&#39;s father Michael managed to set up a successful banking business in the last decades of the nineteenth century. The family was a typical product of the German Bildungsb&uuml;rgertum. After attending the Lessing Gymnasium, Otto went to the University of Heidelberg for a summer semester, where he took art history classes. After this he completed an apprenticeship at the Ferdinand Sander bank in Frankfurt. Then he left for New York. He worked as an intern at Macy&#39;s and at a bank in the Financial District. Back in Germany, he worked for Fenestra, a manufacturer of various steel constructions and industrial installations. After the outbreak of World War I, Otto worked in a horseshoe factory before joining the army.

In August 1915, he joined the Third Regiment Fussartillerie&nbsp;in Mainz. After his training, his unit ended up in the area of Bapaume. Otto was a telephone operator and observer, so he was at some distance from the actual battle line. After his demobilisation he took over the management of the family bank. The company had fallen on hard times due to the economic and political chaos in Germany. In 1923 Otto and some relatives in Amsterdam founded two companies in the financial sector. Jo Kleiman was involved in both companies as managing director and deputy manager.

In 1925 Otto married Edith Holl&auml;nder. Her family had a business very similar to Fenestra. The couple had two daughters, Margot and Anne. The economic situation worsened after 1929. The political climate in Germany also deteriorated rapidly. After Hitler&#39;s rise to power, Otto and his family moved to Amsterdam. In the summer of 1933 Otto founded the Nederlandsche Opekta Maatschappij. In December 1933 he became a supervisory director of the &#39;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&#39;, of which Kleiman was a director. At the end of the 1930s, an attempt to set up a business in England came to nothing. The &#39;Centrale Maatschappij&#39; disappeared, after which Otto and Kleiman concentrated on building up Pectacon.

In the early stages of the war Otto tried to emigrate with his family to the United States, which failed due to the impossible procedure and bureaucracy. When the persecution measures increased, the plan to go into hiding was born. At&nbsp;Kleiman&#39;s initiative, the Secret Annex&nbsp;was made ready for this. The family moved into the hiding place on 6 July 1942.

Otto was the only one of the eight people in hiding to return from Auschwitz after the arrest and deportation. He resumed his work and also did a lot to place orphaned Jewish children with relatives or foster families. He also&nbsp;edited Anne&#39;s diary and made sure it was published.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> He saw Anne as a representative of all the murdered Jewish children and hoped that her diary would bring mankind to its senses.

After his return Otto lived with Miep and Jan Gies for seven years. He then moved to Basel and married Elfriede Markovits, who had had similar war experiences. He continued corresponding&nbsp;until an advanced age about Anne and her world of ideas, especially with young people from all over the world. He died in a Swiss hospital at the age of 91.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="osvjv" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0nv0p" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>For biographies, see:&nbsp;Carol Ann Lee, The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b0mhr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Otto Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1936'.

A_AFrank_III_055.133

Otto Frank, Amsterdam, mei 1936

Otto Frank was de vader van Margot en Anne Frank.

Otto Frank was the father of Margot and Anne Frank.

Otto Frank

Otto Frank op de beurs van de Dameskroniek

In 1933 had Otto Frank een stand op de beurs van de Dameskroniek in Rotterdam. Dit was een belangrijke beurs voor nieuwe consumentenproducten.

In 1933, Otto Frank had a stand at the Dameskroniek (Ladies' Chronicle) fair in Rotterdam. This was an important fair for new consumer products.

Terrein en gebouw van de Nederlandsche Nijverheidstentoonstelling 'Nenijto', 1928.

NL-RtSA_4029_PBK-2004-380-01

Nenijto, Rotterdam

Nenijto Hal B, Rotterdam

Tentoonstellingsgebouwen voor handel en industrie.

Exhibition buildings for trade and industry.

Volgens het register van de Vreemdelingendienst werkte Miep Gies, bij Opekta vanaf 16 oktober 1933, na ruim tien maanden werkloosheid. Ze verdiende fl. 15, - per week.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Naar eigen zeggen, werd ze de eerste dag aan de jambereiding gezet en was ze zeker een maand met allerlei recepten in de weer. Toen ze dit onder de knie had, werd ze aan de telefoon gezet om problemen te helpen oplossen (Opekta inlichtingendienst ).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Miep had haar werkplek in het voorkantoor, waar ook Bep en Kleiman zaten.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> Behalve de Opekta Inlichtingendienst deed Miep administratief werk: de loonadministratie en het kasbankgiroboek vielen onder andere onder haar verantwoordelijkheid.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Soms schakelde Miep Gies de onderduikers in om debiteurenlijsten en verkoopboeken door hen te laten bijwerken.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Na de arrestatie bleef ze samen met Bep op kantoor werken tot Kleimans terugkeer.&nbsp;Naar eigen zeggen was Miep Gies de enige die de bedrijfsactiviteiten in de tussentijd kon voortzetten.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp; 
 
Er is divers beeldmateriaal dat Mieps aanwezigheid bij Opekta documenteert:

<ul>
	<li>De foto van Miep met Otto Frank en Henk van Beusekom, september 1936, in het kantoor op Singel 400.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>De foto van Miep met Henk van Beusekom, Isa Cauvern en Branca Boom (schoonzus van Miep Gies).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>De foto van Miep met Isa Cauvern, Henk van Beusekom, Hetty Levie en Kugler op de stoep van Singel 400.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>Miep figureerde in de Opekta reclamefilm, waarin de jambereiding met Opekta vloeibaar werd getoond.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a></li>
	<li>De foto uit 1941 van Miep met Kugler, Bep, Pine en Esther in het voorkantoor van Prinsengracht 263.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
	<li>De foto uit mei 1941 van Miep in het voorkantoor. Ze poseerde met Van Pels, Esther en Bep.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a></li>
	<li>Eveneens gedateerd mei 1941 is de foto van Miep met Bep en Pine aan de waterkant.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a></li>
	<li>Ter gelegenheid van Mieps huwelijk met Jan Gies op 16 juli 1941 werd in het Opekta kantoor een feestje gevierd. Daarbij werden enkele foto&rsquo;s gemaakt, zowel binnen als buiten voor de deur.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a></li>
	<li>De foto uit 1945 van Miep met andere helpers en Otto Frank in het voorkantoor.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a></li>
</ul>

Miep nam in de zomer van 1947 zelf ontslag bij Opekta. Ze vond dat ze aan haar huishouden met drie mannen (Jan, Otto Frank en Ab Cauvern) een dagtaak had: &#39;Ik was niet langer het jonge meisje dat via haar werk vrijheid en onafhankelijkheid zocht.&#39;<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hu0nu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Santrouschitz: Transcriptie Vreemdelingenkaart H. Santrouschitz, Notitie 3 augustus 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j4dy9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Miep Gies, Interview 1992, deel 1.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2abym" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Verklaring E. van Wijk-Voskuijl, voor RIOD, 27 februari 1981.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5564e" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 30 september 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t9geb" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 199-203.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r4c3v" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_III_002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ryqv2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_003. Branca komt in 1935 bij Opekta en trouwt in augustus 1936. Na haar huwelijk gaat ze weg. AFS, Getuigenarchief,&nbsp; Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ue1s6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_007. Opekta betrok Singel 400 eind 1934; Henk van Beusekom werkte er tot 7 januari 1938. In die periode moet de foto zijn gemaakt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="od3tz" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_IV_001. De film is gedateerd 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kbugw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_008. De datering staat in Beps handschrift achterop.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntf5k" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_009. In Beps handschrift staat achterop 1940. Het bijschrift in de Museale Collectie zegt 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5kr4k" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotoollectie, Als deze en de vorige allebei uit mei 1941 zijn, dan in ieder geval verschillende dagen: Miep draagt andere kleren.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aw45a" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f2b3x" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b4edr" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>Gies &amp; Gold, Herinneringen aan Anne Frank, p. 235.</cite></li>
</ol>
</section>

According to the Register of Foreign Nationals, Miep worked at Opekta from 16 October 1933, after more than ten months of unemployment. She earned NLG 15&nbsp;per week.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> By her own account, she was put to work on jam preparation the first day and spent at least a month working with all kinds of recipes. When she had mastered this, she was put on the phone to help solve problems (Opekta information department) .<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Besides the Opekta information department, Miep Gies did administrative work: her responsibilities&nbsp;included payroll and the bank giro cash book.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Sometimes Miep Gies got the people in hiding to update debtors&#39; lists and sales books.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> 
 
Miep had her workplace in the front office, where Bep and Kleiman were also working.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

After the arrest, she and Bep continued to work in the office until Kleiman&#39;s return, and according to her, Miep Gies was the only one able to continue the business activities in the meantime.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> 
 
There are photos and video material documenting Miep&#39;s presence at Opekta:

<ul>
	<li>The photo of Miep&nbsp;with Otto Frank and Henk van Beusekom, September 1936, in the office at Singel 400.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
	<li>The photo of Miep with Henk van Beusekom, Isa Cauvern and Branca Boom (sister-in-law of Miep Gies).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a></li>
	<li>The photo of Miep with Isa Cauvern, Henk van Beusekom, Hetty Levie and Kugler on the pavement of Singel 400.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a></li>
	<li>Miep figured in the Opekta advertising film, which showed jam preparation using Opekta liquid.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a></li>
	<li>The 1941 photo of Miep with Kugler, Bep, Pine and Esther in the front office of Prinsengracht 263.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a></li>
	<li>The May 1941 photo of Miep in the front office. She posed with Van Pels, Esther and Bep.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a></li>
	<li>Also from&nbsp;May 1941 is the photo of Miep with Bep and Pine at the waterfront.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a></li>
	<li>On the occasion of Miep&#39;s marriage to Jan Gies on 16 July 1941, a party was held at the Opekta office. Some photos were taken during this, both inside and outside in front of the door.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a></li>
	<li>The 1945 photo of Miep with other helpers and Otto Frank in the front office.<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a></li>
</ul>

Miep herself resigned from Opekta in the summer of 1947. She felt that running a household with three men (Jan, Otto Frank and Ab Cauvern) was already a full-time job: &quot;I was no longer the young girl searching for freedom and independence&nbsp;through her work.&quot;<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hu0nu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Santrouschitz: Transcriptie Vreemdelingenkaart H. Santrouschitz, Notitie 3 augustus 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j4dy9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Miep Gies, Interview 1992, deel 1.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="2abym" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Verklaring E. van Wijk-Voskuijl, voor RIOD, 27 februari 1981.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5564e" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 30 September 1942, in: The Collected Works; transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019</cite></li>
	<li data-footnote-id="t9geb" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987, p. 199-203.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r4c3v" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_III_002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ryqv2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_003. Branca komt in 1935 bij Opekta en trouwt in augustus 1936. Na haar huwelijk gaat ze weg. AFS, Getuigenarchief,&nbsp; Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ue1s6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_007. Opekta betrok Singel 400 eind 1934; Henk van Beusekom werkte er tot 7 januari 1938. In die periode moet de foto zijn gemaakt.</cite></li>
	<li data-footnote-id="od3tz" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_IV_001. De film is gedateerd 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kbugw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_008. De datering staat in Beps handschrift achterop.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ntf5k" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_009. In Beps handschrift staat achterop 1940. Het bijschrift in de Museale Collectie zegt 1941.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5kr4k" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie. Als deze en de vorige allebei uit mei 1941 zijn, dan in ieder geval verschillende dagen: Miep draagt andere kleren.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aw45a" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>AFS, Digitale fotocollectie.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f2b3x" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Opekta_III_011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b4edr" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>Gies &amp; Gold, Herinneringen aan Anne Frank, p. 235.</cite></li>
</ol>
</section>

Zijn bedrijf vestigde hij in Amsterdam.&nbsp;Opekta is een bedrijf dat onder licentie pectine verkoopt aan consumenten. Dit is een geleermiddel waarmee huisvrouwen zelf jam kunnen maken. Om zijn product te verkopen verzorgde&nbsp;hij reclamematerialen en organiseerde&nbsp;hij demonstraties op bijeenkomsten van huisvrouwenverenigingen. Victor Kugler en Miep Santrouschitz hielpen Otto bij de opbouw van zijn bedrijf. Victor werd&nbsp;zijn rechterhand. Miep gaf&nbsp;telefonisch en schriftelijk inlichtingen over het gebruik van Opekta. Later kwamen&nbsp;ook Johannes Kleiman en Bep Voskuijl in dienst. Verdere werkten er mensen in het magazijn en in de verkoop.

He established his company in Amsterdam.&nbsp;Opekta is a company which was licensed to sell pectin. Opekta was also the name of the gelling agent to make homemade jam. To sell his product Otto arranged&nbsp;advertisements and organizes demonstrations at meetings for housewife associations. Victor Kugler and Miep Santrouschitz helped him build up his business. Victor was his righthand man. Miep gave&nbsp;information over the telephone and also sent&nbsp;information about using Opekta. Johannes Kleiman and Bep Voskuijl joined the company later. Others worked in the warehouse and sales.

Otto Frank vestigt Opekta in Nederland

In juli 1933 begon Otto Frank met de verkoop van Opekta in Nederland.

In July 1933 Otto Frank began selling Opekta in the Netherlands.

Miep Gies werkzaam bij Opekta

Vanaf 16 oktober 1933 werkte Miep Gies bij Opekta.

From 16 October 1933, Miep Gies worked at Opekta.

ANWU01624000001

Gebouw Candida, rond 1933

Opekta | Nieuwezijds Voorburgwal

Bedrijven hebben tot doel producten en/of diensten te verkopen aan klanten, waardoor omzet kan worden gedraaid.

The objective of businesses&nbsp;is to sell products and/or services to customers, thereby generating revenue.

Bedrijven

Bedrijven hebben tot doel producten en/of diensten te verkopen aan klanten, waardoor omzet kan worden gedraaid.

Businesses aim to sell products and/or services to customers, thereby generating revenue.

Eerste kantoor van "Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V." en "Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie" in gebouw Candida, Amsterdam.

First office of "Nederlandsche Opekta Maatschappij N.V." and "Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie" in Candida building, Amsterdam.

Branca Boom was een schoonzus van Miep Gies.&nbsp;Ze trouwde&nbsp;op 19 augustus 1936 met Mieps pleegbroer Gerard Nieuwenburg. Schoonzus Miep en zwager Simon Zilverberg waren getuigen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Van 1935 tot 1937 werkte Branca, naar eigen zeggen, bij Opekta. In 2002 schreef&nbsp;ze enkele korte herinneringen, onder andere: &#39;Otto Frank en zijn gezin waren zeer lieve en beschaafde mensen. Anne is vaak op kantoor geweest, ik werkte er van 1935 tot 1937 ik heb er altijd prettig gewerkt.&#39;&nbsp;Na haar vertrek van kantoor verwaterde&nbsp;het contact; van de onderduik wist ze niks.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Haar broer Jacob (1916) vertelde bij de uitvaart dat ze als oudste kind in de crisistijd hard werkte om haar broers en zichzelf van een goede opleiding te kunnen verzekeren.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Vrolikstraat 30-I, Amsterdam; Granaatstraat 8-II (1925);<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>Trompenburgerstraat 18-II (1936); Slochterwaard 236, Alkmaar (1976).<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="2x30w" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Burgerlijke Stand (toegangsnummer 5009), inv. nr. 6386: Register van huwelijksakten 1936, deel 27, 73f, akte 140.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6q3ve" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief Nieuwenburg &ndash; Boom: Herinneringen Branca Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ail9w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief Nieuwenburg &ndash; Boom: Tekst bij uitvaart van Jacob Boom, 20 december 2004.</cite></li>
	<li data-footnote-id="svqe0" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Boom; Anne Frank Stichting, Getuigenarchief Branca Nieuwenburg &ndash; Boom: Brief L. Koning, Alkmaar, aan Anne Frank Stichting, 3 maart 2010. Misschien verwarde de buurman datum van overlijden en van uitvaart (zie ook noot 3).</cite></li>
	<li data-footnote-id="u7f80" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart S. Boom (1882).</cite></li>
</ol>
</section>

Branca Boom was a sister-in-law of Miep Gies. She married Miep&#39;s foster brother Gerard Nieuwenburg on 19 August 1936. Sister-in-law Miep and brother-in-law Simon Zilverberg were witnesses.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

From 1935 to 1937, Branca, in her own words, worked at Opekta. In 2002 she wrote some short memories, including: &quot;Otto Frank and his family were very kind and civilized people. Anne was often in the office, I worked there from 1935 to 1937 I always enjoyed working there.&quot; After she left the office, contact between them grew less; she knew nothing about the hiding period.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Her brother Jacob (1916) said at the funeral that as the eldest child she worked hard in the time of crisis to ensure that her brothers and herself had a good education.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Vrolikstraat 30-I, Amsterdam; Granaatstraat 8-II (1925);<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>Trompenburgerstraat 18-II (1936); Slochterwaard 236, Alkmaar (1976).<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="2x30w" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Burgerlijke Stand (toegangsnummer 5009), inv. nr. 6386: Register van huwelijksakten 1936, deel 27, 73f, akte 140.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6q3ve" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief Nieuwenburg &ndash; Boom: Herinneringen Branca Boom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ail9w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief Nieuwenburg &ndash; Boom: Tekst bij uitvaart van Jacob Boom, 20 december 2004.</cite></li>
	<li data-footnote-id="49tkv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Boom; AFS, Getuigenarchief Branca Nieuwenburg &ndash; Boom: Brief L. Koning, Alkmaar, aan Anne Frank Stichting, 3 maart 2010. Misschien verwart de buurman datum van overlijden en van uitvaart (zie ook noot 3).</cite></li>
	<li data-footnote-id="u7f80" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart S. Boom (1882).</cite></li>
</ol>
</section>

Branca Boom was een schoonzus van Miep Gies.

