Op 4 augustus 1944 doet de Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst een inval op de Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Het gebouw wordt onderzocht en de onderduikers worden ontdekt en gearresteerd. Ze worden verhoord bij de Zentralstelle für jüdische Auswanderung en daarna overgebracht naar de gevangenis aan de Weteringschans. Jo Kleiman en Victor Kugler, twee van de helpers, worden ook gearresteerd. Zij worden na hun verhoor naar een andere gevangenis gebracht.

Over de ervaringen van de acht onderduikers in het Huis van Bewaring is weinig bekend.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;In de beschrijving van Jacob Swart, een andere gevangene die na zijn arrestatie op 26 mei 1944 in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans terechtkwam, was deze gevangenenzaal: &lsquo;een grote kale ruimte met in het midden drie ruwhouten tafels en een paar banken, aan de linkerkant tien bedden en boven op een balustrade nog tien bedden (ijzeren kribben met strozak); aan de muur voorschriften en een spiegel, voorts in alle muren kijkgaten, z.g.&ldquo;ogen&rdquo;, waardoor je zo nu en dan beloerd wordt&rsquo;.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Zodra de cellen vol zaten &ndash; bij elkaar zijn dat circa veertig mannen en veertig vrouwen &ndash; volgde een transport naar Westerbork. Jacob Swart beschrijft bijvoorbeeld dat er in de aanvankelijk nog vrijwel lege gevangenenzaal dagelijks zeven tot acht nieuwe gevangenen bij komen &ndash; meestal opgepakte Joodse onderduikers. Op het laatst zijn het er zo veel dat er niet meer genoeg bedden zijn en de nieuwkomers op een strozak op de grond moesten slapen. Een keer per dag werden de gevangenen (mannen en vrouwen apart) een kwartier op de binnenplaats gelucht. De gevangenen krijgen &rsquo;s morgens en &rsquo;s avonds boterhammen zonder boter of beleg, koffiesurrogaat en tussen de middag een &lsquo;warme hap&rsquo;. Sommige getuigen vertellen dat er via de muur contact was tussen de mannen- en vrouwenzaal.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op dinsdag 8 augustus 1944 werden de acht onderduikers samen met circa tachtig andere &lsquo;strafgevallen&rsquo; naar Westerbork gebracht. De Zentralstelle liet een tram met bijwagen voorrijden om de gevangenen naar het Centraal Station te brengen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="e8zhb" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 65-69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b3pjy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork (HCKW), Dagboek Jacob Swart, p. 9;</cite></li>
	<li data-footnote-id="f6ol7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>HCKW, Dagboek Jacob Swart, p. 9; HCKW: I​nterview Ronnie Goldstein-van Cleef, 11 maart 2002. Zie ook:&nbsp;Ralf&nbsp;Futselaar,&nbsp;Gevangenissen&nbsp;in oorlogstijd 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dskih" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Dossier Joden - deportatie, toegang 249-0361B, inv. nr. 9: verzamelnota Gemeentetram, 4 september 1944.</cite></li>
</ol>
</section>

Little is known about the experiences of the eight people in hiding in the Detention Centre.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> In the description of Jacob Swart, another prisoner who ended up in the Detention Centre on Weteringschans after his arrest on 26 May 1944, this holding cell was: &quot;a large bare room with three rough wooden tables and a few benches in the middle, on the left side ten beds and on top of a balustrade another ten beds (iron cots with straw sack); on the wall regulations and a mirror, and peepholes in all the walls, known as &#39;eyes&#39;, through which we were stared at from time to time.&quot;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Once the cells were full - totalling about 40 men and 40 women - a transport to Westerbork followed. Jacob Swart describes, for example, that seven to eight new prisoners - mostly rounded up Jewish people in hiding - were added daily in the initially almost empty holding cell. In the end, there were so many that there were no longer enough beds and the new arrivals had to sleep on straw sacks on the ground. Once a day, the prisoners (men and women separately) were allowed to exercise in the courtyard for 15 minutes. The prisoners were given slices of bread in the morning and evening, coffee substitute and a &#39;hot snack&#39; at lunchtime. Some witnesses report that there was contact between the men&#39;s and women&#39;s holding cells through the wall.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On Tuesday 8 August 1944, the eight people in hiding were taken to Westerbork along with about eighty other &#39;criminal cases&#39;.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="e8zhb" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 65-69.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b3pjy" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Herinneringscentrum Kamp Westerbork (HCKW), Dagboek Jacob Swart, p. 9;</cite></li>
	<li data-footnote-id="f6ol7" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>HCKW, Dagboek Jacob Swart, p. 9; HCKW: I​nterview Ronnie Goldstein-van Cleef, 11 maart 2002. Zie ook:&nbsp;Ralf&nbsp;Futselaar,&nbsp;Gevangenissen&nbsp;in oorlogstijd 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Het Huis van Bewaring I lag aan het&nbsp; het Kleine-Gartmanplantsoen 14 (tussen de Weteringschans en het Leidseplein).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt de Sipo-SD een deel van het gebouw als Polizeigef&auml;ngnis, om arrestanten &ndash; Joden, verzetsmensen, maar ook zwarthandelaren &ndash; tijdelijk vast te houden voor verhoor. Vandaaruit werden de arrestanten doorgaans doorgestuurd naar andere bewaarplaatsen en kampen, zoals het Oranjehotel in Scheveningen of concentratie- en doorvoerkampen als Westerbork, Amersfoort en Vught.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;De gevangenis werd in 1979 gesloten en overgeplaatst naar de Bijlmerbajes. Het gebouw aan de Weteringschans kreeg een nieuwe bestemming.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zndxh" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stiger, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 180-181. Zie ook: Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_I_(Weteringschans)" target="_blank">Huis van Bewaring I (Weteringschans)</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79qiu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ralf Futselaar, Gevangenissen in oorlogstijd. 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Huis van Bewaring (Detention Centre) I was located at Kleine-Gartmanplantsoen 14 (between Weteringschans and Leidseplein).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> During World War II, the Sipo-SD used part of the building as a Polizeigef&auml;ngnis, to temporarily hold detainees - Jews, resistance fighters, but also black-marketeers - for interrogation. From there, detainees were usually sent on to other holding facilities and camps, such as the Oranjehotel in Scheveningen or concentration and transit camps like Westerbork, Amersfoort and Vught.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;The prison was closed in 1979 and its inmates transferred to the Bijlmerbajes. The building on Weteringschans was given a new purpose.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vkgoq" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 180-181. Also see: Wikipedia:<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_I_(Weteringschans)" target="_blank"> Huis van Bewaring I (Weteringschans)</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79qiu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ralf Futselaar, Gevangenissen in oorlogstijd. 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Gevangen in het Huis van Bewaring I (Weteringschans)

De dag na hun arrestatie worden de acht onderduikers uit het Achterhuis opgesloten in het Huis van Bewaring. De mannen en vrouwen worden van elkaar gescheiden en ondergebracht in twee aparte, grote cellen.

The day after their arrest, the eight people from the Secret Annex were locked up in the Detention Centre. The men and women were separated and put in two separate, large cells.

De twee helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler, die net als de acht onderduikers op 4 augustus 1944 waren opgepakt, werden na verhoor opgesloten in het Huis van Bewaring II op de&nbsp;Amstelveenseweg (Havenstraat 6). Daar verbleven ze bijna zes weken totdat ze op 7 september werden overgebracht naar het Huis van Bewaring I op de Weteringschans (Kleine-Gartmanplantsoen).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Daar zaten een maand eerder ook de acht onderduikers opgesloten voordat zij naar Westerbork op transport moesten.

Als een van zijn celgenoten noemde Johannes Kleiman de naam J. Mans, wonend aan de Haarlemmerweg.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Kleiman noteerde&nbsp;dit eind 1945 op een vragenformulier van het Rode Kruis. Het gaat om Jan Mans (1901-1945). Gezien de datum van diens wegvoering, 8 september 1944, moet dat een celgenoot op de Weteringschans zijn geweest.

Vanuit het Huis van Bewaring I werden Kleiman en Kugler&nbsp;naar kamp Amersfoort&nbsp;overgebracht, waar ze op 11 september 1944 aankwamen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8o38u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0vcbw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8gcns" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Registratiekaart Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

After interrogation, the two helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler, who, like the eight people in hiding, had been arrested on 4 August 1944, were locked up in&nbsp;Detention Center II on Amstelveenseweg (Havenstraat 6). They stayed there for almost six weeks until they were transferred to the Detention Center I on Weteringschans (Kleine-Gartmanplantsoen) on September 7.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;A month earlier, the eight people in hiding had also been locked up there before they were transported to Westerbork.

As one of his cell mates, Johannes Kleiman mentioned the name of J. Mans, who lived on Haarlemmerweg.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Kleiman noted this down at the end of 1945 on a questionnaire from the Red Cross. It concerns Jan Mans (1901-1945). Given the date of his deportation, 8 September 1944, he&nbsp;must have been a cellmate at Weteringschans.

Kleiman and Kugler were transferred from Detention Center I to camp Amersfoort, where they arrived on 11 September 1944.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8o38u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0vcbw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8gcns" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Registratiekaart Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Kugler en Kleiman in het Huis van Bewaring I (Kleine-Gartmanplantsoen)

Kleiman en Kugler werden op 7 september 1944 van het Huis van Bewaring II overgebracht naar het Huis van Bewaring I op de Weteringschans in Amsterdam.

Kleiman and Kugler were transferred from tDetention Center II to Detention Center I on the Weteringschans in Amsterdam on 7 September 1944.

OSIM00008004964

Huis van Bewaring I

Huis van Bewaring I - Kleine-Gartmanplantsoen 14

Een van de meest gestelde vragen over de geschiedenis van Anne Frank en het Achterhuis is wel: &#39;Wie heeft ze nu eigenlijk verraden?&#39;&nbsp;Die kwestie houdt zeer veel mensen bezig. Er komen bij de Anne Frank Stichting (AFS) met zekere regelmaat nog suggesties binnen, doorgaans duidelijk gericht naar individuen. Die suggesties worden altijd serieus bekeken maar leverden tot dusverre geen bruikbare gezichtspunten op. Ook binnen de AFS is het vraagstuk uiteraard altijd sterk aanwezig. Nu de AFS zich de laatste jaren sterker dan voorheen op eigen onderzoek is gaan richten, is deze kwestie in het onderzoeksprogramma opgenomen.