Branca Boom was a sister-in-law of Miep Gies.

Branca Nieuwenburg - Boom

Miep Gies werd&nbsp;als Hermine Santrouschitz op 15 februari 1909 in Wenen geboren als dochter van Karoline Santrouschitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;De doop vond&nbsp;plaats op 19 februari 1909 door pastoor Mayr in een kerk aan de Alservorstadt 195. Peettante was Hermine Lindner.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Volgens offici&euml;le stukken is&nbsp;alleen de naam van Mieps moeder bekend, hoewel Johan Eipeldauer (of Apeltauer) op&nbsp;8 april 1909&nbsp;voor de rechtbank het vaderschap erkende.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Vanwege de voedselschaarste in het naoorlogse Wenen kwam&nbsp;Miep&nbsp;eind 1920&nbsp;met een transport Oostenrijkse kinderen naar Nederland om aan te sterken. Ze werd&nbsp;in het gezin van&nbsp;Laurens Nieuwenburg&nbsp;opgenomen en woonde&nbsp;met hen aan de Atjehstraat in Leiden. In het&nbsp;voorjaar van 1924&nbsp;verhuisde&nbsp;het gezin naar Amsterdam en woonde&nbsp;op verschillende adressen in de Rivierenbuurt.

In Leiden en Amsterdam bezocht&nbsp;Miep de openbare lagere school en ging&nbsp;vervolgens naar de 3-jarige ULO aan de Mauritskade. Na de school ging&nbsp;ze als typiste werken bij Schellekens&rsquo; Borduur- en Plisseerateliers, waar ze&nbsp;Jan Gies&nbsp;leerde&nbsp;kennen.&nbsp;Eind 1932&nbsp;verloor&nbsp;ze haar baan en ging&nbsp;na een periode van werkloosheid in&nbsp;oktober 1933&nbsp;bij Opekta werken.

Toen Oostenrijk&nbsp;begin 1938&nbsp;bij Duitsland werd&nbsp;ingelijfd, werd&nbsp;Miep tegen wil en dank Duits staatsburger. Met Jan Gies trouwen om zo Nederlandse te worden, was onmogelijk omdat zijn eerste huwelijk nog niet ontbonden was. Ze vroeg&nbsp;in&nbsp;1939&nbsp;naturalisatie aan.&nbsp;Eind 1940&nbsp;trok&nbsp;ze dit verzoek in, omdat Jans echtscheiding zo goed als geregeld was. In&nbsp;juli 1941&nbsp;trouwden ze, en in&nbsp;1950&nbsp;werd&nbsp;hun enige kind Paul geboren.

In&nbsp;1942 was Miep een van de vier kantoormedewerkers bij de bedrijven van&nbsp;Otto Frank. Daarom werd&nbsp;haar gevraagd aan de verzorging van de onderduikers in het Achterhuis bij te dragen. Een van haar taken was &rsquo;s morgens de boodschappenlijst op te halen en tussen de middag de spullen &ndash; voor zover verkrijgbaar - af te leveren. Bij de inval op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;ze, ondanks de achterdocht van SS-officier Silberbauer, niet gearresteerd.

Toen Otto Frank op&nbsp;3 juni 1945&nbsp;in Amsterdam terugkwam, ging&nbsp;hij allereerst naar Miep en Jan Gies. Hij bleef&nbsp;bij hen wonen tot hij in&nbsp;1952&nbsp;&nbsp;naar Zwitserland vertrok. In&nbsp;1972&nbsp;kreeg&nbsp;ze op voorspraak van Otto Frank de Yad Vashem-onderscheiding. Na diens overlijden in&nbsp;1980&nbsp;nam&nbsp;Miep zijn publieke rol ten aanzien van Annes dagboek tot op zekere hoogte over. In&nbsp;1987&nbsp;verscheen&nbsp;haar door Alison Leslie Gold geschreven biografie. Na de dood van Jan in&nbsp;1993&nbsp;vertrok&nbsp;Miep naar Hoorn. Ze woonde&nbsp;daar zelfstandig tot ze eind&nbsp;2009&nbsp;na een val in een verzorgingshuis terechtkwam. Daar overleed&nbsp;ze kort voor haar 101ste verjaardag.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="95a87" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegangsnummer 30408):&nbsp;Persoonskaart H. Santrouschitz.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dj82l" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Gies_I_023: &quot;Geburts- und Tauf-Schein&quot;, gedateerd 29 januari 1941. Achter de naam van Hermine Lindner is iets gekrabbeld waarvan niet duidelijk is of het ook een persoonsnaam is.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fxmw" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_027: Afschrift 2 mei 1941. Echter blijkt dit niet uit andere offici&euml;le akten zoals haar persoonskaart en haar trouwboekje waarin alleen haar moeder is opgenomen. AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_016: Familieboekje (trouwboekje) op naam van Gies, Jan Augustus en Santrouschitz, Hermine (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="9657o" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Miep Gies en Alison Leslie Gold, Herinneringen aan Anne Frank: het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987 (diverse malen herdrukt);&nbsp;David Barnouw,&nbsp;Santrouschitz, Hermine, in:&nbsp;Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland,&nbsp;<a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschitz" target="_blank">https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschitz</a> [20/05/2016].</cite></li>
</ol>
</section>

Miep Gies was born as Hermine Santrouschitz on 15 February 1909 in Vienna, the daughter of Karoline Santrouschitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The baptism took place on 19 February 1909 by Father Mayr in a church at Alservorstadt 195. Godmother was Hermine Lindner.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;According to official documents, only the name of Miep&#39;s mother is known, although Johan Eipeldauer (or Apeltauer) recognized paternity in court on 8 April 1909.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Because of food shortages in post-war Vienna, she was sent on a transport of Austrian children to the Netherlands in late 1920 to gain strength. She was taken in by the family of Laurens Nieuwenburg and lived with them on Atjehstraat in Leiden. In the spring of 1924 the family moved to Amsterdam and lived at various addresses in the Rivierenbuurt district.

In Leiden and Amsterdam, Miep attended public primary school and then went to the three-year ULO (secondary education) course on Mauritskade. After school she went to work as a typist at Schellekens&#39; Borduur- en Plisseerateliers, where she met Jan Gies. By late 1932 she lost her job and after a period of unemployment went to work for Opekta in October 1933.

When Austria was annexed by&nbsp;Germany in early 1938, Miep became a German citizen against her will. Marrying Jan Gies in order to become Dutch was impossible, because his first marriage had not yet been annulled. She applied for naturalisation in 1939. At the end of 1940 she withdrew this request, because Jan&#39;s divorce was virtually settled. They got married in July 1941, and in 1950 their only child Paul was born.

In 1942, Miep was one of the four office employees at Otto Frank&#39;s companies. She was therefore asked to contribute to the care of the people in hiding in the Secret Annex. One of her tasks was to collect the shopping list in the morning and to deliver the shopping -&nbsp;if available -&nbsp;at noon. During the raid on 4 August 1944, she was not arrested, despite the suspicions of SS officer Silberbauer.

When Otto Frank returned to Amsterdam on 3 June 1945, he first went to live with Miep and Jan Gies. He continued to live with them until he left for Switzerland in 1952. In 1972 she received the Yad Vashem decoration at Otto Frank&#39;s nomination. After Frank&#39;s death in 1980, Miep took over his public role with regard to Anne&#39;s diary to a certain extent. In 1987 her biography, written by Alison Leslie Gold, was published. After Jan&#39;s death in 1993, Miep moved to Hoorn. She lived there independently until she was moved to a nursing home after a fall in 2009. There she died shortly before her 101st birthday.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="3a3ak" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Persoonskaarten (toegangsnummer 30408):&nbsp;Persoonskaart H. Santrouschitz.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbqpf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Gies_I_023: &quot;Geburts- und Tauf-Schein&quot;, gedateerd 29 januari 1941. Achter de naam van Hermine Lindner is iets gekrabbeld waarvan niet duidelijk is of het ook een persoonsnaam is.</cite></li>
	<li data-footnote-id="srh42" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_027: Afschrift 2 mei 1941. Echter blijkt dit niet uit andere offici&euml;le akten zoals haar persoonskaart en haar trouwboekje waarin alleen haar moeder is opgenomen. AFS, AFC, reg. code A_Gies_I_016: Familieboekje (trouwboekje) op naam van Gies, Jan Augustus en Santrouschitz, Hermine (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5wrf3" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature:&nbsp;Miep Gies with Alison Leslie Gold, Anne Frank remembered: the story of Miep Gies who helped to hide the Frank family, New York, NY: Simon and Schuster, 1987 (reprinted several times); David Barnouw,&nbsp;Santrouschitz, Hermine,&nbsp;in:&nbsp;Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschit" target="_blank">https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Santrouschitz</a> [20/05/2016].</cite></li>
</ol>
</section>

Miep Gies-1.jpg

Miep Gies, rond 1930

Miep Gies was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Miep Gies was an employee of Opekta and one of the helpers of the people hiding in the Secret Annex.

Miep Gies-Santrouschitz

Miep Gies - Santrouschitz

Isidora (Isa) Cauvern was medewerkster Opekta van ongeveer 1935 tot 1939. Ze figureerde&nbsp;met Miep Gies bij het fruit kopen in de Opekta-film.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;In&nbsp;1936&nbsp;kreeg&nbsp;zij van Job Jansen jr. bloemen voor haar verjaardag, waarvoor ze hem een bedankbrief schreef.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Isa had&nbsp;een tweelingzus&nbsp;Sietske, en twee jongere broers, Max en Isidoor.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In de periode dat ze met haar ouders in Laren woonde, speelde&nbsp;ze met Sietske in een plaatselijk korfbalteam.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Anne en Margot Frank bezochten de Cauverns herhaaldelijk in Laren. Er is een foto waarop Anne afgebeeld staat met Isa&rsquo;s hond Dopey.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Ze trouwde&nbsp;op 17 mei 1939 in Amsterdam met Ab Cauvern.&nbsp;Op 27 september 1941 werd dochter Ruth geboren.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;De Rechtbank in Amsterdam sprak&nbsp;op 8 oktober 1942 de scheiding uit, die door de Burgerlijke Stand op&nbsp;6 april 1943&nbsp;werd ingeschreven.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Desondanks bleven ze volgens het bevolkingsregister op hetzelfde adres wonen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

Ze stond&nbsp;op de Calmeyerlijst d.d.&nbsp;8 september 1942.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Haar broer Max was&nbsp;na de bevrijding enige tijd werkzaam bij de Politieke Opsporingsdienst (POD), en later de Politieke Rechercheafdeling (PRA).<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> &nbsp;

Het was&nbsp;Isa Cauvern door wie Otto Frank in juli &rsquo;45 met Lien Brilleslijper in contact kwam&nbsp;en zo het lot van zijn dochters vernam.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Otto bracht in december &rsquo;45 het dagboek naar Ab en Isa voor correcties en afschrijven.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Ze typte het &lsquo;Typescript I&rsquo; na bewerking door Ab en anderen over, zo ontstond&nbsp;&lsquo;Typescript II&rsquo;.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-3" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Laren (&rsquo;27-&rsquo;31).<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a> &nbsp;Zaaiersweg 113 huis, Amsterdam (&rsquo;38); Oude Kerkweg 25, Laren (&rsquo;39); Jekerstraat 65 II, Amsterdam (feb. &rsquo;46).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-4" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="mvjio" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_IV_001a: Opekta-reclamefilm.</cite></li>
	<li data-footnote-id="twmr4" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Jansen: Brief &quot;Isa&quot; aan &quot;Beste Job&quot;, 20 januari 1936.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="ewywn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-3-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-3-4">d</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten ( toegangsnummer 30238): Archiefkaart I. Monas.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f43wi" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&quot;Korfbal&quot;, Laarder Courant de Bel, 11 februari 1930.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9el0m" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055/098.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qem8p" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne nam het geboortekaartje op in haar dagboek. Anne Frank, Dagboek A, 28 september 1942, in: Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) (samenst.), De dagboeken van Anne Frank, 5e, verb. en uitgebr. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2001, p. 239.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ya48" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 6588: register van huwelijksakten, deel 65-W I, akte 157.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pg6h2" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Generalkommissariat f&uuml;r das Sicherheitswesen&nbsp;(H&ouml;here SS- und Polizeif&uuml;hrer Nord-West) (toegang 077), inv. nr. 1429: gedrukte lijst met groen omslag d.d. 8 september 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="02g3r" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegnangsnummer 30238): Archiefkaart M. Monas (1919).</cite></li>
	<li data-footnote-id="3st29" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archiet (OFA), reg. code OFA_071: Otto Frank aan Robert en Lottie Frank, 26 juli 1945; AFS. AFC, reg. code OFA_002: Agenda Otto Frank, 18 juli 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fp8ly" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code&nbsp; OFA_072: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 12 december 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lchxh" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NIOD, De dagboeken van Anne Frank, Amsterdam: Bert Bakker, 2001, p. 75.</cite></li>
	<li data-footnote-id="28bkj" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart I. Monas (1887).</cite></li>
</ol>
</section>

Isidora (Isa) Cauvern was an employee at Opekta from about 1935 to 1939. She featured with Miep Gies in the Opekta film.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;In 1936, Job Jansen Jr. gave her flowers for her birthday, for which she wrote him a letter of thanks.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Isa had a twin sister, Sietske, and two younger brothers, Max and Isidore.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;When she lived with her parents in Laren, she played with Sietske in a local korfball team.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Anne and Margot Frank visited the Cauverns in Laren many times. There is a photo depicting Anne with Isa&#39;s dog Dopey.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

She married Ab Cauvern in Amsterdam on 17 May 1939. On 27 September 1941, their daughter Ruth was born.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;The Court in Amsterdam pronounced their divorce on 8 October 1942, which was registered by the Registry of Births, Deaths and Marriages on 6 April 1943.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Nevertheless, according to the population register, they continued to live at the same address.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

She was on the Calmeyer list of&nbsp;8 September 1942.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Her brother Max worked for some time after the liberation at the Police Investigation Service (POD), and later the Police Criminal Investigation Department (PRA).<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> &nbsp;

It was Isa Cauvern through whom Otto Frank came into contact with Lien Brilleslijper in July 1945 and thus learned of the fate of his daughters.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Otto took the diary to Ab and Isa in December 1945 for corrections and final editing.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> She retyped &#39;Typescript I&#39; after editing by Ab and others, thus creating &#39;Typescript II&#39;.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-3" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Laren (1927-1931);<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a> &nbsp;Zaaiersweg 113 huis, Amsterdam (1938); Oude Kerkweg 25, Laren (1939); Jekerstraat 65 II, Amsterdam (February 1946).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-4" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="mvjio" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Opekta_IV_001a: Opekta-reclamefilm.</cite></li>
	<li data-footnote-id="twmr4" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Jansen: Brief &quot;Isa&quot; aan &quot;Beste Job&quot;, 20 januari 1936.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="ewywn" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-3-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-3-4">d</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten ( toegangsnummer 30238): Archiefkaart I. Monas.</cite></li>
	<li data-footnote-id="f43wi" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>&quot;Korfbal&quot;, Laarder Courant de Bel, 11 februari 1930.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9el0m" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_AFrank_III_055/098.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qem8p" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne included the card announcing the birth in her diary. Anne Frank, Diary Version A, 28 September 1942, in: The Diary of Anne Frank: the revised critical edition, prep. by the Netherlands Institute for War Documentation (NIOD); transl. [from the Dutch] by Arnold J. Pomerans, B.M. Mooyaaert-Doubleday and Susan Massotty. New York, NY [etc.] Doubleday, 2003.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ya48" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 6588: register van huwelijksakten, deel 65-W I, akte 157.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pg6h2" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Generalkommissariat f&uuml;r das Sicherheitswesen&nbsp;(H&ouml;here SS- und Polizeif&uuml;hrer Nord-West) (toegang 077), inv. nr. 1429: gedrukte lijst met groen omslag d.d. 8 september 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="02g3r" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegnangsnummer 30238): Archiefkaart M. Monas (1919).</cite></li>
	<li data-footnote-id="3st29" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archiet (OFA), reg. code OFA_071: Otto Frank aan Robert en Lottie Frank, 26 juli 1945; AFS. AFC, reg. code OFA_002: Agenda Otto Frank, 18 juli 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fp8ly" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code&nbsp; OFA_072: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 12 december 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lchxh" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NIOD, The Diary of Anne Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="28bkj" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart I. Monas (1887).</cite></li>
</ol>
</section>

Foto z/w van Ab, Isa en Ruth Cauvern. Isa Cauvern was een vriendin van Otto Frank.