<h1>Opzet en achtergrond</h1>

Het onderzoek is opgezet vanuit de gedachte dat er maar &eacute;&eacute;n ding vaststaat: er is op 4 augustus 1944 een inval van leden van de Sicherheitsdienst (SD) in het pand Prinsengracht 263 geweest, en daarbij zijn tien personen gearresteerd. Het is een aanname &ndash; hoewel een veilige &ndash; dat dit geen toevalstreffer was. Men had het wel degelijk op dit pand gemunt. Op grond van welke kennis de inval gebeurde, en hoe de SD daaraan kwam is echter volstrekt onduidelijk. Dat het een kwestie was van verraad, al dan niet welbewust en doelgericht gepleegd, is eveneens een aanname. Het zal moeten blijken in hoeverre analyse van de beschikbare gegevens deze overtuigend steunt. Kort na de bevrijding zetten Otto Frank en de helpers stappen om de opsporing te bevorderen van degene die voor het verraad verantwoordelijk zou zijn. De vraag of er wel werkelijk verraad plaatsvond stond niet merkbaar ter discussie. Nadat &lsquo;nazi-jager&rsquo; Simon Wiesenthal in 1963 de ex-SS&rsquo;er Karl Joseph Silberbauer opspoorde, de man die de inval in het Achterhuis leidde, leek de aanname van verraad bevestigd. In de literatuur over het onderwerp tot nu toe was de vraagstelling dan ook steeds gericht op &lsquo;wie?&rsquo; Dat er gezocht moest worden naar een daadwerkelijke verrader stond daarbij op voorhand vast. De ontnuchterende conclusie is dat die aanpak tot op heden geen betrouwbare resultaten opleverde.

<h1>Vraagstelling en bronnen</h1>

Het voorgaande geeft voldoende aanleiding om het blikveld te verruimen en andere mogelijkheden niet bij voorbaat uit te sluiten. Uitgaande van wat in de vorige paragraaf naar voren is gebracht luidt daarom de vraagstelling: op grond van welke informatie viel de SD het pand Prinsengracht 263 op 4 augustus 1944 binnen, en hoe kwamen ze daaraan? Om deze vraag te beantwoorden is gebruik gemaakt van bekend en tot dusver onbekend materiaal. Oudere onderzoeken baseerden zich doorgaans op bronnen die zich bevinden in de dossiers van het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR). Ondanks zeer uitvoerig onderzoek zijn hier nooit duidelijke aanwijzingen aangetroffen. Desondanks zijn gegevens uit deze dossiers uiteraard van groot belang. In dit onderzoek zijn veel gegevens daarom opnieuw bekeken en vergeleken met voorheen onbekende of onbenutte bronnen. Hiertoe behoren rapporten van de politiekorpsen van Amsterdam, Zwolle en Haarlem, en stukken van justiti&euml;le autoriteiten in de laatste twee steden. Met behulp van steeds vaker gedigitaliseerde gegevens uit de bevolkingsadministratie konden bovendien netwerken beter in kaart worden gebracht. Het lopend historisch onderzoek van de Anne Frank Stichting leverde de afgelopen jaren scherpere inzichten op. Deze zijn gebruikt om oudere denkbeelden en theorie&euml;n tegen het licht te houden. Bij het analyseren van alle gegevens is vanzelfsprekend ook gebruik gemaakt van de bestaande literatuur. Over verraad van onderduikers en andere vormen van mensenjacht verschenen in de loop van de tijd verschillende boeken.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> In biografie&euml;n over zowel Anne als Otto Frank zijn eveneens verschillende theorie&euml;n ontvouwd over het voortraject van de inval van 4 augustus.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Deze bleven evenwel onbewezen, zoals een evaluatie van de onderzoekers David Barnouw en Gerrold van der Stroom van het NIOD (destijds Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) uit 2003 aantoont.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Een overzicht van al het gebruikte materiaal, gepubliceerd en ongepubliceerd, is aan dit verslag toegevoegd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="1xj0u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Sytze van der Zee, Vogelvrij: de jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Jeroen De Bruyn &amp; Joop van Wijk,&nbsp;Bep Voskuijl, het zwijgen voorbij: een biografie van de jongste helper van het Achterhuis,&nbsp;Amsterdam: Prometheus, 2015;&nbsp;Koos Groen, Een prooi wordt jager: de zaak van de joodse verraadster Ans van Dijk,&nbsp;herz. ed., Meppel: Just Publishers, 2016; Gerard Kremer,&nbsp;De achtertuin van het Achterhuis, Ede:&nbsp;De Lantaarn, 2018, Rosemary Sullivan,&nbsp;Het verraad van Anne Frank: het baanbrekende onderzoek van een internationaal coldcaseteam in Nederland, Amsterdam: Ambo Anthos, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9zinm" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013;&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ivelj" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>David Barnouw &amp; Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam:&nbsp;Boom / NIOD, 2003. Voor een geactualiseerde versie, zie: David Barnouw, Anne Frank en het verraad: een overzicht, Amsterdam: Boom, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

One of the most frequently asked questions about the history of Anne Frank and the inhabitants of the Secret Annex is: Who actually betrayed them? This question continues to intrigue people. The Anne Frank House (AFH) still regularly receives suggestions, usually singling out specific individuals. These suggestions are always taken seriously but so far have not provided useful leads. And, of course, here at the Anne Frank House this question is always present in the background. In recent years, the AFH has made more of a commitment to focus on conducting its own research, so this matter is now part of the Knowledge Centre&rsquo;s research program.

<h1>Premise and Background</h1>

This investigative report is based on the premise that only one thing can be agreed on with certainty: on 4 August 1944, members of the Sicherheitsdienst or SD (German Security Service) raided the building at 263 Prinsengracht and arrested ten people. It is an assumption &ndash; granted a sound one &ndash; that this was not a chance occurrence. Obviously, the building had been selected for a reason. Yet, on what information that raid was based and how the SD got that information is still completely unclear. Whether this was a matter of betrayal, committed deliberately or not, is also an assumption. It remains to be seen if an analysis of the available data convincingly supports this decade-old theory. Shortly after the liberation, Otto Frank and the helpers took steps to identify those who might have been responsible for the betrayal. The question of whether betrayal had taken place was not under discussion at that moment. In 1963, after the Austrian &ldquo;Nazi-hunter&rdquo; Simon Wiesenthal tracked down the former SS Officer Karl Joseph Silberbauer, the man who had led the raid on the Secret Annex, the assumption of betrayal seemed to be confirmed. Consequently, until now the literature on this subject has always focused on the question of who? It has long been assumed that a betrayer was out there who needed to be found. However, the sobering reality is that to date this avenue of thinking has yielded nothing conclusive.

<h1>Research Question and Sources</h1>

Considering the above, there is sufficient reason to be receptive to new perspectives and not to exclude other theories. Given what was just presented in the last paragraph, the proposed research question is: Based on what information did the SD raid 263 Prinsengracht on 4 August 1944, and how did it acquire this information? Both existing and previously unknown sources have been consulted to address this question. Earlier studies generally relied on source material from the files of the Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging or CABR (Central Archives for Special Criminal Jurisdiction). Despite extensive research, no definitive leads have ever been found there, but information in these files can still be very helpful. Therefore, during this study, a lot of data was scrutinized again and compared with previously unknown or untapped sources. This material included police reports from Amsterdam, Zwolle, and Haarlem, as well as records from the judicial authorities in the latter two cities. In addition, the increasing digitization of data from municipal population registers has made it easier to access information and identify how people might be connected. The ongoing historical research done by the Anne Frank House in recent years has provided more understanding as well. These insights have also been applied while re-examining earlier ideas and theories. Of course, in the analysis of all the related data, existing publications were also consulted. Over the years, several books have been released about the betrayal of people in hiding during the wartime occupation and how they were hunted down.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Biographies about both Anne and Otto Frank also present different theories about the events leading up to the raid on 4 August 1944.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Nonetheless, as the 2003 evaluation conducted by researchers David Barnouw and Gerrold van der Stroom of the NIOD (Institute for War, Holocaust and Genocide Studies, previously the Dutch Institute for War Documentation) concludes, these theories do not stand up to scrutiny.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> An overview of the source material used for this investigation &ndash; published as well as unpublished &ndash; is included at the end of this report

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="sa59d" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Sytze van der Zee, Vogelvrij: de jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Koos Groen, Een prooi wordt jager: de zaak van de Joodse verraadster Ans van Dijk, herz. ed., Meppel: Just Publishers, 2016; Gerard Kremer,&nbsp;Anne Frank betrayed: the mystery unravelled after 75 years,&nbsp;Ede: De Lantaarn, 2020; Rosemary Sullivan,&nbsp; The betrayal of Anne Frank: a cold case investigation,&nbsp;New York, NY: Harper, 2022 (upd. ed. with a new afterword 2023);&nbsp;Joop van Wijk-Voskuijl &amp; Jeroen De Bruyn,&nbsp;The last secret of the Secret Annex : the untold story of Anne Frank, her silent protector, and a family betrayal,&nbsp;London: Simon &amp; Schuster, 2023.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1qfz0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Carol Ann Lee,&nbsp;The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002;&nbsp;Melissa M&uuml;ller,&nbsp;Anne Frank: the biography, upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cz28w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>David Barnouw &amp; Gerrold van der Stroom,&nbsp;<a href="https://www.niod.nl/nl/publicaties/who-betrayed-anne-frank">Who betrayed Anne Frank?</a>, Amsterdam: NIOD, 2003. For an updated version, see: David Barnouw, Anne Frank en het verraad: een overzicht, Amsterdam: Boom, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie en verraad

Naar de arrestatie en het mogelijke verraad van de onderduikers in het Achterhuis is in 2016 door de Anne Frank Stichting uitgebreid onderzoek gedaan. Lees hier de inleiding en download het gehele verslag ´Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis´

Extensive research into the arrest and possible betrayal of the people in hiding in the Secret Annex was carried out by the Anne Frank House in 2016. Read the introduction here and download the entire report ´Research report on betrayal and arrest of the people in hiding in the Secret Annex´ here.

Gevangenschap

Gevangenschap is het vasthouden van mensen na een arrestatie of, voor of na berechting.

Imprisonment is the detention of people after an arrest or before or after trial.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte de Sipo-SD een deel van het gebouw als Polizeigefängnis, om arrestanten vast te houden voor verhoor.

During World War II, the Sipo-SD used part of the building as a Polizeigefängnis, to hold detainees for interrogation.