B_getuigen_III_037

Ab en Isa Cauvern met hun dochtertje Ruth, rond 1944

Isa Cauvern was in de jaren dertig medewerker van Opekta. Na de oorlog was zij betrokken bij de totstandkoming van het typescript van het dagboek van Anne Frank.

Isa Cauvern was an employee of Opekta in the 1930s. After the war, she was involved in writing the typescript of Anne Frank's diary.

Isa Cauvern - Monas

Henk van Beusekom werd op&nbsp;14 juni 1919&nbsp;geboren als zoon van Jan Hendrik Gerrit van Beusekom&nbsp;(16 juli 1883)&nbsp;en Gesina Hendrika Westerhof&nbsp;(5 juni 1891). Hij had een oudere zus Gesina Wilhelmina Maria van Beusekom&nbsp;(21 maart 1913).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Henk werd&nbsp;door Otto Frank op 16 oktober 1933&nbsp;aangenomen als jongste kantoorbediende.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Hij was tot 7 januari 1938&nbsp;werkzaam bij de Nederlandsche Opekta Maatschappij. Wegens ongunstige economische omstandigheden werd hij ontslagen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Hij werkte&nbsp;vervolgens bij het parket van de Officier van Justitie bij het Kantongerecht.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Anne schrijft op 8 maart 1944 dat mevrouw Van Pels aan Bep vroeg&nbsp;waarom zij niet met Henk trouwde&nbsp;en&nbsp;haar adviseerde&nbsp;te wachten tot hij weer gescheiden was. Henk van Beusekom trouwde&nbsp;op 9 maart 1944 met Aagje Pronk.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Het huwelijk werd&nbsp;in 1949&nbsp;ontbonden; hij hertrouwde&nbsp;op&nbsp;5 september&nbsp;1953 met Hermina Berendina Derks.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Zij overrleed&nbsp;8 juni 2008, op 86-jarige leeftijd.

Van Beusekom vertelde&nbsp;in 1994 dat Bep Voskuijl destijds verliefd op hem was. Het was echter niet wederzijds.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Dit komt overeen met de opmerkingen van mevrouw Van Pels tegen Bep rond Henks huwelijksdag.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Ferdinand Bolstraat 120 huis, Amsterdam; 81 I (&rsquo;42).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="06fb3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422):&nbsp;Gezinskaart J.H.G. van Beusekom sr. (1883), inv. nr. 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7uji0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Beusekom, Henk van: Interview met Henk van Beusekom door Dineke Stam en Rian Verhoeven, september 1994.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0is2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code A_Opekta_I_011: Getuigschrift&nbsp;voor de &quot;Heer J.H.G. V. Beusekom&quot;: 3 januari 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ucs7n" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart J.H.G. van Beusekom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5yqmp" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, archiefkaarten, toegang 30238, inv. nr. 1296: archiefkaart Jan Hendrik Gerrit van Beusekom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gm2dp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 8 en 10 maart 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0q294" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, archiefkaarten, toegang 30238, inv. nr. 1296: archiefkaart Jan Hendrik Gerrit van Beusekom; Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart J.H.G. van Beusekom.</cite></li>
</ol>
</section>

Henk van Beusekom was born on 14 June 1919 as&nbsp;the son of Jan Hendrik Gerrit van Beusekom (16 July 1883) and Gesina Hendrika Westerhof (5 June 1891). He had an older sister Gesina Wilhelmina Maria van Beusekom (21 March 1913).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Henk was employed&nbsp;by Otto Frank on 16 October 1933&nbsp;as the youngest office clerk.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Untill&nbsp;7 January 1938 he worked at the Nederlandsche Opekta Maatschappij. He was let go due to unfavourable economic conditions.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> He then worked at the Public Prosecutor&#39;s Office at the Cantonal Court.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

On 8 March 1944, Anne wrote&nbsp;that Mrs Van Pels asked Bep why she had not married&nbsp;Henk and advised her to wait until he was divorced again. Henk van Beusekom married Aagje Pronk on 9 March 1944.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> The marriage was dissolved in 1949; he married Hermina Berendina Derks on 5 September 1953.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> She died on 8 June 2008 at the age of 86.

Van Beusekom said in 1994 that Bep Voskuijl was in love with him at the time. However, it was not mutual.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;This is in line with Mrs Van Pels&#39; remarks to Bep at the time of Henk&#39;s first wedding.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Ferdinand Bolstraat 120 huis, Amsterdam; 81 I (&rsquo;42).<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="0vrzh" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422):&nbsp;Gezinskaart J.H.G. van Beusekom sr. (1883), inv. nr. 109.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7uji0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Beusekom, Henk van: Interview met Henk van Beusekom door Dineke Stam en Rian Verhoeven, september 1994.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0is2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code A_Opekta_I_011: Getuigschrift&nbsp;voor de &quot;Heer J.H.G. V. Beusekom&quot;: 3 januari 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ucs7n" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart J.H.G. van Beusekom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wb3qy" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, archiefkaarten, toegang 30238, inv. nr. 1296: archiefkaart Jan Hendrik Gerrit van Beusekom.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gm2dp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 8 and 10 March 1944, in: The Collected Works; [transl. from the Dutch by Susan Massotty; transl. from the German language by Kirsten Warner and transl. from the Dutch language by Nancy Forest-Flier]. London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019. ISBN 978-1-4729-6491-5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7syco" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, archiefkaarten, toegang 30238, inv. nr. 1296: archiefkaart Jan Hendrik Gerrit van Beusekom; Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart J.H.G. van Beusekom.</cite></li>
</ol>
</section>

A_Opekta_III_002

Foto van Miep Gies, Otto Frank en Henk van Beusekom op het kantoor van Opekta, aan Singel 400, Amsterdam, september 1936.

Henk van Beusekom werkte enkele jaren voor Otto Frank en Opekta.

Henk van Beusekom worked for Otto Frank and Opekta for several years.

Henk van Beusekom

Volgens zijn doopkaartje werd&nbsp;Victor Kugler geboren op 5 juni 1900 en is hij op 10 juni 1900 gedoopt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Een aantal bronnen noemt dezelfde datum. De geboorteplaats was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Zijn geboorteplaats Hohenelbe ligt in Tsjechi&euml;. Het gebied waar het ligt, maakte tot 1918 deel uit van Oostenrijk-Hongarije. De tegenwoordige naam is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Het vervalste persoonsbewijs van Kugler, met de naam Johannes Kuinders, had&nbsp;als geboortedatum 12 december 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

De identiteit van zijn vader is niet bekend.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Zijn moeder Emilie Kugler trouwde&nbsp;rond&nbsp;1909&nbsp;met de mijnwerker Franz Klose. Het gezin trok&nbsp;naar Duisburg, waar twee halfbroers en twee halfzussen van Victor werden geboren:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
In&nbsp;1911&nbsp;ging Victor naar de Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914&nbsp;ging&nbsp;hij terug naar Hohenelbe voor een opleiding aan de Fachschule f&uuml;r Weberei.

Hij werkte kort voor het Kalisyndikat&nbsp;in Berlijn. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog maakte hij deel uit van de Oostenrijkse marine in de Adriatische Zee. Als gevolg van de staatkundige herschikking van Europa kreeg&nbsp;hij de Tsjechoslowaakse nationaliteit. Vervolgens werkte hij twee jaar als elektricien in een mijn in Gladbeck. In&nbsp;1920&nbsp;werkte hij voor de Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) enige tijd in Utrecht. Hij bleef&nbsp;in Utrecht en trouwde&nbsp;in&nbsp;1928&nbsp;met Laua Maria Buntenbach. Kugler trad&nbsp;in dienst van Frans van Angeren, eigenaar van een banketbakkerij en lunchroom. Van Angeren importeerde&nbsp;ook bakkerijgrondstoffen, en raakte zo in de pectinehandel verzeild.

In&nbsp;juli 1933&nbsp;kwam&nbsp;Kugler via Van Angeren in contact met&nbsp;Otto Frank. Hij ging toen voor Opekta werken en verhuisde&nbsp;naar Hilversum. Ergens in de jaren twintig verliet&nbsp;Kugler het Tsjechoslowaakse staatsverband en opteerde&nbsp;voor de Duitse nationaliteit. In&nbsp;1933&nbsp;vroeg&nbsp;hij naturalisatie tot Nederlander aan, wat in 1936&nbsp;werd&nbsp;afgewezen maar in&nbsp;1938&nbsp;alsnog gehonoreerd.

Toen Otto Frank in de eerste oorlogsjaren met zijn bedrijven steeds meer problemen kreeg, nam&nbsp;Kugler de leiding van Gies &amp; Co op zich. Hij was&nbsp;een van de vier kantoormedewerkers, en daarom volledig op de hoogte van de onderduikplannen. Bij de inval van&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;hij ook gearresteerd, en belandde&nbsp;via de Amsterdamse Huizen van Bewaring II en I in Amersfoort en Zwolle. In de laatste stad kreeg&nbsp;hij hulp van Gies-vertegenwoordiger Martin Brouwer.&nbsp;Eind maart 1945&nbsp;kwam&nbsp;hij met een kolonne gevangenen bij Zevenaar in een beschieting door Britse vliegtuigen terecht. Hij nam&nbsp;de benen en kwam via Rheden en Barneveld op Goede Vrijdag in Hilversum aan.

Eind&nbsp;1952&nbsp;werd&nbsp;Kugler weduwnaar. Hij hertrouwde&nbsp;met een Opekta-medewerkster en vertrok&nbsp;met haar en zijn nieuwe schoonfamilie naar Canada. Hier werkte hij onder meer als verzekeringsagent en als elektricien. Na zijn pensionering hield hij in samenspraak met Otto Frank en de Anne Frank Stichting een groot aantal voordrachten over de Achterhuisgeschiedenis en over het dagboek. In de latere jaren zeventig ging&nbsp;zijn gezondheid, vooral in mentaal opzicht, erg achteruit. Juist in deze periode was&nbsp;er ook de stroef verlopende samenwerking met de journaliste Helen Shapiro, die zijn biografie schreef. Het manuscript bleef&nbsp;jaren op de plank liggen en kwam&nbsp;na Shapiro&rsquo;s overlijden in handen van de journalist Rick Kardonne. Deze publiceerde&nbsp;het na bewerking pas in&nbsp;2008. Victor Kugler overleed&nbsp;op 81-jarige leeftijd in een Canadees ziekenhuis.

Adressen:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (1940-1955).&nbsp;Kugler woonde&nbsp;in Hohenelbe en op verschillende plaatsen in het Roergebied.&nbsp;Vanaf 1920 woonde&nbsp;hij in Utrecht, en vanaf 1933 op verschillende adressen in Hilversum.&nbsp;In 1955 vertrok&nbsp;hij naar Canada.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s1b2x" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbyv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz2ip" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5j6lb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="emzoc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928. Volgens Kuglers trouwakte uit 1927 heet ze Emilia. Zijn schoolrapporten tekent ze met &lsquo;Emma&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="reqpk" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9z1c" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &quot;&#39;Ik moest hen helpen, ze waren mijn vrienden&#39;: Victor Kugler, helper van de onderduikers&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis; wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

According to his baptismal record, Victor Kugler was born on 5 June 1900 and baptized on 10 June 1900.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;A number of sources mention the same date. The place of birth was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;His birthplace Hohenelbe is in the Czech Republic. The area where it is located was part of Austria-Hungary until 1918. The present name is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Kugler&#39;s forged identity card, with the name Johannes Kuinders, had the date of birth as 12&nbsp;December 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The identity of Victor Kugler&#39;s father is unknown. His mother Emilie Kugler married the miner Franz Klose in about 1909. The family moved to Duisburg, where Victor&#39;s two half-brothers and two half-sisters were born:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In&nbsp;1911 he became a pupil at the Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914 he went back to Hohenelbe to do a course at Fachschule f&uuml;r Weberei&nbsp;(Technical School for Weaving).

He worked for a short while at the Kalisyndikat&nbsp;in Berlin. Towards the end of the First World War he was in the Austrian navy, patrolling the Adriatic Sea. As a consequence of Europe&#39;s political realignment, he received Czechoslovakian nationality. He then worked for two years as an electrician in a mine in Gladbeck. In&nbsp;1920 he worked briefly for the Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) in Utrecht. He stayed in Utrecht and married Laua Maria Buntenbach in&nbsp;1928. Kugler was then employed by Frans van Angeren, owner of a patisserie and lunchroom. Van Angeren also importeded baking ingredients, and so he became involved in the pectine trade.

In July 1933 Kugler met Otto Frank through Van Angeren. He then went to work for Opekta and moved to Hilversum. Somewhere in the twenties Kugler gave up his Czechoslovakian citizenship and opted for German nationality. In&nbsp;1933 he applied for Dutch naturalisation, which was denied in 1936 but later approved in&nbsp;1938.

As Otto Frank&#39;s business problems increased during the first years of the Second World War, Kugler took over the management of Gies &amp; Co. He was one of the four office workers and therefore fully aware of the plans to go into hiding. As a result of the raid on 4 August 1944, he was arrested and imprisoned in Amsterdam&#39;s &quot;Huizen van Bewaring II and I&quot; before being moved to Amersfoort and Zwolle. While in Zwolle he was helped by Gies representative Martin Brouwer. At the end of March 1945 he was in a column of prisoners near Zevenaar when they were subjected to shelling by British planes. He made a run for it and eventually arrived in Hilversum on Good Friday, taking a route through Rheden and Barneveld.

Kugler was widowed at the end of 1952. He later married an Opekta employee and took her and his new in-laws to Canada. He had various jobs there, including working as an insurance agent and an electrician. After he retired, and with the agreement of Otto Frank and the Anne Frank House, he gave a large number of lectures on the history of the Secret Annex and on the diary. In the late seventies his health, especially his mental health, declined. It was during this period that a halting collaboration took place with journalist Helen Shapiro, who wrote his biography. The manuscript remained on the shelf for years, and after Shapiro&rsquo;s death it was passed on to journalist Rick Kardonne. He edited it and then published it in&nbsp;2008. Victor Kugler died at the age of 81 in a Canadian hospital.

Addresses:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (&#39;40-&#39;55).&nbsp;Kugler lived in Hohenelbe and at different places in the Ruhr. From 1920 he lived in Utrecht, and from 1933 at different addresses in Hilversum.&nbsp;In 1955 he moved to Canada.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="p8f5y" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="q4zim" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0put" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="en.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://en.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nkpol" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wsppg" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="czpg9" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &quot;&#39;I had to help them, they were my friends&#39;: Victor Kugler, helper of those in hiding&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

A_Kugler_III_015

Victor Kugler, datum onbekend

Victor Kugler was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Victor Kugler worked for Opekta and was one of the small group who helped those hiding in the Secret Annex.

Victor Kugler

Werkzame leven

Menselijke activiteit die goederen voortbrengt of diensten verzorgt die in een economie worden gevraagd.