Annelies Marie (Anne) Frank werd op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was het tweede kind van Otto Frank en Edith Holl&auml;nder en werd&nbsp;voorafgegaan door Margot. Net als haar zus Margot kwam ze ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog 8&frac14; pond.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In een register van de kliniek is aangegeven dat &#39;Saugling&#39; Frank een &#39;Junge&#39; (jongen) was&nbsp;en dat Anne met Edith na de geboorte twaalf dagen in de kliniek bleef.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Volgens dienstmeisje&nbsp;K&auml;thi Stilgenbauer was&nbsp;de verloskundige professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;

Na het besluit van haar ouders om Duitsland te verlaten, woonde Anne aanvankelijk met haar moeder en Margot bij haar grootmoeder in Aken. Margot ging in december 1933 definitief naar Amsterdam; Anne moest nog tot februari 1934 wachten. Van april 1934 tot juli 1935 ging ze naar de kleuterklas van de 6e Montessorischool. In augustus 1935 ging Anne naar eerste klas van dezelfde school. Na de zesde klas moest ze eigenlijk nog een zevende jaar op de school blijven, maar als gevolg van de segregatie in het onderwijs ging dat niet door. Ze werd aangenomen op het Joods Lyceum en ging dus toch middelbaar onderwijs volgen. Haar klasgenoten en verschillende voorvallen op het Joods Lyceum beschreef Anne in haar dagboek en in haar Verhaaltjesboek. Anne had geen erg goede gezondheid. Ze was vaak ziek en ze kon niet aan gym meedoen omdat haar armen en benen snel uit de kom schoten. Ook toen ze in het Achterhuis aan gymnastiek wilde doen, kreeg ze hier last van.

Anne was de enige die de onderduikperiode in het Achterhuis uitgebreid heeft gedocumenteerd. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben hierop enige aanvullingen en correcties gegeven. Dit betekent dat alles wat we over de onderduikperiode weten in hoge mate door Annes perceptie is gekleurd. Ook Margot hield een dagboek bij, maar dat is niet bewaard geleven.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam Anne via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was Anne samen met haar moeder en Margot. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Anne kreeg net als Margot vlektyfus en overleed in februari 1945, kort na haar zuster, op 15-jarige leeftijd.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ns0k8" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sr3a8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus, <a href="http://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a>&nbsp;(geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="g88l1" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uaywr" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="615mu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nx0mp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literatuur: Mirjam Pressler, Daar verlang ik zo naar: het levensverhaal van Anne Frank, Amsterdam: Bert Bakker, 1993 Carol Ann Lee, Anne Frank 1929-1945: pluk rozen op aarde en vergeet mij niet, Amsterdam: Olympus, 2001; Carol Ann Lee, Anne Frank, 1929-1945: het leven van een jong meisje: de definitieve biografie, Amsterdam: Balans, 2009; Francine Prose, Anne Frank: haar boek, haar leven, haar voortbestaan, Amsterdam: Atlas, 2009; Hans Ulrich, Wie was Anne Frank? Haar leven, het Achterhuis en haar door: een korte biografie voor jong en oud, Laren: Verbum, 2010; Bart Funnekotter, Anne Frank in een notendop, Amsterdam: Bert Bakker, 2011; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018; Martin van Gelderen &amp; Frank van Vree, &#39;Joods kind dat weet van eeuwen heeft&#39;: Anne Frank als vluchtelinge, schrijfster en icoon, Amsterdam: Prometheus, 2022; Ronald Leopold e.a., Anne Frank: leven, werk en betekenis, Amsterdam: Queriod, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Annelies Marie (Anne) Frank was born on 12 June 1929, in the Germany city Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Anne was the second child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder and was preceded by Margot. Like her sister Margot, Anne was born in the clinic of the Vaterl&auml;ndische Frauenverein.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8&frac14; pounds.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> A clinic register indicates that &#39;Saugling&#39; Frank was a &#39;Junge&#39; (boy) and that Anne remained at the clinic with Edith for twelve days after the birth.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;According to maid K&auml;thi Stilgenbauer, the obstetrician was Professor Traugott.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

After her parents&#39; decision to leave Germany, Anne initially lived with her mother and Margot with her grandmother in Aachen. Margot moved permanently to Amsterdam in December 1933; Anne had to wait until February 1934. From April 1934 to July 1935 she went to the kindergarten class at the 6th Montessori school. In August 1935 Anne went to the first grade of said school. After the sixth grade she was supposed to stay at the school for a seventh year, but due to educational segregation this was not possible. She was accepted at the Jewish Lyceum, and so went to secondary school after all. Anne described her classmates and various incidents at the Jewish Lyceum in her diary and Verhaaltjesboek (Book of tales). Anne&#39;s health was not very good. She was often ill and couldn&#39;t take part in gymnastics because her arms and legs dislocated easily. This also affected her when she wanted to do gymnastics in the Secret Annex.

Anne was the only person who documented the hiding period in the Secret Annex extensively. Only Otto Frank and Miep Gies have added to and corrected this information. This means that everything we know about the hiding period is highly coloured by Anne&#39;s perception. Margot also kept a diary, but it has not survived.