Human activity that produces goods or provides services for which there is demand in an economy

In juli 1933 startte Otto Frank zijn Nederlandsche Opekta Maatschappij. Op de vierde van die maand vond&nbsp;in Heerlen de eerste demonstratie&nbsp;van het product van het nieuwe bedrijf plaats. Enkele weken later, op 16 augustus, vestigde hij zich formeel in Amsterdam, waar hij aanvankelijk een kamer in het huis van kamerverhuurster Marianne van Buren aan de Stadionkade bewoonde. Op 5 december betrok hij met Edith de woning Merwedeplein 37-II.

In July 1933 Otto Frank started his Nederlandsche Opekta Maatschappij. On the fourth of that month the first demonstration of the new company&#39;s product took place in Heerlen. A few weeks later, on 16 August, he formally moved to Amsterdam, where he initially occupied a room in the house of Marianne van Buren, a lodger on Stadionkade. On 5 December he and Edith moved into the house at Merwedeplein 37-II.

Otto Frank huurt een kamer in Amsterdam

Otto Frank woonde enige tijd op een kamer in Amsterdam om het nieuwe bestaan van zijn gezin voor te bereiden.

Otto Frank lived in a room in Amsterdam for some time to prepare for his family's new life.

Stadionkade 24-II

Onder verblijf wordt verstaan een plek om te wonen en/of te werken, tijdelijk of permanent.

Accommodation refers to a place in which to live and/or work, either temporarily or permanently.

Verblijf

Verblijf is een plek om te wonen en/of te werken, tijdelijk of permanent.

Accommodation is a place in which to live and/or work, either temporarily or permanently.

Adres van Otto Frank in Amsterdam in 1933.

Address of Otto Frank in Amsterdam in 1933.

Marianne van Buren was de hospita van Otto Frank in 1933.&nbsp;Sinds&nbsp;1930 was zij gescheiden van haar echtgenoot.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze woonde sinds 1 oktober 1932 aan de Stadionkade en verhuurde&nbsp;daar kamers. Van&nbsp;16 augustus&nbsp;tot 5 december 1933&nbsp;had zij&nbsp;Otto Frank in huis.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Haar dochter Mary Gobes vertelde&nbsp;in een interview over haar moeder en&nbsp;ook over het verblijf van Otto Frank.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Stadionkade 24 II (&#39;32-&#39;36), Van Breestraat 124 II (&#39;36-&#39;39), Geulstraat 24 III (&#39;39-) te Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>

<section bis_size="{&quot;x&quot;:20,&quot;y&quot;:139,&quot;w&quot;:1060,&quot;h&quot;:140,&quot;abs_x&quot;:240,&quot;abs_y&quot;:1704}" class="footnotes">
<header bis_size="{&quot;x&quot;:35,&quot;y&quot;:156,&quot;w&quot;:1030,&quot;h&quot;:23,&quot;abs_x&quot;:255,&quot;abs_y&quot;:1721}">
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="tuz8s" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart M. van Buren. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="e52y4" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart O.H. Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qyayc" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Joods Historisch Museum, Amsterdam, Mediatheek, interviewcode 23566, 00.02.12 - 00.02.16.</cite></li>
</ol>
</section>

Marianne van Buren was Otto Frank&#39;s landlady in 1933. She had been separated from her husband since 1930.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> From 1 October 1932, she lived on Stadionkade and rented out rooms there. Otto Frank lived there from 16 August to 5 December 1933.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Her daughter Mary Gobes talked about her mother in an interview and also about Otto Frank&#39;s time there.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Stadionkade 24 II (1932-1936), Van Breestraat 124 II (1936-1939), Geulstraat 24 III (1939-) te Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="tuz8s" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart M. van Buren. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="e52y4" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart O.H. Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qyayc" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Joods Historisch Museum, Amsterdam, Mediatheek, interviewcode 23566, 00.02.12 - 00.02.16.</cite></li>
</ol>
</section>

Marianne van Buren, Antwerpen 1939. Afkomstig van kleinzoon Hans Gobes.

Marianne van Buren.PNG

Marianne van Buren, ongedateerd.

Marianne van Buren was de hospita van Otto Frank in 1933.

Marianne van Buren was Otto Frank's landlady in 1933.

Marianne van Buren

Op 30 januari 1933 werd Adolf Hitler Rijkskanselier van Duitsland. Zo kreeg hij de kans zijn idee&euml;n uit Mein Kampf uit te voeren. Na de Rijksdagbrand op 27 februari 1933 schortte hij de belangrijkste burgerrechten op. Ook werden er antisemitische verordeningen aangenomen die het Joden onmogelijk maken de belangrijkste beroepen uit te oefenen door het vereiste van een zogenoemd &#39;Ari&euml;r&#39;-bewijs. Als&nbsp;reactie op deze maatregelen en de boycot op 1 april 1933 van Joodse winkeliers, artsen en advocaten zochten verlieten veel&nbsp;Joden Duitsland. Zij zochten in eerste instantie een veilig heenkomen in omringende landen, waaronder Nederland.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Alleen al in de eerste dagen van april 1933 weken er honderden uit naar Nederland, waaronder Otto Frank.&nbsp;In de maanden daarna werd hij&nbsp;gevolgd door vrouw en beide dochters.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="kbmsr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bob Moore, Refugees from Nazi Germany in the Netherlands, 1933-1940, Dordrecht: Martinus Nijhoff, 1986.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b68wc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie:&nbsp;Gertjan Broek, <a href="https://demodernetijd.nl/wp-content/uploads/DMT-2019-3c-Broek.pdf" target="_blank">Emigranten rond het Achterhuis van Anne Frank</a>, in: De moderne tijd, jrg. 3, nr. 3 (2019), p. 211-226.</cite></li>
</ol>
</section>

On 30 January 1933, Adolf Hitler became Reich Chancellor of Germany. This gave him the opportunity to implement his ideas from Mein Kampf. After the Reichstag fire on 27 February 1933, he suspended key civil rights. Anti-Semitic ordinances were also passed making it impossible for Jews to practice the most important professions by requiring a so-called &#39;Aryan&#39; certificate. In response to these measures and the boycott on 1 April 1933 of Jewish shopkeepers, doctors and lawyers, many Jews left Germany. They initially sought safe haven in surrounding countries, including the Netherlands.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> In the first days of April 1933 alone, hundreds fled to the Netherlands, including Otto Frank. In the months that followed, he was followed by his wife and both daughters.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jdv4q" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bob Moore, Refugees from Nazi Germany in the Netherlands, 1933-1940, Dordrecht: Martinus Nijhoff, 1986.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cesdu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie:&nbsp;Gertjan Broek, <a href="https://demodernetijd.nl/wp-content/uploads/DMT-2019-3c-Broek.pdf" target="_blank">Emigranten rond het Achterhuis van Anne Frank</a>, in: De moderne tijd, jrg. 3, nr. 3 (2019), p. 211-226.</cite></li>
</ol>
</section>

Emigratie begin jaren dertig

Het aan de macht komen van Adolf Hitler en zijn NSDAP in 1933 leidde tot een uittocht van burgers uit Duitsland. Degenen die vertrokken waren vooral Joods, politiek dissident of allebei.

The coming to power of Adolf Hitler and his NSDAP in 1933 led to an exodus of citizens from Germany. Those who left were mostly Jewish, political dissidents or both.

Nadat Alice Frank-Stern, de moeder van Otto Frank, in september 1933 van Frankfurt naar haar dochter in Bazel was verhuisd, gingen Anne en Margot logeren bij hun andere oma, Rosa Holl&auml;nder-Stern, op het adres Monheimsallee 42-44&nbsp;te Aken.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Margot tot december 1933; Anne tot&nbsp;half februari 1934.&nbsp;Vanaf&nbsp;dit adres stuurde&nbsp;Margot een brief aan Gertrud Naumann, haar oude buurmeisje in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Drie Stolpersteine herinneren aan hun verblijf in&nbsp;Aken.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Otto was al in juni naar Amsterdam gegaan om Opekta op poten te zetten en&nbsp;Edith reisde tussen de drie steden heen en weer.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Vanuit&nbsp;Aken verhuisde&nbsp;Margot naar Nederland waar zij per 7 december 1933&nbsp;stond ingeschreven op Merwedeplein 37-II&nbsp;te Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Edith Frank schreef&nbsp;aan&nbsp;Gertrud Naumann vlak voor kerstmis 1933 dat haar broers Margot zouden komen brengen en: &#39;Anne will auch mitkommem. Oma wird&rsquo;s schwer haben, das Kind noch ein paar Wochen dort zu halten&#39;.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp; 
Per 7 december 1933 stond&nbsp;Anne Frank ook ingeschreven op Merwedeplein 37-II.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a> In Annes dagboeken staat echter dat zij pas in februari 1934 naar Amsterdam kwam, op de verjaardag van Margot.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="2k6me" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4l5qs" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_053: Envelop met Margot Frank als afzender, gericht aan Gertrud Naumann. Omdat een filatelist de postzegel verwijderd heeft, is geen precieze datering mogelijk. Aangezien er &quot;Gebt zur Winter(hilfe?)&quot; op gestempeld staat, is het waarschijnlijk eind 1933 geweest.</cite></li>
	<li data-footnote-id="c8ldi" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/stolpersteine/personenverzeichnis/frank,-anne" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="c9y2v" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_082: Edith Frank aan Gertrud Nauman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pkgy7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>Stadarchief Amsterdam , Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten, toegang 5421: Gezinskaart O.H.&nbsp;Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z4npl" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_084: Edith Frank aan Gertrud Naumann, gedateerd: Samstag.</cite></li>
</ol>
</section>

After Alice Frank-Stern, Otto Frank&#39;s mother, moved from Frankfurt to her daughter in Basel in September 1933, Anne and Margot went to stay with their other grandmother, Rosa Holl&auml;nder-Stern at the address Monheimsallee 42-44&nbsp;in Aachen from September 1933 on.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Margot until December 1933; Anne until mid-February 1934. From this address, Margot sent a letter to Gertrud Naumann, a girl who used to live next door to her in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Three&nbsp;Stolpersteine&nbsp;(stumbling stones) commemorate their stay in Aachen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Otto had already gone to Amsterdam in June to set up Opekta and Edith traveled back and forth between the three cities.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

From Aachen, Margot moved to the Netherlands where she was registered as of 7 December 1933 at Merwedeplein 37-II in Amsterdam.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Edith Frank wrote to Gertrud Naumann just before Christmas 1933 that her brothers would bring Margot and: &quot;Anne will auch mitkommem. Oma wird&#39;s schwer haben, das Kind noch ein paar Wochen dort zu halten.&quot;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> 
As of 7 December 1933, Anne Frank was also registered at Merwedeplein 37-II.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a> However, Anne&#39;s diaries state that she did not come to Amsterdam until February 1934, Margot&#39;s birthday.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="2k6me" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 15 June 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4l5qs" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_053: Envelop met Margot Frank als afzender, gericht aan Gertrud Naumann. Omdat een filatelist de postzegel verwijderd heeft, is geen precieze datering mogelijk. Aangezien er &quot;Gebt zur Winter(hilfe?)&quot; op gestempeld staat, is het waarschijnlijk eind 1933 geweest.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w6jjv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/stolpersteine/personenverzeichnis/frank,-anne" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5ipfk" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_082: Edith Frank aan Gertrud Nauman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pkgy7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>Stadarchief Amsterdam , Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5421): Gezinskaart O.H.&nbsp;Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z4npl" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Getuigen_I_084: Edith Frank aan Gertrud Naumann, gedateerd: Samstag.</cite></li>
</ol>
</section>

Vanaf september 1933 woonden Anne en Margot bij hun grootmoeder in Aken. Ook moeder&nbsp;Edith verbleef daar veel. Een gedenkplaat bij de nu op deze plek gevestigde ondergrondse parkeergarage markeert het voormalige huis van Anne Franks oma Rosa Holl&auml;nder-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Drie Stolpersteine herinneren aan hun verblijf in&nbsp;Aken.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="cadnr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/wege/monheimsallee" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="637ea" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/stolpersteine/personenverzeichnis/frank,-anne" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
</ol>
</section>

From September 1933, Anne and Margot lived with their grandmother in Aachen. Their mother Edith also stayed there a lot. A memorial plaque at the underground parking garage now located on this site marks the former home of Anne Frank&#39;s grandmother Rosa Holl&auml;nder-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Three&nbsp;Stolpersteine&nbsp;(stumbling stones) commemorate their stay in Aachen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="0yebt" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/wege/monheimsallee" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="joyqo" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie <a href="http://www.wgdv.de/stolpersteine/personenverzeichnis/frank,-anne" target="_blank">Wege gegen das Vergessen: Aachen 1933&ndash;1945</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
</ol>
</section>

Anne en Margot Frank in Aken | Monheimsallee 42-44

Vanaf september 1933 woonden Anne en Margot  Frank bij hun grootmoeder in Aken. Ook Edith Frank verbleef daar veel. Margot ging eind december naar Amsterdam, Anne op 16 februari 1934.

From September 1933, Anne and Margot lived with their grandmother in Aachen. Edith also stayed there a lot. Margot went to Amsterdam at the end of December, Anne on February 16, 1934.

Anne Frank memorial Aachen

Gedenkplaat bij het huis van Anne Franks oma Rosa Holländer-Stern in Aken

Woning familie Holländer in Aken

Woning van Rosa Holländer-Stern, de grootmoeder aan moederskant van Anne en Margot Frank in Aken.

Home of Rosa Holländer-Stern, the maternal grandmother of Anne and Margot Frank in Aachen.

Annelies Marie (Anne) Frank werd op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was het tweede kind van Otto Frank en Edith Holl&auml;nder en werd&nbsp;voorafgegaan door Margot. Net als haar zus Margot kwam ze ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog 8&frac14; pond.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In een register van de kliniek is aangegeven dat &#39;Saugling&#39; Frank een &#39;Junge&#39; (jongen) was&nbsp;en dat Anne met Edith na de geboorte twaalf dagen in de kliniek bleef.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Volgens dienstmeisje&nbsp;K&auml;thi Stilgenbauer was&nbsp;de verloskundige professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;

Na het besluit van haar ouders om Duitsland te verlaten, woonde Anne aanvankelijk met haar moeder en Margot bij haar grootmoeder in Aken. Margot ging in december 1933 definitief naar Amsterdam; Anne moest nog tot februari 1934 wachten. Van april 1934 tot juli 1935 ging ze naar de kleuterklas van de 6e Montessorischool. In augustus 1935 ging Anne naar eerste klas van dezelfde school. Na de zesde klas moest ze eigenlijk nog een zevende jaar op de school blijven, maar als gevolg van de segregatie in het onderwijs ging dat niet door. Ze werd aangenomen op het Joods Lyceum en ging dus toch middelbaar onderwijs volgen. Haar klasgenoten en verschillende voorvallen op het Joods Lyceum beschreef Anne in haar dagboek en in haar Verhaaltjesboek. Anne had geen erg goede gezondheid. Ze was vaak ziek en ze kon niet aan gym meedoen omdat haar armen en benen snel uit de kom schoten. Ook toen ze in het Achterhuis aan gymnastiek wilde doen, kreeg ze hier last van.