After the arrest on 4 August 1944, Anne ended up in Auschwitz via Westerbork. For the first eight weeks Anne was with her mother and Margot. In late October or early November the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Like Margot, Anne contracted typhus and died in February 1945, shortly after her sister, at the age of 15.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wvqif" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Frankfurt am Main, Geboorteakte nr. 484, 17 juni 1929.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3k121" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het heet nu het Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz. In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; hier het Maingau-Krankenhaus, <a href="http://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a>&nbsp;(geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="v9ruq" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_AFrank_III_027: Fotoalbum met foto&#39;s gemaakt tussen 1929 en 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3d436" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Research Von Wolzogen voor:&nbsp;J&uuml;rgen Steen, Wolf von Wolzogen,&nbsp;Anne aus Frankfurt. Leben und Lebenswelt Anne Franks,&nbsp;Frankfurt am Main:&nbsp;Historisches Museum, 1990, Historisches Museum Frankfurt am Main, 2.4.1./1. Volgens de notatie van Von Wolzogen komt dit uit het &#39;Soc.Druck.-Archiv&#39;. Volgens H.P. Dieterich van &#39;Societ&auml;ts Verlag&#39; is alle archief in WO2 verwoest (email 17 november 2009). Hij verwijst naar het archief van de kliniek, maar daarvoor geldt hetzelfde.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zicjx" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer,&nbsp; 1958, p. 15. Dit moet ongetwijfeld zijn professor Traugott, gynaecoloog en verloskundige, die ook bij de geboorte van Margot was. Von Wolzogen noemt ook Traugott (zie noot 4).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvqo8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Mirjam Pressler, The story of Anne Frank, London: MacMillan Children&#39;s Books, 1999; Carol Ann Lee, Roses from the earth: the biography of Anne Frank, London : Viking, 1999; Francine Prose, Anne Frank: the book, the life, the afterlife, New York, NY: HarperCollins, 2009; Hans Ulrich, Who was Anne Frank? Her life, the Annex and her death: a short biography, Laren: Verbum, 2010; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: the biography,&nbsp;upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015; David Barnouw, <a href="https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Frank" target="_blank">Frank, Annelies Marie</a>, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Anne Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1942, foto op p.55 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1942'.

A_AFrank_III_027.098

Anne Frank, Amsterdam, mei 1942

Anne Frank was een Joods meisje dat wereldberoemd is geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen ze ondergedoken zat in het Achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank was a Jewish girl who became world-famous thanks to the diary she wrote during the Second World War, while she was in hiding in the Achterhuis (the Annex) on Prinsengracht in Amsterdam.

Anne Frank

Auguste R&ouml;ttgen werd&nbsp;op 29 september 1900 geboren in Buer, Kreis (district) Recklinghausen, Duitsland.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> &nbsp;Ze was&nbsp;de dochter van Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Auguste had vier&nbsp;zussen: Else,&nbsp;Gertrude, Margaretha&nbsp;en Lotte. Na de oorlog verklaarde Margaretha dat Auguste economie had&nbsp;gestudeerd in Keulen en deze studie succesvol afrondde. Volgens het universiteitsarchief van Keulen schreef Auguste zich na een semester uit.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op 5 december 1925 trouwde&nbsp;Auguste R&ouml;ttgen in haar woonplaats Elberfeld met Hermann van Pels. Ze kreeg&nbsp;hierdoor automatisch de Nederlandse nationaliteit. Op 8 november 1926 werd&nbsp;zoon Peter geboren. Hij bleef&nbsp;enig kind. In 1937 kwam&nbsp;Auguste met haar gezin naar Nederland. Na enkele verhuizingen kwamen ze terecht in een ruime vierkamerwoning aan de Zuider Amstellaan, ingericht met uit Duitsland meegebracht meubilair. Op 30 oktober 1942, toen ze al enkele maanden waren&nbsp;ondergedoken, werd&nbsp;de woning leeggehaald.

In juli 1942 ging&nbsp;ook Auguste van Pels onderduiken in het Achterhuis aan de Prinsengracht. Wat we uit deze periode over haar weten komt uit Annes dagboek, met enige correcties en aanvullingen van Otto Frank en Miep Gies.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Auguste van Pels via Westerbork in Auschwitz-Birkenau terecht. Later werd&nbsp;ze doorgestuurd naar Bergen-Belsen, naar Raguhn en vandaar naar Theresienstadt. Onderweg naar Theresienstadt kwam&nbsp;ze om.&nbsp;Ze was bij overlijden 44 jaar.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="7dq4a" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Elberfeld (Wuppertal), Huwelijksafkondigingregister nr. 1767, Aktenummer 1374; Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_vPels_I_002): Afschrift (d.d. 14 februari 1996) van trouwakte Hermann van Pels en Auguste R&ouml;ttgen d.d. 5 december 1925.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uhwth" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaarten Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="bewos" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Details over Auguste R&ouml;ttgens loopbaan in Landesarchiv NRW &ndash; Standort Hannover, Nds 110 W Akz 105/93 Nr. 959. Rechtsanw&auml;ltin Elisabeth Sp&auml;th aan de Regierungspr&auml;sident Hannover, 7 april 1960. Zie ook: Anne Frank Stichting, Anne Frank Colllectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_079: Rechtsanwaltin Elisabeth Sp&auml;th aan Otto Frank, 27 februari 1961;&nbsp;Universit&auml;tsarchiv K&ouml;ln, Zugang 600/64-R&ouml;ttgen, Auguste. Zie ook schriftelijke toelichting Andreas Freitr&auml;ger, 5 februari 2020.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3ryiy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Auguste&nbsp;R&ouml;ttgen was born on 29th of&nbsp;September 1900 in Buer, Germany.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was the daughter of Leo R&ouml;ttgen and Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Auguste had four sisters:&nbsp;Else, Gertrude, Margaretha and&nbsp;Lotte. After the war her&nbsp;sister Margaretha declared that Auguste had studied economics in Cologne and&nbsp;successfully completed this&nbsp;course. According to Cologne university archives, she was deregistered after one semester.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 5 December 1925, Auguste R&ouml;ttgen married Hermann van Pels in her hometown of Elberfeld. She automatically received Dutch nationality. On 8 November 1926, her son Peter was born. He remained an only child. In 1937, Auguste and her family came to the Netherlands. After several moves, they ended up in a spacious four-room house on Zuider Amstellaan, furnished with furniture brought from Germany. On 30 October 1942, after they had been in hiding for a few months, the house was cleared out.