Anne was de enige die de onderduikperiode in het Achterhuis uitgebreid heeft gedocumenteerd. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben hierop enige aanvullingen en correcties gegeven. Dit betekent dat alles wat we over de onderduikperiode weten in hoge mate door Annes perceptie is gekleurd. Ook Margot hield een dagboek bij, maar dat is niet bewaard geleven.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam Anne via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was Anne samen met haar moeder en Margot. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Anne kreeg net als Margot vlektyfus en overleed in februari 1945, kort na haar zuster, op 15-jarige leeftijd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ns0k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sr3a8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus. Zie: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/ueber-uns/geschichte" target="_blank">Geschichte Franffurter Rot-Kreuz Klinken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="g88l1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uaywr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="615mu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nx0mp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literatuur: Mirjam Pressler, Daar verlang ik zo naar: het levensverhaal van Anne Frank, Amsterdam: Bert Bakker, 1993 Carol Ann Lee, Anne Frank 1929-1945: pluk rozen op aarde en vergeet mij niet, Amsterdam: Olympus, 2001; Carol Ann Lee, Anne Frank, 1929-1945: het leven van een jong meisje: de definitieve biografie, Amsterdam: Balans, 2009; Francine Prose, Anne Frank: haar boek, haar leven, haar voortbestaan, Amsterdam: Atlas, 2009; Hans Ulrich, Wie was Anne Frank? Haar leven, het Achterhuis en haar door: een korte biografie voor jong en oud, Laren: Verbum, 2010; Bart Funnekotter, Anne Frank in een notendop, Amsterdam: Bert Bakker, 2011; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018; Martin van Gelderen &amp; Frank van Vree, &#39;Joods kind dat weet van eeuwen heeft&#39;: Anne Frank als vluchtelinge, schrijfster en icoon, Amsterdam: Prometheus, 2022; Ronald Leopold e.a., Anne Frank: leven, werk en betekenis, Amsterdam: Queriod, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Annelies Marie (Anne) Frank was born on 12 June 1929, in the Germany city Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was the second child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder and was preceded by Margot. Like her sister Margot, Anne was born in the clinic of the Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8&frac14; pounds.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> A clinic register indicates that &#39;Saugling&#39; Frank was a &#39;Junge&#39; (boy) and that Anne remained at the clinic with Edith for twelve days after the birth.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;According to maid K&auml;thi Stilgenbauer, the obstetrician was Professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

After her parents&#39; decision to leave Germany, Anne initially lived with her mother and Margot with her grandmother in Aachen. Margot moved permanently to Amsterdam in December 1933; Anne had to wait until February 1934. From April 1934 to July 1935 she went to the kindergarten class at the 6th Montessori school. In August 1935 Anne went to the first grade of said school. After the sixth grade she was supposed to stay at the school for a seventh year, but due to educational segregation this was not possible. She was accepted at the Jewish Lyceum, and so went to secondary school after all. Anne described her classmates and various incidents at the Jewish Lyceum in her diary and Verhaaltjesboek (Book of tales). Anne&#39;s health was not very good. She was often ill and couldn&#39;t take part in gymnastics because her arms and legs dislocated easily. This also affected her when she wanted to do gymnastics in the Secret Annex.

Anne was the only person who documented the hiding period in the Secret Annex extensively. Only Otto Frank and Miep Gies have added to and corrected this information. This means that everything we know about the hiding period is highly coloured by Anne&#39;s perception. Margot also kept a diary, but it has not survived.

After the arrest on 4 August 1944, Anne ended up in Auschwitz via Westerbork. For the first eight weeks Anne was with her mother and Margot. In late October or early November the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Like Margot, Anne contracted typhus and died in February 1945, shortly after her sister, at the age of 15.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wvqif" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3k121" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Is is now called Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 the &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; opened the Maingau-Krankenhaus here. See: <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html (geraadpleegd december 2015)" target="_blank">Geschichte Frankfurter Rot-Kreiuz Kliniken e.V.</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v9ruq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3d436" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zicjx" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqo8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Mirjam Pressler, The story of Anne Frank, London: MacMillan Children&#39;s Books, 1999; Carol Ann Lee, Roses from the earth: the biography of Anne Frank, London : Viking, 1999; Francine Prose, Anne Frank: the book, the life, the afterlife, New York, NY: HarperCollins, 2009; Hans Ulrich, Who was Anne Frank? Her life, the Annex and her death: a short biography, Laren: Verbum, 2010; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: the biography,&nbsp;upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Anne Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1942, foto op p.55 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1942'.

A_AFrank_III_027.098

Anne Frank, Amsterdam, mei 1942

Anne Frank was een Joods meisje dat wereldberoemd is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in het Achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank was a Jewish girl who became world-famous thanks to the diary she wrote during the Second World War, while she was in hiding in the Achterhuis (the Annex) on Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank

Julius Holl&auml;nder was een broer van Edith Frank-Holl&auml;nder, en een oom van Anne en Margot.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Het feit dat hij tijdens de Eerste Wereldoorlog gewond was geraakt, behoedde&nbsp;hem na arrestatie in de Kristallnacht voor doorzending naar een concentratiekamp.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Julius vroeg&nbsp;in de loop van 1938 toestemming aan voor emigratie naar de Verenigde Staten. Een benodigd affidavit&nbsp;stond&nbsp;tot zijn beschikking. Vanwege de dreigende toestand in Duitsland wilde Otto Frank hem, in afwachting van de definitieve visa, in huis nemen en onderhouden.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op 25 maart 1939 vertrok&nbsp;hij met de SS Veendam&nbsp;naar de Verenigde Staten.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Hij reisde&nbsp;met een visum dat 24 februari in Stuttgart was afgegeven.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Julius werkte in Amerika als night oven man&nbsp;bij Canton Japanning Company (&#39;41).<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Over de doorstane spanningen en het verlies van familieleden kwamen de broers Holl&auml;nder niet heen. Julius schreef&nbsp;Otto in de zomer van 1945: &ldquo;Our lives are empty now. Edith and the girls was all we had.&rdquo;<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Met zijn broer Walter maakte hij in 1963 honderd dollar over ter ondersteuning van het werk van de Anne Frank Stichting.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;In de jaren zestig leed&nbsp;Julius aan diverse kwalen en was zeer nerveus. Hij at slecht.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Julius kwam&nbsp;om het leven ten gevolge van een ongeluk.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Pastorplatz 1, Aachen;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>&nbsp;138 High Street, Canton, Massachussets, USA.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="d9isd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Wordt door Anne aangeduid als: (een van) m&#39;n twee ooms. Anne Frank, Dagboek B, 20 juni 1942, 1e, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p07cg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, 5e, geheel herziene druk,&nbsp;Amsterdam: Bakker, 2013, p. 106.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n7i3w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, inv. nr. 503: Otto Frank aan het Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, 17 november 1938. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="dqezm" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Stadsarchief Rotterdam,&nbsp;Passagiers Holland Amerika Lijn (H.A.L.),&nbsp;<a href="https://hdl.handle.net/21.12133/5A529609B63E43B8B2A5D67286AD45EA" target="_blank">Afvaart &#39;SS Veendam&#39; op 25-03-1939 vanaf haven Rotterdam</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y2msq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>US National Archives, Washington DC, Immigration and Naturalization [Papers??]: ship&#39;s manifest s.s. Veendam, 25 maart - 5 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="88neq" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>YIVO, Otto Frank File, p. 17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xoynv" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Colectie (AFC),&nbsp;Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_073: Julius Holl&auml;nder aan Otto Frank, augustus 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1pyx6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Julius en Walter Holl&auml;nder aan J. Soetendorp, 12 mei 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kjjrm" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 9 juli 1961.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oqkwd" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Aufbau, 13 oktober 1967.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cq0dc" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Herbert Lepper, Von der Emanzipation zum Holocaust. Die Israelitische Synagogengemeinde zu Aachen 1801-1942, Aachen: Verlag der Mayer&#39;schen Buchhandlung, 1994, p. 1571; Aufbau, 13 oktober 1967.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3a5fa" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Lepper, Von der Emanzipation zum Holocaust, p. 1571.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6fte0" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>YIVO Institute for Jewish Research, Otto Frank File, New York, NY: YIVO Institute for Jewish Research, cop. 2007, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

Julius Holl&auml;nder was a brother of Edith Frank-Holl&auml;nder, and an uncle of Anne and Margot.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The fact that he had been injured in World War I saved him from being sent to a concentration camp after his arrest on Kristallnacht.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Julius applied for permission to emigrate to the United States in the course of 1938. A required affidavit was issued to him. Because of the threatening situation in Germany, Otto Frank wanted to take him in and look after him while he was&nbsp;waiting for the definitive visa.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 25 March 1939 he left on the SS Veendam&nbsp;for the United States.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> He travelled on a visa that was issued on 24 February in Stuttgart.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Julius worked in America as a night oven man at Canton Japanning Company (&#39;41).<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;The Holl&auml;nder brothers could not get over the stresses endured and the loss of family members. Julius wrote to Otto in the summer of 1945: &ldquo;Our lives are empty now. Edith and the girls was all we had&rdquo;.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

With his brother Walter, he transferred one hundred dollars in 1963 to support the work of the Anne Frank House.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;In the 1960s, Julius suffered from various ailments and was very nervous. He had a poor diet.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Julius died following an accident.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Pastorplatz 1, Aachen;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>&nbsp;138 High Street, Canton, Massachussets, USA.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="d9isd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne refers to him as (one of) my two uncles. Anne Frank, Diary Version B, 20 June 1942, 1st, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p07cg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, 5e, geheel herziene druk,&nbsp;Amsterdam: Bakker, 2013, p. 106.</cite></li>
	<li data-footnote-id="n7i3w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, inv. nr. 503: Otto Frank aan het Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, 17 november 1938. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="ovcrd" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Stadsarchief Rotterdam,&nbsp;Passagiers Holland Amerika Lijn (H.A.L.),&nbsp;<a href="https://hdl.handle.net/21.12133/5A529609B63E43B8B2A5D67286AD45EA">Afvaart &#39;SS Veendam&#39; op 25-03-1939 vanaf haven Rotterdam</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y2msq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>US National Archives, Washington DC, Immigration and Naturalization [Papers??]: ship&#39;s manifest s.s. Veendam, 25 maart - 5 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="88neq" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>YIVO, Otto Frank File, p. 17.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xoynv" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Colectie (AFC),&nbsp;Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_073: Julius Holl&auml;nder aan Otto Frank, augustus 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1pyx6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Julius en Walter Holl&auml;nder aan J. Soetendorp, 12 mei 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kjjrm" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 9 juli 1961.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oqkwd" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Aufbau, 13 oktober 1967.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x4uwy" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Herbert Lepper, Von der Emanzipation zum Holocaust. Die Israelitische Synagogengemeinde zu Aachen 1801-1942, Aachen: Verlag der Mayer&#39;schen Buchhandlung, 1994, p. 1571; Aufbau, 13 oktober 1967.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3a5fa" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Lepper, Von der Emanzipation zum Holocaust, p. 1571.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6fte0" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>YIVO Institute for Jewish Research, Otto Frank File, New York, NY: YIVO Institute for Jewish Research, cop. 2007, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

Julius Holländer was een broer van Edith Frank

Julius Holländer was a brother of Edith Holländer, Otto Frank's wife and mother of Margot and Anne.

Julius Holländer

Margot kwam op 16 februari 1926 ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein&nbsp;te Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog&nbsp;8 pond.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Ze was het eerste kind van Otto Frank en Edith H&ouml;llander.

Ze bezocht&nbsp;van&nbsp;april 1932&nbsp;tot maart&nbsp;1933&nbsp;de&nbsp;Ludwig Richterschule. In die maand stapte ze over naar de&nbsp;Varrentrappschule. Deze overstap viel samen met de verhuizing van het gezin naar de Dantestrasse, en hing&nbsp;er ongetwijfeld mee samen. Toen haar ouders besloten Duitsland te verlaten, ging&nbsp;Margot eerst naar haar oma in Aken. Daar bezocht ze tot&nbsp;22 december&nbsp;de J&uuml;dische Volksschule&nbsp;aan de Bergdriesch.

In Amsterdam ging Margot naar de&nbsp;Jekerschool, en vervolgens naar het &lsquo;Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes&rsquo;. Al vrij snel haalde&nbsp;ze voor de meeste vakken goede cijfers, wat aantoonde&nbsp;dat ze zich de Nederlandse taal gemakkelijk eigen maakte. In de zomer van 1941 werd&nbsp;de segregatie van het onderwijs in gang gezet en moesten Margot en haar vriendin Jetteke Frijda het Meisjeslyceum verlaten. Beiden gingen&nbsp;naar het&nbsp;Joods Lyceum.

Margot was sportief. Ze deed&nbsp;onder meer aan roeien en tennis. Met enkele klasgenoten van het Meisjeslyceum roeide&nbsp;ze bij een club onder de Berlagebrug. Toen Margot en de - ook Joodse - coach van sportbeoefening werden uitgesloten, hielden ook de andere meisjes het voor gezien.

Op&nbsp;5 juli 1942 werd&nbsp;Margot opgeroepen zich voor een Duits werkkamp te melden. Haar ouders besloten de al langer bestaande onderduikplannen te versnellen. In de ochtend van&nbsp;6 juli&nbsp;fietste Margot onder begeleiding van&nbsp;Miep Gies naar Prinsengracht 263. De rest van het gezin volgde&nbsp;lopend.

Margot was stil en teruggetrokken van aard. In het Achterhuis las&nbsp;en leerde&nbsp;ze vooral. Ze volgde&nbsp;met goede resultaten een cursus Latijn bij het LOI. Wat bekend is over Margots leven in het Achterhuis komt vooral uit het dagboek van Anne. Alleen&nbsp;Otto Frank en&nbsp;Miep Gies hebben daar nog iets over gezegd. Miep herinnerde&nbsp;zich niet in deze periode een woord met haar te hebben gewisseld. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Margot via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was ze samen met haar moeder en&nbsp;Anne. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Margot kreeg&nbsp;vlektyfus en overleed&nbsp;in februari 1945, waarschijnlijk kort voor haar&nbsp;19e verjaardag.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="n78ti" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>De kliniek heet nu:&nbsp;Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz.&nbsp;In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; in Frankfurt am Main het Maingau-Krankenhaus, <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a> (geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="bifsf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6qt2b" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Het Margot Frank Huis? De vergeten zus van Anne&#39;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie&nbsp; Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Margot was born on 16 February 1926 in the Vaterl&auml;ndische Frauenverein clinic in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8 pounds.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was the frst child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder.

She attended the Ludwig Richterschule from April 1932 to March 1933. In that month she transferred to the Varrentrappschule. This transfer coincided with the family&#39;s move to Dantestrasse and was undoubtedly related to it. When her parents decided to leave Germany, Margot first went to stay with her grandmother in Aachen. There she attended the J&uuml;dische Volksschule on Bergdriesch until 22 December.

In Amsterdam Margot went to the Jeker School and subsequently to the Municipal Lyceum for Girls. Pretty soon she was getting good grades in most subjects, which indicates that she had had no trouble mastering the Dutch language. In the summer of 1941, segregation of education was imposed and Margot and her friend Jetteke Frijda had to leave the Girls&#39; Lyceum. They both went to the Jewish Lyceum.

Margot was a sporty person. Among other things, she rowed&nbsp;and played tennis. With some classmates from the Girls&#39; Lyceum, she rowed with a club located under the Berlage Bridge. When Margot and the coach &mdash; who was also Jewish &mdash; were banned from sports, the other girls also stopped.

On 5 July 1942 Margot was summoned to report for a German labour camp. Her parents decided to accelerate their long-standing plans to go into hiding. On the morning of 6 July, Margot cycled to Prinsengracht 263, accompanied by Miep Gies. The rest of the family followed on foot.

Margot was quiet and withdrawn by nature. In the Secret Annex, she mainly read and did schoolwork. She took a Latin course through LOI, obtaining good marks. What is known about Margot&#39;s life in the Secret Annex comes mainly from Anne&#39;s diary. Only Otto Frank and Miep Gies have said anything more about it. Miep did not remember having exchanged a word with her during this period. After the arrest on 4 August 1944, Margot was sent via Westerbork to Auschwitz. For the first eight weeks she was with her mother and Anne. In late October or early November, the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Margot contracted typhus and died in Februay 1945, probably shortly&nbsp;before her 19th birthday.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="pbud5" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>De kliniek heet nu:&nbsp;Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz.&nbsp;In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; in Frankfurt am Main het Maingau-Krankenhaus, <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a> (geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="jfoq8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aqo39" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;A Margot Frank House? The forgotten sister of Anne&#39;, in Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Margot Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam op mei 1939, foto op p.54 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1939'.

A_AFrank_III_027.086

Margot Frank, Amsterdam, mei 1939

Margot Frank was the sister of Anne Frank.

Margot Frank

Rosa Holl&auml;nder-Stern&nbsp;was de moeder van Edith Frank-Holl&auml;nder&nbsp;en de grootmoeder van Margot en Anne.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Zij trouwde&nbsp;op&nbsp;19 juli 1893&nbsp;in Bad Schwalbach met Abraham Holl&auml;nder. Het huwelijk eindigde&nbsp;door zijn overlijden op&nbsp;19 januari 1927.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Rosa Holl&auml;nder verhuisde&nbsp;met haar zoons Walter en&nbsp;Julius Holl&auml;nder&nbsp;in&nbsp;1933&nbsp;naar Monheimsallee 42 - 44 in Aachen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> De Liebfrauenstrasse heette sinds 1937 Else Brandstr&ouml;mstrasse. Van het huis zijn een paar foto&#39;s, gemaakt door Dineke Stam in 1995.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Op dit adres logeerden Edith, Margot en Anne voordat zij naar Amsterdam vertrokken.&nbsp;Edith ging&nbsp;in september 1933 naar Amsterdam, Margot in december en Anne volgde&nbsp;in februari 1934.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Op de gezinskaart van Otto Frank uit Frankfurt am Main staat: Frau nach Aachen zuruck (zonder datum).<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Begin&nbsp;april 1935&nbsp;verhuisde&nbsp;Rosa Holl&auml;nder-Stern met haar beide zoons naar Pastorplatz 1.&nbsp;In het Aachener Adressbuch van 1936 wordt het adres Pastorplatz 1 genoemd. Uit correspondentie blijkt dat de verhuizing voorjaar 1935 was: Anfang April muss meine Mutter umziehen, wenn&rsquo;s geht, m&ouml;chte ich ihr gern helfen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Otto&nbsp;en Edith Frank vroegen de Minister van Justitie op&nbsp;14 september 1938&nbsp;(dus nog ruim voor de Kristallnacht) om Rosa Holl&auml;nder tot Nederland toe te laten. De toestemming werd&nbsp;op&nbsp;17 november 1938&nbsp;verleend, op voorwaarde dat Julius&nbsp;en&nbsp;Walter&nbsp;niet ook naar Nederland kwamen. Zelf wilde ze Duitsland niet verlaten voor haar zoons veilig waren. Blijkens een brief van Otto Frank aan Bureau Grensbewaking kwam&nbsp;zij op&nbsp;24 maart 1939&nbsp;via Simpelveld Nederland binnen.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> &nbsp;

Na haar overlijden verscheen&nbsp;een door haar kinderen Walter, Julius en Edith en schoonzoon Otto Frank geplaatste rouwadvertentie in het Amerikaanse blad&nbsp;Aufbau.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>&nbsp;Ook plaatsten Otto en Edith Frank een advertentie in het&nbsp;Joodsche Weekblad&nbsp;om te bedanken voor de ondervonden deelneming.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Monheimsallee 42-44, Aachen;<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Pastorplatz 1;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Merwedeplein 37 II.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="9d73d" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 16 juni 1942, 2 en 28 september 1942, 3e, 29 december 1943, 3 maart 1944 en 12 maart 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ddz6v" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart R. Stern.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wuzd1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch 1932 en 1933 (kopie bij Anne Frank Stichting (AFS), afd. Collecties, map: naslagwerk telefoon- adresboeken).</cite></li>
	<li data-footnote-id="j1y9s" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), afd. Collecties, map documentatie familie Frank &amp; Holl&auml;nder.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0oikp" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek, A, 16 juni 1942, in: Verzameld werk.</cite></li>
	<li data-footnote-id="skaox" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte, Frankfurt am Main, Null-Kartei Kaste Nr.451: Gezinskaart Otto Frank (kopie bij: AFS, afd. Collecties, Collectie in handen van derden, Instellingen Buitenland).</cite></li>
	<li data-footnote-id="zcjwx" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, reg. code A_Getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9opg" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45, inv. nr. 227:&nbsp;Commissaris van Politie Amsterdam aan Procureur-Generaal, 29 oktober 1938; Rapport Gemeentepolitie Amsterdam, 25 oktober 1938; Secretaris-generaal van Justitie Van Angeren aan Procureur-Generaal, 17 november 1938; Otto Frank aan Bureau Grensbewaking, 22 maart 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j8llu" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Aufbau, Vol. VIII, nr. 14,&nbsp;3 april 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v4hpc" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Het Joodsche Weekblad, 27 februari 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="efyqp" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch unter Benutzung amtlicher Quellen 1934, p. 192.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z6w9m" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch, 1936, p. 151.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Rosa Holl&auml;nder-Stern&nbsp;was the mother of Edith Frank-Holl&auml;nder&nbsp;and the grandmother of Margot and Anne.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She married&nbsp;Abraham Holl&auml;nder on 19 July 1893&nbsp;in Bad Schwalbach. The marriage ended when he died on 19 January 1927.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In 1933 Rosa Holl&auml;nder was living with her sons Walter and Julius Holl&auml;nder at Monheimsallee 42 - 44 in Aachen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Their previous house was on Liebfrauenstrasse, which was renamed Else Brandstr&ouml;mstrasse in 1937. There are a couple of photos of the house, taken by Dineke Stam in 1995.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> This is where Edith, Margot and Anne stayed before they moved to Amsterdam.&nbsp;Edith went to Amsterdam in September 1933, Margot followed in December and Anne in February 1934.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Otto Frank&#39;s family ticket from Frankfurt am Main states: Frau nach Aachen zuruck (undated).<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In early April 1935 Rosa Holl&auml;nder-Stern moved with both of her sons to Pastorplatz 1. The address is listed in the Aachen address book, and correpsondence suggests that the move took place in the spring of 1935: Anfang April muss meine Mutter umziehen, wenn&rsquo;s geht, m&ouml;chte ich ihr gern helfen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

On 14 September 1938 (therefore shortly before the November pogrom of Kristallnacht), Otto and Edith Frank asked the Minister of Justice to permit Rosa Holl&auml;nder to come to the Netherlands. Permission was granted on 17 November 1938, on condition that neither Julius nor Walter came to the Netherlands. However, she didn&#39;t want to leave Germany until her sons were safe. A letter from Otto Frank to the Office of Border Control indicates that she entered the country on 24 March 1939&nbsp;via the Dutch town of Simpelveld.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> &nbsp;

After her death, an obituary was placed in the American magazine Aufbau by her children Walter, Julius and Edith and son-in-law Otto Frank.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Otto and Edith Frank also placed an advert in the Joodsche Weekblad to express gratitude for all condolences received.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Monheimsallee 42-44, Aachen;<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Pastorplatz 1;<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> Merwedeplein 37 II.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="9d73d" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, 2 and 28 September 1942, 3rd, 29 December 1943, 3 March 1944 and 12 March 1944, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ddz6v" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart R. Stern.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wuzd1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch 1932 en 1933 (kopie bij Anne Frank Stichting (AFS), afd. Collecties, map: naslagwerk telefoon- adresboeken).</cite></li>
	<li data-footnote-id="j1y9s" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), afd. Collecties, map documentatie familie Frank &amp; Holl&auml;nder.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0oikp" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 16 June 1942, in: The Collected Works.</cite></li>
	<li data-footnote-id="skaox" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte, Frankfurt am Main, Null-Kartei Kaste Nr.451: Gezinskaart Otto Frank (kopie bij: AFS, afd. Collecties, Collectie in handen van derden, Instellingen Buitenland).</cite></li>
	<li data-footnote-id="zcjwx" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie, reg. code A_Getuigen_I_090: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 26 maart 1935.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9opg" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45, inv. nr. 227:&nbsp;Commissaris van Politie Amsterdam aan Procureur-Generaal, 29 oktober 1938; Rapport Gemeentepolitie Amsterdam, 25 oktober 1938; Secretaris-generaal van Justitie Van Angeren aan Procureur-Generaal, 17 november 1938; Otto Frank aan Bureau Grensbewaking, 22 maart 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="j8llu" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Aufbau, Vol. VIII, nr. 14,&nbsp;3 april 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v4hpc" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Het Joodsche Weekblad, 27 februari 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="efyqp" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch unter Benutzung amtlicher Quellen 1934, p. 192.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z6w9m" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Aachener Adressbuch, 1936, p. 151.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Rosa Höllander-Stern

Paspoortfoto van Rosa Höllander-Stern, 8 februari 1939

Rosa Holländer-Stern was de moeder van Edith Frank en de grootmoeder van Margot en Anne.

Rosa Holländer-Stern was the mother of Edith Frank and the grandmother of Margot and Anne.

Rosa Holländer - Stern

Rosa Holländer-Stern

Walter Holl&auml;nder was een broer<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> van Edith Holl&auml;nder, de echtgenote van Otto Frank. Walter Holl&auml;nder werkte in de bedrijven van zijn vader Abraham. In&nbsp;mei 1916&nbsp;werd&nbsp;hij bedrijfsleider van de Waggonfabrik Heine &amp; Holl&auml;nder G.m.b.H. in Elze, bij Hannover. Op 3 mei 1933 werden zijn bevoegdheden ingetrokken.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> &nbsp;

Nadat Otto Frank en zijn gezin hun woning aan het Merwedeplein betrokken, herenigden Walter en zijn broer Julius hun nichtje Margot met haar ouders.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> &nbsp;Na de Kristallnacht kwam&nbsp;hij in een concentratiekamp terecht.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Het lukte Otto Frank toestemming voor hem te krijgen om naar een Nederlands vluchtelingenkamp te komen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Hij kwam&nbsp;op&nbsp;26 december 1938&nbsp;via Nijmegen in Nederland aan, en reisde&nbsp;door naar Rotterdam.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> &nbsp;Het Amsterdamse Bevolkingsregister schreef&nbsp;hem op&nbsp;27 december 1938&nbsp;als ingezetene van het kamp Zeeburg in.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> &nbsp;Op&nbsp;17&nbsp;december 1939&nbsp;vertrok&nbsp;hij met de SS&nbsp;Volendam&nbsp;naar de Verenigde Staten.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

Begin jaren zestig leed&nbsp;Walter aan artritis en diabetes. Verder had&nbsp;hij longproblemen en is nerveus. Hij at slecht en rookte erg veel.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Juni &rsquo;63&nbsp;stopte hij om gezondheidsredenen met werken.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Met zijn broer Julius maakte hij in&nbsp;1963&nbsp;honderd dollar over ter ondersteuning van het werk van de Anne Frank Stichting.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> Na het verongelukken van Julius plaatste Walter een overlijdensbericht in&nbsp;Aufbau.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Bron persoonsgegevens.&nbsp;<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Liebfrauenstrasse 5, Aachen; Bahnhofstrasse 54, Elze (bij Hannover);<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp; 69 Merriam Avenue, Leominster, Massachussets, USA (&rsquo;41).<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5zumr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Wordt door Anne aangeduid als: (een van) m&#39;n twee ooms. Anne Frank, Dagboek B, 20 juni 1942, 1e, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="twl9t" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Friedrich Dreyer, &lsquo;Von der Zuckerfabrik zur Waggonfabrik&rsquo;, in: W. Beermann, Die Elzer Waggon. Die Geschichte der Fabrik von Heine und Holl&auml;nder bis Waggonbau Graaff/VTG,&nbsp;Elze: Heimat- und Geschichtsverein Elze und Seiner Ortsteile,&nbsp; 2009, p. 9-29, aldaar p. 19, 24.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ci7r1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Colectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_084-1: Edith Frank aan Gertrud Naumann, waarschijnlijk zaterdag 23 december 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="29oid" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, Amsterdam: Bakker, 1998, p. 82.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qydku" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45,inv. nr. 1697: Begeleidend schrijven, 6 december 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inifc" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, inv. nr. 389:&nbsp;Otto Frank aan Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, 27 december 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="triz8" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W. Holl&auml;nder.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h5hjq" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4168: Vreemdelingenkaartje; Stadsarchief Rotterdam, Passagiers Holland Amerika Lijn (H.A.L.), <a href="https://hdl.handle.net/21.12133/33EE9EA43595467BAB4DF27021053ED3" target="_blank">Afvaart &#39;SS Volendam&#39; op 17-12--1939 vanaf haven Rotterdam</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7esic" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 9 juli 1961.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9rhc0" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 26 juli 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m4q7r" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Julius en Walter Holl&auml;nder aan J. Soetendorp, 12 mei 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oyvpr" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Aufbau, 13 oktober 1967.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="3zw7r" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Standesamt Aachen, Geboortakte register A I, nr. 455, 10 februari 1897; County of New York, Surrogate&#39;s Court: nalatenschap Walter Holl&auml;nder, dossiernr. 6645, 1968, Probate Petition.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2h2wn" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Friedrich Dreyer, &lsquo;Von der Zuckerfabrik zur Waggonfabrik&rsquo;, p.&nbsp;19.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5enmg" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>YIVO Institute for Jewish Research, Otto Frank File, New York, NY: YIVO Institute for Jewish Research, cop. 2007, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

Walter Holl&auml;nder was a brother<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> of Edith Holl&auml;nder, the wife of Otto Frank. Walter Holl&auml;nder worked in the companies of his father, Abraham. In May 1916 he became the managing director of the car factory Heine &amp; Holl&auml;nder G.m.b.H. in Elze, near Hannover. On 3 May 1933 his powers were revoked.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> &nbsp;

After Otto Frank and his family had moved into their home on Merwedeplein, Walter and his brother Julius reunited their niece Margot with her parents.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp; Following &#39;Kristallnacht&#39;, Walter was sent to a concentration camp.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Otto Frank managed to get permission to get him sent to a Dutch refugee camp.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> He arrived in the Netherlands via Nijmegen on 26 December 1938, and travelled on to Rotterdam.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp; On 27 December 1938 the Population Register of Amsterdam listed him as a resident of Camp Zeeburg.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> &nbsp;On 17&nbsp;December 1939 he left for the United States with the SS Volendam.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

In the early 1960s he developed arthritis and diabetes. He also had lung problems and anxiety issues. He ate badly and smoked a lot.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> In June 1963 he gave up work for health reasons.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> In 1963 he and his brother Julius transferred one hunderd dollars to support the work of the Anne Frank House.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a> After the accidental death of Julius, Walter placed an obiturary in&nbsp;Aufbau.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Liebfrauenstrasse 5, Aachen; Bahnhofstrasse 54, Elze (near Hannover);<a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>&nbsp; 69 Merriam Avenue, Leominster, Massachussets, USA (1941).<a href="#footnote-15" id="footnote-marker-15-1" rel="footnote">[15]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5zumr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne refers to him as: (one of) my two uncles. Anne Frank, Diary Version B, 20 June 1942, 1st, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vhnlh" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Friedrich Dreyer, &lsquo;Von der Zuckerfabrik zur Waggonfabrik&rsquo;, in: W. Beermann, Die Elzer Waggon. Die Geschichte der Fabrik von Heine und Holl&auml;nder bis Waggonbau Graaff/VTG,&nbsp;Elze: Heimat- und Geschichtsverein Elze und Seiner Ortsteile,&nbsp; 2009, p. 9-29, aldaar p. 19, 24.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ci7r1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Colectie (AFC), reg. code A_Getuigen_I_084-1: Edith Frank aan Gertrud Naumann, waarschijnlijk zaterdag 23 december 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="29oid" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank. De biografie, Amsterdam: Bakker, 1998, p. 82.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qydku" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Rijksvreemdelingendienst en rechtsvoorgangers, toegangsnr. 2.09.45,inv. nr. 1697: Begeleidend schrijven, 6 december 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inifc" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, inv. nr. 389:&nbsp;Otto Frank aan Comit&eacute; voor Joodsche Vluchtelingen, 27 december 1938.</cite></li>
	<li data-footnote-id="triz8" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W. Holl&auml;nder.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1o8tw" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4168: Vreemdelingenkaartje; Stadsarchief Rotterdam, Passagiers Holland Amerika Lijn (H.A.L.), <a href="https://hdl.handle.net/21.12133/33EE9EA43595467BAB4DF27021053ED3" target="_blank">Afvaart &#39;SS Volendam&#39; op 17-12--1939 vanaf haven Rotterdam</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7esic" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 9 juli 1961.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9rhc0" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Heinz Jacobowitz aan Otto Frank, 26 juli 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m4q7r" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_073: Julius en Walter Holl&auml;nder aan J. Soetendorp, 12 mei 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oyvpr" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Aufbau, 13 oktober 1967.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="agm10" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Standesamt Aachen, Geboortakte register A I, nr. 455, 10 februari 1897; County of New York, Surrogate&#39;s Court: nalatenschap Walter Holl&auml;nder, dossiernr. 6645, 1968, Probate Petition.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2h2wn" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Friedrich Dreyer, &lsquo;Von der Zuckerfabrik zur Waggonfabrik&rsquo;, p.&nbsp;19.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5enmg" id="footnote-15"><a href="#footnote-marker-15-1">^</a> <cite>YIVO Institute for Jewish Research, Otto Frank File, New York, NY: YIVO Institute for Jewish Research, cop. 2007, p. 14.</cite></li>
</ol>
</section>

A_FamilieledenFrank_III_082

Foto van Edith Frank-Höllander met haar broer Walter Höllander, niet gedateerd

Walter Holländer was een broer van Edith Frank.