In July 1942, Auguste van Pels also went into hiding in the Secret Annex on Prinsengracht. What we know about her from this period comes from Anne&#39;s diary, with some corrections and additions from Otto Frank and Miep Gies.

After the arrest on 4 August 1944, Auguste van Pels ended up in Auschwitz via Westerbork. She was later shipped on to Bergen-Belsen and Theresienstadt. Somewhere along the way to Theresienstadt she died. She was 44 years old when she died.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="v8sz4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Elberfeld (Wuppertal), Huwelijksafkondigingregister nr. 1767, Aktenummer 1374; Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_vPels_I_002): Afschrift (d.d. 14 februari 1996) van trouwakte Hermann van Pels en Auguste R&ouml;ttgen d.d. 5 december 1925.</cite></li>
	<li data-footnote-id="l7yse" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaarten Leo R&ouml;ttgen en Rosa R&ouml;ttgen-Rosenau.</cite></li>
	<li data-footnote-id="df11a" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Details over Auguste R&ouml;ttgens loopbaan in Landesarchiv NRW &ndash; Standort Hannover, Nds 110 W Akz 105/93 Nr. 959. Rechtsanw&auml;ltin Elisabeth Sp&auml;th aan de Regierungspr&auml;sident Hannover, 7 april 1960. Zie ook: Anne Frank Stichting, Anne Frank Colllectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_079: Rechtsanwaltin Elisabeth Sp&auml;th aan Otto Frank, 27 februari 1961;&nbsp;Universit&auml;tsarchiv K&ouml;ln, Zugang 600/64-R&ouml;ttgen, Auguste. Zie ook schriftelijke toelichting Andreas Freitr&auml;ger, 5 februari 2020.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ejh4s" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Auguste van Pels, Amsterdam, 16 juli 1941

undefined

Auguste van Pels, 16 juli 1941

Auguste van Pels was één van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Auguste van Pels was one of the eight people hiding in the Secret Annex.

Auguste van Pels - Röttgen

Volgens haar geboorteakte werd&nbsp;Edith Holl&auml;nder&nbsp;geboren op 16 januari 1900 in Aachen, op het adres Heinrichsallee 50. Zij was&nbsp;een dochter van Abraham Holl&auml;nder en Rosalie Holl&auml;nder-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Edith was de jongste van vier kinderen. Zij had&nbsp;twee broers: Julius en Walter. Bettina, de enige zuster, overleed&nbsp;op 16-jarige leeftijd.

Edith bezocht de evangelische Viktoriaschule aan de Warmweiherstrasse in haar geboorteplaats. In 1916 deed&nbsp;ze eindexamen. Ze was sportief en ze deed&nbsp;onder meer aan tennis. Voor haar huwelijk werkte ze enige tijd in het familiebedrijf. De door haar grootvader opgerichte firma B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung&nbsp;handelde&nbsp;in stoomketels, apparaten en industri&euml;le installaties, maar ook in oud ijzer, oud papier en lompen. Er was een nevenvestiging in Keulen en sinds 1914 had&nbsp;het bedrijf ook een wagonfabriek bij Hannover, waar Ediths broer&nbsp;Walter&nbsp;werkte. Op 12 mei 1925 trouwde&nbsp;Edith met&nbsp;Otto Frank&nbsp;en verhuisde&nbsp;naar Frankfurt. In 1926 werd&nbsp;Margot&nbsp;geboren en in 1929 volgde&nbsp;Anne. Nadat zij en Otto in 1933 besloten Duitsland te verlaten, ging Edith met de kinderen eerst enige tijd bij haar moeder in Aken wonen. Ze reisde&nbsp;veel naar Amsterdam heen en weer. Ze was daar onder meer druk met het zoeken naar een woning. In december 1933 vertrok&nbsp;ze definitief naar Nederland.