Walter Holländer was a brother of Edith Frank.

Walter Holländer

Op 15 maart 1931 namen Otto en Edith Frank het huurcontract over dat&nbsp;de zittende huurder een klein jaar eerder met de eigenaar van de parterrewoning had afgesloten.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;De inschrijving van het gezin op dit adres&nbsp;volgde tien dagen later.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Margot was toen vijf jaar oud, en Anne&nbsp;ruim anderhalf.&nbsp;Enkele bewaard gebleven foto&#39;s tonen iets van het gezinsleven op dit adres. Op een foto zijn&nbsp;Anne met Edith&nbsp;in de tuin te zien.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Op twee&nbsp;andere staat Anne in de tuin samen met Margot en een verder onbekend&nbsp;vriendinnetje Grace.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;

De economische crisis trof het gezin in zakelijk opzicht hard. Op 27 december 1932&nbsp;schreven Otto en Edith Frank aan de huiseigenaar dat zij &#39;infolge der ver&auml;nderten wirtschaflichen Lage&#39;&nbsp;de huur per&nbsp;31 maart 1933 moesten opzeggen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;De gemeente schreef de familie op 25 maart 1933 over&nbsp;naar Dantestra&szlig;e 4, het&nbsp;huis waar de moeder van Otto&nbsp;toen nog woonde.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Ter gelegenheid van Anne Franks 28e geboortedag op 12 juni 1957&nbsp;plaatste de stad Frankfurt een gedenkplaat op de gevel van het huis met de tekst: 
&#39;In diesem Haus lebte Anne Frank, geboren 12.6.1929 in Frankfurt am Main. Sie starb als Opfer der nationalsozialistischen Verfolgung 1945 im KZ-Lager Bergen-Belsen. Ihr Leben und Sterben &ndash; Unsere Verplichtung. Die Frankfurter Jugend.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r31vr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>De eigenaar was H. Kegel, de eerdere bewoner heette Hock. Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main, Hausstandb&uuml;cher, S4b/470, in: Personenmappe S2/757: Brief Otto en Edith&nbsp; Frank aan Herr Kegel, 27 december 1932.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="vxof3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS, Hausstandsb&uuml;cher, nr. 1.382; Null-Kartei, Kasten Nr. 451: Gezinskaart O.H. Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="iy5az" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichtng (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), p.15.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ncte" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_gezinFrank_III_002: Foto van Margot, Anne en een derde kind; AFS, AFC, reg. code A_MFrank_III_046: Fotoalbum met kinderfoto&#39;s van Margot en Anne Frank, van 1928 tot 1933, nrs. 86 en 89.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9qy5" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>IfS, Hausstandsb&uuml;cher, S4b/470, nr.1.382 in: Personenmappe S2/757; Null-Kartei, Kasten Nr. 451.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1g20k" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Zie: <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/wohnung-der-familie-anne-franks-1931-1933" target="_blank">https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/wohnung-der-familie-anne-franks-1931-1933</a> (geraadpleegd 18 augustus 2022).&nbsp;Op dezelfde dag werd in Amsterdam de 6e Montessorischool vernoemd tot Anne Frank School.</cite></li>
</ol>
</section>

On 15 March 1931 Otto and Edith Frank took over the tenancy agreement that the current tenant had made with the owner of the ground floor flat less than a year before.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The family was registered at this address ten days later.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Margot was five years old, Anne just over eighteen months.

A few surviving photographs show something of family life at this address. One photo shows Anne and Edith in the garden.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Two others show Anne in the garden with Margot and an otherwise unknown friend, Grace.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The economic crisis hit the family hard in business terms. On 27 December 1932, Otto and Edith Frank wrote to the landlord that they had to give notice to terminate the rent on 31 March 1933 &quot;in view of the changed economic situation&quot; .<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a> On 25 March 1933 the council transferred the family&#39;s registration&nbsp;to Dantestrasse 4, the house where Otto&#39;s mother was still living at the time.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

On the occasion of Anne Frank&#39;s 28th birthday on 12 June 1957, the city of Frankfurt placed a plaque on the fa&ccedil;ade of the house with the text: 
&#39;In diesem Haus lebte Anne Frank, geboren 12.6.1929 in Frankfurt am Main. Sie starb als Opfer der nationalsozialistischen Verfolgung 1945 im KZ-Lager Bergen-Belsen. Ihr Leben und Sterben &mdash; Unsere Verplichtung. Die Frankfurter Jugend.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r31vr" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>De eigenaar was H. Kegel, de eerdere bewoner heete Hock. Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main, Hausstandb&uuml;cher, S4b/470, in: Personenmappe S2/757: Brief Otto en Edith&nbsp; Frank aan Herr Kegel, 27 december 1932.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="vxof3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS, Hausstandsb&uuml;cher, nr. 1.382; Null-Kartei, Kasten Nr. 451: Gezinskaart O.H. Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="iy5az" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichtng (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_AFrank_III_055: Fotoalbum van Anne Frank (&quot;Blanco Electro Monster Huishoudboek 1937&quot;), p.15.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ncte" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_gezinFrank_III_002: Foto van Margot, Anne en een derde kind; AFS, AFC, reg. code A_MFrank_III_046: Fotoalbum met kinderfoto&#39;s van Margot en Anne Frank, van 1928 tot 1933, nrs. 86 en 89.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9qy5" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>IfS, Hausstandsb&uuml;cher, S4b/470, nr.1.382 in: Personenmappe S2/757; Null-Kartei, Kasten Nr. 451.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1g20k" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Zie: <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/wohnung-der-familie-anne-franks-1931-1933" target="_blank">https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/wohnung-der-familie-anne-franks-1931-1933</a> (geraadpleegd 18 augustus 2022).&nbsp;Op dezelfde dag werd in Amsterdam de 6e Montessorischool vernoemd tot Anne Frank School.</cite></li>
</ol>
</section>

Toen Edith Frank en Otto Frank in maart 1931 naar de Ganghoferstrasse 24 verhuisden, was de economische situatie van het gezin verslechterd. Eind december 1932 be&euml;indigde Otto Frank met ingang van 31 maart 1933 de huurovereenkomst aan de Ganghoferstrasse &ldquo;als gevolg van de gewijzigde economische situatie&rdquo;, zo staat in de overgebleven opzeggingsbrief. Het gezin verhuisde&nbsp;naar een appartement in het door de ouders van Otto Frank gebouwde huis nabij de Beethovenplatz in Westend, waar Otto&#39;s moeder woonde&nbsp;en waar Otto Frank opgroeide.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Een plaquette herinnert aan het verblijf van Anne Frank op het&nbsp;adres Ganghoferstra&szlig;e,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;evenals een herdenkingsinstallatie in metrostation Dornbusch.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hh7dj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration" target="_blank">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="f3393" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main 1933-1945,&nbsp;<a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/gedenktafel-fuer-anne-frank-ganghoferstrasse-24" target="_blank">Gedenktafel f&uuml;r Anne Frank, Ganghoferstra&szlig;e 24</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="bf28x" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main 1933-1945,&nbsp;<a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/gedenktafeln-und-gedenkplastiken-fuer-verfolgte-personen-und-vereinzelte-helfer/beitrag/anne-frank-gedenkwand/" target="_blank">Anne Frank-Gedenkwand</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
</ol>
</section>

When Edith Frank and Otto Frank moved to Ganghoferstrasse 24 in March 1931, the family&#39;s economic situation had deteriorated. Late December 1932, Otto Frank gave notice of cancelling the lease on Ganghoferstrasse as of 31 March 1933 &quot;as a result of the changed economic circumstances&quot;, as stated in the surviving termination letter. The family moved&nbsp;to an apartment in the house built by Otto Frank&#39;s parents near Beethovenplatz in Westend, where Otto&#39;s mother lives and where Otto Frank grew up.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

A memorial plaque commemorates Anne Frank&#39;s stay at the Ganghoferstra&szlig;e&nbsp;address,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> as well as a memorial installation at Dornbusch subway station.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="9h8gp" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="f3393" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main 1933-1945,&nbsp;<a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/index/orte/ort/gedenktafel-fuer-anne-frank-ganghoferstrasse-24" target="_blank">Gedenktafel f&uuml;r Anne Frank, Ganghoferstra&szlig;e 24</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="b1hp7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main 1933-1945,&nbsp;<a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/gedenktafeln-und-gedenkplastiken-fuer-verfolgte-personen-und-vereinzelte-helfer/beitrag/anne-frank-gedenkwand/">Anne Frank-Gedenkwand</a> (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
</ol>
</section>

Familie Frank in Frankfurt am Main | Ganghoferstraße 24

De familie Frank stond twee jaar op dit adres ingeschreven.

The Frank family were registered at this address for two years.

Woning familie Frank - Ganghoferstrasse Frankfurt

Alice Frank-Stern was de moeder van Otto Frank en de grootmoeder van Anne en Margot.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Op 3 januari 1886 trouwde&nbsp;ze met&nbsp;Michael Frank. Het echtpaar kreeg&nbsp;drie zonen: Robert, Otto en Herbert;&nbsp;en een dochter Hel&egrave;ne.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;In september &lsquo;33 verhuisde&nbsp;ze van Frankfurt am Main naar Bazel in Zwitserland.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Herbstgasse 11, Bazel.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zwagp" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Wordt door Anne aangeduid als: Omi. Anne Frank, Dagboek A,&nbsp;14 juni 1942, 19 - 30 juni 1942, 2e, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bwp4p" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Mirjam Pressler &amp; Gerti Elias,&nbsp;&#39;Groeten en liefs aan allen&#39;: het verhaal van de familie van Anne Frank,&nbsp;Amsterdam: Bert Bakker, 2010.</cite></li>
	<li data-footnote-id="458h3" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank Fonds, Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_odoc_02: Be&euml;digde verklaring met boedelbeschrijving inzake verhuizing Frankfurt am Main naar Zwitserland, 21 september 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zsad5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_010: Agenda Otto Frank 1953.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bdhht" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&nbsp;AFS, AFC, reg. code OFA_071: Otto Frank aan Alice Betty Frank Stern, 5 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Alice Frank-Stern was Otto Frank&#39;s mother and grandmother of Anne and Margot..<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> On 3 January 1886 she married Michael Frank. The couple had three sons: Robert, Otto and Herbert,&nbsp;and a daughter, Hel&egrave;ne.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In September &#39;33 she moved from Frankfurt am Main to Basel in Switzerland.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;

Source personal data.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Herbstgasse 11, Basel.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zwagp" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne refers to her as Omi. Anne Frank, Diary Version A,&nbsp;14 June 1942, 19 - 30 June 1942, 2nd, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cbqvr" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Mirjam Pressler &amp; Gert Elias, Treasures from the attic : the extraordinary story of Anne Frank&#39;s family, New York, NY: Doubleday, 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="458h3" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank Fonds, Basel, Alice Frank, AFF_AlF_odoc_02: Be&euml;digde verklaring met boedelbeschrijving inzake verhuizing Frankfurt am Main naar Zwitserland, 21 september 1933.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zsad5" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_010: Agenda Otto Frank 1953.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bdhht" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>&nbsp;AFS, AFC, reg. code OFA_071: Otto Frank aan Alice Betty Frank Stern, 5 juli 1942.</cite></li>
</ol>
</section>

Uitsnede van: http://digitaaldepot/mediabank_nl/detail/6281d9e7-8e6d-4bd3-ae7e-2a90cae0facc/media/ebf1d3be-3cb5-ca60-9e1e-3779944837a7

A_AFrank_III_027.107

Foto van Alice Frank-Stern, geen datering

Alice Frank-Stern was de moeder van Otto Frank en de grootmoeder van Anne en Margot.

Alice Frank-Stern was Otto Frank's mother and grandmother of Anne and Margot.

Alice Frank - Stern

Alice Frank-Stern

Volgens haar geboorteakte werd&nbsp;Edith Holl&auml;nder&nbsp;geboren op 16 januari 1900 in Aachen, op het adres Heinrichsallee 50. Zij was&nbsp;een dochter van Abraham Holl&auml;nder en Rosalie Holl&auml;nder-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Edith was de jongste van vier kinderen. Zij had&nbsp;twee broers: Julius en Walter. Bettina, de enige zuster, overleed&nbsp;op 16-jarige leeftijd.

Edith bezocht de evangelische Viktoriaschule aan de Warmweiherstrasse in haar geboorteplaats. In 1916 deed&nbsp;ze eindexamen. Ze was sportief en ze deed&nbsp;onder meer aan tennis. Voor haar huwelijk werkte ze enige tijd in het familiebedrijf. De door haar grootvader opgerichte firma B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung&nbsp;handelde&nbsp;in stoomketels, apparaten en industri&euml;le installaties, maar ook in oud ijzer, oud papier en lompen. Er was een nevenvestiging in Keulen en sinds 1914 had&nbsp;het bedrijf ook een wagonfabriek bij Hannover, waar Ediths broer&nbsp;Walter&nbsp;werkte. Op 12 mei 1925 trouwde&nbsp;Edith met&nbsp;Otto Frank&nbsp;en verhuisde&nbsp;naar Frankfurt. In 1926 werd&nbsp;Margot&nbsp;geboren en in 1929 volgde&nbsp;Anne. Nadat zij en Otto in 1933 besloten Duitsland te verlaten, ging Edith met de kinderen eerst enige tijd bij haar moeder in Aken wonen. Ze reisde&nbsp;veel naar Amsterdam heen en weer. Ze was daar onder meer druk met het zoeken naar een woning. In december 1933 vertrok&nbsp;ze definitief naar Nederland.

Het gemis van haar oude leven viel Edith zwaar. Ze correspondeerde&nbsp;regelmatig met het vroegere Frankfurtse buurmeisje Gertrud Naumann en ze richtte zich verder vooral op haar gezin. Vanaf september 1938 ondernam&nbsp;ze met Otto pogingen haar moeder naar Nederland te halen. Kort na de Kristallnacht verleende&nbsp;het Ministerie van Justitie hiervoor ook toestemming. Ediths broers Walter en&nbsp;Julius&nbsp;slaagden erin naar Amerika te emigreren. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Edith via Westerbork in Auschwitz terecht. Ze was aanvankelijk samen met haar dochters, maar die werden na ongeveer acht weken doorgestuurd naar Bergen-Belsen. Edith leed&nbsp;hier erg onder. Over haar verdere lotgevallen is weinig bekend, maar een vriendin zag&nbsp;haar later in een ziekenbarak. Ze had&nbsp;hoge koorts en was door voedselgebrek en ziekte totaal uitgeput. Ze stierf&nbsp;enkele dagen later op 44-jarige leeftijd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6lvfd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5lyeg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &#39;Wie was Eidth Frank-Holl&auml;nder?&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

According to her birth certificate, Edith Holl&auml;nder was born on 16 January 1900 in Aachen, at Heinrichsallee 50. She was&nbsp;a daughter of Abraham Holl&auml;nder and Rosalie Holl&auml;nder-Stern. Edith was the youngest of four children.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She had two brothers: Julius and Walter. Bettina, the only sister, died at the age of 16.

Edith attended the evangelical Viktoriaschule at Warmweiherstrasse in her birthplace. In 1916 she took her school diploma. She was a sporty girl and played tennis. Before her marriage she worked for some time in the family business. The company B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung, founded by her grandfather, traded in boilers, equipment and industrial plants as well as old iron, paper and rags. There was a branch in Cologne and from&nbsp;1914 the company also had a wagon factory near Hanover, where Edith&#39;s brother Walter worked. On 12 May 1925 Edith married Otto Frank and moved to Frankfurt. Margot was born in 1926 and Anne followed in 1929. After she and Otto decided to leave Germany in 1933, Edith went to live with her mother in Aachen for a while. She travelled frequently to Amsterdam, where she looked for accommodation. In December 1933 she left for the Netherlands permanently.

The loss of her old life was hard for Edith. She corresponded regularly with Gertrud Naumann, a girl who had lived next door to her in Frankfurt, and otherwise focused on her family. From September 1938 she and Otto tried to bring her mother to the Netherlands. Shortly after Kristallnacht the Ministry of Justice gave permission for this. Edith&#39;s brothers Walter and Julius managed to emigrate to America. After the arrest on 4 August 1944, Edith went via Westerbork to Auschwitz. At first she was with her daughters, but after about eight weeks they were sent on to Bergen-Belsen. Edith suffered greatly from this. Little is known about her further fate, but a friend saw her later in a sick bay. She had a high fever and was totally exhausted due to lack of food and illness. She died a few days later at the age of 44.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="km9st" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nl0pq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &#39;Who was Edith Frank-Holl&auml;nder?, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Edith Frank-Holländer uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1935 of 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1935'. De datering is niet duidelijk: Anne dateert deze foto mei 1935, Otto andere foto's van dit vel mei 1936.

A_AFrank_III_055.134

Edith Frank-Holländer, Amsterdam, mei 1935 of 1936

Edith Frank-Holländer was de moeder van Margot en Anne Frank.

Edith Frank-Holländer was the mother of Margot and Anne Frank.

Edith Frank - Holländer

Op 25 maart 1933 verhuisde Otto Frank met zijn gezin&nbsp;vanuit de&nbsp;Ganghoferstra&szlig;e 24&nbsp;naar Dantestra&szlig;e 4 in Frankfurt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Dit was het huis in de inmiddels omgenoemde Mertonstra&szlig;e,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> waar zijn moeder, Alice Frank-Stern, toen nog woonde.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Dit was het laatste adres van Otto Frank en zijn gezin in Duitsland voor de emigratie naar Nederland.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Na het vertrek van oma Alice Frank-Stern naar Bazel september 1933 gingen Anne met Margot&nbsp;logeren bij haar oma van moederszijde, Rosa Holl&auml;nder-Stern, in Aken.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Vandaag de dag bestaat het huis aan de Dantestra&szlig;e&nbsp;niet meer. Op Dantestra&szlig;e 4-6 is het&nbsp;Semin&auml;r f&uuml;r Judastik&nbsp;van de Wolfgang-Goethe Universiteit gevestigd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fwxkd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main, Ganghoferweg 24, Hausstandsbuch (Einwohnermelderegister), Personenmappe S2/757).</cite></li>
	<li data-footnote-id="pqy97" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Mertonstrasse was verrnoemd naar de Joodse industrieel, weldoener en oprichter van de universiteit Wilhelm Merton (1848-1916). In de periode 1933-1938 grootscheepse herbenoeming van straten en pleinen genoemd naar Joodse personen: Mertonstrasse werd hernoemd in Universit&auml;tsstrasse en Dantestrasse. Na de Tweede Wereldoorlog bleef de naam Dantestrasse gehandhaafd, de Universit&auml;tsstrasse werd weer Mertonstrasse. IfS: Stadvermessungsamt 428, Tabelle Aloys Molter. De precieze data van deze veranderingen zijn vooralsnog niet bekend. In het telefoonboek van 1920 staat nog Jordanstrasse: Januar 1920. Verzeichnis der Teilnehmer an den Fernsprechnetzen im Ober-Postdirektionsbezirk Frankfurt (Main).</cite></li>
	<li data-footnote-id="t2ptl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds, Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_odoc_02: Opgave van door Alice Frank uitgevoerde huisraad.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b7y98" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration" target="_blank">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;IfS, Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="dgac0" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 15 juni 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
</ol>
</section>

On 25 March 1933 Otto Frank and his family moved from Ganghoferstrasse 24 to Dantestra&szlig;e 4 in Frankfurt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> This was the house in the street subsequently renamed Mertonstrasse,<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> where his mother, Alice Frank-Stern, still lived.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> This was the last address Otto Frank and his family had in Germany before emigrating to the Netherlands.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> After grandmother Alice Frank-Stern left for Basel in September 1933, Anne and Margot went to stay with their maternal grandmother, Rosa Holl&auml;nder-Stern, in Aachen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Today, the house on Dantestrasse no longer exists. Dantestrasse 4-6 houses the Seminary of Judaism of the Wolfgang-Goethe University.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fwxkd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS), Frankfurt am Main, Ganghoferweg 24, Hausstandsbuch (Einwohnermelderegister), Personenmappe S2/757).</cite></li>
	<li data-footnote-id="pqy97" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Mertonstrasse was verrnoemd naar de Joodse industrieel, weldoener en oprichter van de universiteit Wilhelm Merton (1848-1916). In de periode 1933-1938 grootscheepse herbenoeming van straten en pleinen genoemd naar Joodse personen: Mertonstrasse werd hernoemd in Universit&auml;tsstrasse en Dantestrasse. Na de Tweede Wereldoorlog bleef de naam Dantestrasse gehandhaafd, de Universit&auml;tsstrasse werd weer Mertonstrasse. IfS: Stadvermessungsamt 428, Tabelle Aloys Molter. De precieze data van deze veranderingen zijn vooralsnog niet bekend. In het telefoonboek van 1920 staat nog Jordanstrasse: Januar 1920. Verzeichnis der Teilnehmer an den Fernsprechnetzen im Ober-Postdirektionsbezirk Frankfurt (Main).</cite></li>
	<li data-footnote-id="t2ptl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Familiearchief Anne Frank-Fonds, Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_odoc_02: Opgave van door Alice Frank uitgevoerde huisraad.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2sriy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;IfS, Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024).</cite></li>
	<li data-footnote-id="grvn7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 15 June 1942, in: The Collected Works, transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto ging hiervandaan naar&nbsp;naar Nederland om zijn werk aan Opekta voor te bereiden, terwijl de kinderen bij zijn moeder bleven.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="i23lg" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;IfS, Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024)</cite></li>
</ol>
</section>

From here Otto went to the Netherlands to establish the Opekta company, while the children stayed with their grandmother.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l6qlw" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J&uuml;rgen Steen, <a href="https://www.frankfurt1933-1945.de/beitraege/einzelschicksale/beitrag/die-familie-anne-franks-von-der-ganghoferstrasse-in-die-emigration">&#39;Die Familie Anne Franks: von der Ganghoferstra&szlig;e in die Emigration&#39;</a>,&nbsp;IfS, Frankfurt am Main 1933-1945 (geraadpleegd 12 januari 2024)</cite></li>
</ol>
</section>

Otto&nbsp;Frank werd&nbsp;geboren op zondag 12 mei 1889 in Frankfurt am Main, als zoon van&nbsp;Michael Frank en Alice Betty Frank-Stern. Ten tijde van Otto&#39;s geboorte woonde de familie Frank op het adres G&auml;rtnerweg 58, waar Michael Frank sinds 15 december 1887 ingeschreven stond.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Het huis had&nbsp;een telefoonaansluiting met nummer 189. Michael Frank werd&nbsp;in het adresboek van 1890 aangeduid als Kfm (Kaufman); in het telefoonboek van 1896 als Wechselmkh (wisselmakelaar).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Inmiddels bestaat dit huis niet meer.

Omstreeks 1897 verhuisden Otto Franks ouders Michael Frank en Betty Frank-Stern met hun vier kinderen Robert, Otto, Herbert en Helene Frank naar de G&auml;rtnerweg 40.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Michael Frank werd&nbsp;in het adresboek van 1897&nbsp;nog aangeduid als Wechselmkh (wisselmakelaar). De telefoonaansluiting verhuisde mee.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Ook dit huis bestaat inmiddels niet meer.

Omstreeks 1902 verhuisden Otto Franks ouders met hun vier kinderen naar de Jordanstra&szlig;e 4.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> In 1917 werd&nbsp;dit deel van de straat eerst hernoemd tot Mertonstra&szlig;e en daarna in 1933 tot Dantestra&szlig;e.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Het telefoonnummer van de familie Frank was hier:&nbsp;Taunus 689.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;

Onderbroken door periodes in Heidelberg, D&uuml;sseldorf, New York, Plettenberg en door zijn krijgsdienst tijdens de Eerste Wereldoorlog, bleef Otto Frank ingeschreven op dit adres tot zijn overschrijving naar de Marbachweg 307 per 12 maart 1927. Ook Edith Holl&auml;nder stond&nbsp;vanaf&nbsp;8 juli 1925 op&nbsp;het adres Mertonstrasse&nbsp;ingeschreven.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Verder woonde ook Cornelia Kahn, Otto&#39;s grootmoeder van moederszijde hier.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;Na het overlijden van Michael Frank op 17 september 1909 bleef&nbsp;zijn gezin op dit adres. Volgens de adresboeken en de gezinskaart woonde&nbsp;Robert Frank begin jaren 20 op dit adres, Herbert Frank woonde&nbsp;er&nbsp;tot 1930.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-2" rel="footnote">[7]</a> Helene Frank en Erich Elias&nbsp;woonden met hun zoons Stephan en Bernd (Buddy) Elias op dit adres tot hun emigratie naar Bazel, Zwitserland,&nbsp;omstreeks 1929.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="w1rwu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS, voorheen: Stadtarchiv), Frankfurt am Main: Einwohnermeldekartei, Michael Frank. Daarvoor woonde het gezin sinds 26 januari 1886 in de Leerbachstrasse 58.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r2bmg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS: Mikrofiches Adressbucher 1890 en 1896. De telefoonaansluiting in de Leerbachstrasse had eveneens nummer 189.</cite></li>
	<li data-footnote-id="llmun" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main: Einwohnermeldekartei, Michael Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0bqcl" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>IfS: Mikrofiches Adressbucher 1897.</cite></li>
	<li data-footnote-id="08o0b" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main: Grundbuch 24/8 en 20/9/1901. Aankoop door Michael Frank van perceel Jordanstrasse 4, aangehaald in: J&uuml;rgen Steen (Bearb.), &#39;Fr&uuml;her wohnten wir in Frankfurt&#39;. Frankfurt am Main und Anne Frank, Frankfurt am Main: Historisches Museum, 1985. Verhuizing vond plaats omstreeks 1902. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_060. Zie ook de foto van de Jordanstrasse 4 in: AFS, AFC, reg. code A_familieledenFrank_III_030.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8teqo" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>De straat was&nbsp;vernoemd naar de Joodse industrieel, weldoener en oprichter van de universiteit Wilhelm Merton (1848-1916). In de periode 1933-1938 was er een grootscheepse hernoeming van straten en pleinen genoemd naar Joodse personen: Mertonstrasse werd&nbsp;hernoemd in deels Universit&auml;tsstrasse en deels Dantestrasse. Na de Tweede Wereldoorlog bleef de naam Dantestrasse gehandhaafd, de Universit&auml;tsstrasse werd weer Mertonstrasse. IfS,&nbsp;Stadvermessungsamt 428:&nbsp;Tabelle Aloys Molter. De precieze data van deze veranderingen zijn vooralsnog niet bekend. In het telefoonboek van 1920 stond nog Jordanstrasse: Januar 1920. Verzeichnis der Teilnehmer an den Fernsprechnetzen im Ober-Postdirektionsbezirk Frankfurt (Main).</cite></li>
	<li data-footnote-id="31321" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-7-2">b</a> <cite>Adresboeken Frankfurt am Main, online te raadplegen: https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/periodika/nav/classification/8688176.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0ikqy" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_072: Diverse ansichtkaarten en andere stukken.</cite></li>
	<li data-footnote-id="djc7f" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Elias, Buddy: Interview met Buddy Elias, 23 september 1992, afgenomen door Dienke Hondius en Dineke Stam.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Frank was born on Sunday 12 May 1889 in Frankfurt am Main, the son of Michael Frank and Alice Betty Frank-Stern. At the time of Otto&#39;s birth, the Frank family lived at G&auml;rtnerweg 58, where Michael Frank had been registered since 15 December 1887.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

The house had a telephone, number 189. Michael Frank was referred to in the 1890 address book as &#39;Kfm (Kaufman)&#39;; in the 1896 telephone book as &#39;Wechselmkh&#39; (exchange broker).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;This house no longer exists.

Around 1897 Otto Frank&#39;s parents Michael Frank and Betty Frank-Stern with their four children Robert, Otto, Herbert and Helene Frank moved to G&auml;rtnerweg 40.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> &nbsp;Michael Frank was referred to as &#39;Wechselmkh&#39; (exchange broker) in the 1897 address book. The telephone connection was number 189.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;This house, too, no longer exists.

Around 1902 Otto Frank&#39;s parents moved with their four children to Jordanstrasse 4.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> In 1917, this part of the street was first renamed Mertonstra&szlig;e and then Dantestrasse in 1933.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> The phone number of the Frank family was: Taunus 689.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;

Interrupted by periods in Heidelberg, D&uuml;sseldorf, New York, Plettenberg and by his military service during World War I, Otto Frank was registered at this address until he moved to Marbachweg 307 on 12 March 1927. Edith Holl&auml;nder was registered at the address Mertonstrasse as of 8 July 1925.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Correspondence shows that Cornelia Kahn, Otto&#39;s maternal grandmother, also lived here.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;After the death of Michael Frank on 17 September 1909, his family continued to live at this address. According to the address books and the family card Robert Frank lived at this address in the early twenties, and Herbert Frank lived there until 1930.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-2" rel="footnote">[7]</a> Helene Frank and Erich Elias lived with their sons Stephan and Bernd (Buddy) Elias at this address until their emigration to Basel, Switzerland, around 1929.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="w1rwu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Institut f&uuml;r Stadtgeschichte (IfS, voorheen: Stadtarchiv), Frankfurt am Main: Einwohnermeldekartei, Michael Frank. Daarvoor woonde het gezin sinds 26 januari 1886 in de Leerbachstrasse 58.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r2bmg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>IfS: Mikrofiches Adressbucher 1890 en 1896. De telefoonaansluiting in de Leerbachstrasse had eveneens nummer 189.</cite></li>
	<li data-footnote-id="llmun" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main: Einwohnermeldekartei, Michael Frank.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0bqcl" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>IfS: Mikrofiches Adressbucher 1897.</cite></li>
	<li data-footnote-id="08o0b" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main: Grundbuch 24/8 en 20/9/1901. Aankoop door Michael Frank van perceel Jordanstrasse 4, aangehaald in: J&uuml;rgen Steen (Bearb.), &#39;Fr&uuml;her wohnten wir in Frankfurt&#39;. Frankfurt am Main und Anne Frank, Frankfurt am Main: Historisches Museum, 1985. Verhuizing vond plaats omstreeks 1902. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_060. Zie ook de foto van de Jordanstrasse 4 in: AFS, AFC, reg. code A_familieledenFrank_III_030.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8teqo" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>De straat was&nbsp;vernoemd naar de Joodse industrieel, weldoener en oprichter van de universiteit Wilhelm Merton (1848-1916). In de periode 1933-1938 was er een grootscheepse hernoeming van straten en pleinen genoemd naar Joodse personen: Mertonstrasse werd&nbsp;hernoemd in deels Universit&auml;tsstrasse en deels Dantestrasse. Na de Tweede Wereldoorlog bleef de naam Dantestrasse gehandhaafd, de Universit&auml;tsstrasse werd weer Mertonstrasse. IfS,&nbsp;Stadvermessungsamt 428:&nbsp;Tabelle Aloys Molter. De precieze data van deze veranderingen zijn vooralsnog niet bekend. In het telefoonboek van 1920 stond nog Jordanstrasse: Januar 1920. Verzeichnis der Teilnehmer an den Fernsprechnetzen im Ober-Postdirektionsbezirk Frankfurt (Main).</cite></li>
	<li data-footnote-id="31321" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-7-2">b</a> <cite>IfS, Frankfurt am Main: Adressbucher Frankfurt am Main.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0ikqy" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code OFA_072: Diverse ansichtkaarten en andere stukken.</cite></li>
	<li data-footnote-id="djc7f" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Elias, Buddy: Interview met Buddy Elias, 23 september 1992, afgenomen door Dienke Hondius en Dineke Stam.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Frank woont in zijn jeugd in Frankfurt

Otto Frank werd geboren in Frankfurt am Main.

Otto Frank was born and raised in Frankfurt am Main.

Familie Frank in Frankfurt am Main | Dantestraße 4

In maart 1933 verhuisde de familie Frank naar de woning van Otto's moeder, Alice Frank-Stern. Otto ging hiervandaan naar Nederland om zijn werk aan Opekta voor te bereiden, terwijl de kinderen bij zijn moeder bleven.

In March 1933, the Frank family moved into the home of Otto's mother, Alice Frank-Stern. From here Otto went to the Netherlands to establish the Opekta company, while the children stayed with their grandmother.

Woning familie Frank - Dantestrasse 4, Frankfurt am Main

Woning van Alice Frank-Stern en het laatste adres familie Frank in Frankfurt voor hun vertrek naar Nederland in 1933.

Alice Frank-Stern's home and last address of the Frank family in Frankfurt before they left for the Netherlands in 1933.

Otto gaat naar Nederland