Het gemis van haar oude leven viel Edith zwaar. Ze correspondeerde&nbsp;regelmatig met het vroegere Frankfurtse buurmeisje Gertrud Naumann en ze richtte zich verder vooral op haar gezin. Vanaf september 1938 ondernam&nbsp;ze met Otto pogingen haar moeder naar Nederland te halen. Kort na de Kristallnacht verleende&nbsp;het Ministerie van Justitie hiervoor ook toestemming. Ediths broers Walter en&nbsp;Julius&nbsp;slaagden erin naar Amerika te emigreren. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Edith via Westerbork in Auschwitz terecht. Ze was aanvankelijk samen met haar dochters, maar die werden na ongeveer acht weken doorgestuurd naar Bergen-Belsen. Edith leed&nbsp;hier erg onder. Over haar verdere lotgevallen is weinig bekend, maar een vriendin zag&nbsp;haar later in een ziekenbarak. Ze had&nbsp;hoge koorts en was door voedselgebrek en ziekte totaal uitgeput. Ze stierf&nbsp;enkele dagen later op 44-jarige leeftijd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6lvfd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="5lyeg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &#39;Wie was Eidth Frank-Holl&auml;nder?&#39;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

According to her birth certificate, Edith Holl&auml;nder was born on 16 January 1900 in Aachen, at Heinrichsallee 50. She was&nbsp;a daughter of Abraham Holl&auml;nder and Rosalie Holl&auml;nder-Stern. Edith was the youngest of four children.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She had two brothers: Julius and Walter. Bettina, the only sister, died at the age of 16.

Edith attended the evangelical Viktoriaschule at Warmweiherstrasse in her birthplace. In 1916 she took her school diploma. She was a sporty girl and played tennis. Before her marriage she worked for some time in the family business. The company B. Holl&auml;nder Rohproduktenhandlung, founded by her grandfather, traded in boilers, equipment and industrial plants as well as old iron, paper and rags. There was a branch in Cologne and from&nbsp;1914 the company also had a wagon factory near Hanover, where Edith&#39;s brother Walter worked. On 12 May 1925 Edith married Otto Frank and moved to Frankfurt. Margot was born in 1926 and Anne followed in 1929. After she and Otto decided to leave Germany in 1933, Edith went to live with her mother in Aachen for a while. She travelled frequently to Amsterdam, where she looked for accommodation. In December 1933 she left for the Netherlands permanently.

The loss of her old life was hard for Edith. She corresponded regularly with Gertrud Naumann, a girl who had lived next door to her in Frankfurt, and otherwise focused on her family. From September 1938 she and Otto tried to bring her mother to the Netherlands. Shortly after Kristallnacht the Ministry of Justice gave permission for this. Edith&#39;s brothers Walter and Julius managed to emigrate to America. After the arrest on 4 August 1944, Edith went via Westerbork to Auschwitz. At first she was with her daughters, but after about eight weeks they were sent on to Bergen-Belsen. Edith suffered greatly from this. Little is known about her further fate, but a friend saw her later in a sick bay. She had a high fever and was totally exhausted due to lack of food and illness. She died a few days later at the age of 44.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="km9st" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_EFrank_I_001: Standesamt Aachen I, Geburterbuch, register A II nr. 211: Geburtsurkunde Edith Holl&auml;nder (kopie).</cite></li>
	<li data-footnote-id="nl0pq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &#39;Who was Edith Frank-Holl&auml;nder?, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 52-55; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Edith Frank-Holländer uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1935 of 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1935'. De datering is niet duidelijk: Anne dateert deze foto mei 1935, Otto andere foto's van dit vel mei 1936.

A_AFrank_III_055.134

Edith Frank-Holländer, Amsterdam, mei 1935 of 1936

Edith Frank-Holländer was de moeder van Margot en Anne Frank.

Edith Frank-Holländer was the mother of Margot and Anne Frank.

Edith Frank - Holländer

Fritz Pfeffer werd&nbsp;op 30 april 1889&nbsp;in Giessen geboren als&nbsp;een zoon van textielhandelaar Ignatz Pfeffer&nbsp;en Jeanette Pfeffer-Hirsch.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij had een zus en vier broers:&nbsp;Minna,&nbsp;Julius, Emil, Ernst en Hans.

Na het gymnasium in zijn geboortestad volgde&nbsp;hij in de jaren 1908-1911 een tandartsopleiding aan de universiteit van W&uuml;rzburg.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a><a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Van 1913 tot 1938 had&nbsp;hij een eigen praktijk in Berlijn-Charlottenburg.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij onder meer deel uit van het 116e Infanterieregiment. De divisie waar dit regiment toe behoorde, nam&nbsp;deel aan de slagen om Verdun en aan de Somme. Terug in Berlijn hervatte hij zijn praktijk. Verder was hij een actief sporter, en deed&nbsp;vooral veel aan roeien in de waterrijke gebieden rond Berlijn.

In 1926 trouwde&nbsp;Pfeffer met Vera Henriette Bythiner, met wie hij in 1927 een zoon genaamd Werner kreeg. Het huwelijk werd&nbsp;in 1933 ontbonden.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Midden jaren dertig leerde&nbsp;hij Charlotte Kaletta kennen. Zij konden niet trouwen omdat inmiddels de rassenwetten van Neurenberg van kracht waren. Een onderdeel hiervan was een verbod op huwelijken tussen Joden en niet-Joodse Duitsers.

Pfeffer deed een poging naar het Verenigd Koninkrijk te emigreren, maar op 5&nbsp;mei 1937&nbsp;werd zijn aanvraag tot registratie als tandarts&nbsp;door de General Medical Council (GMC) in Londen afgewezen.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Zijn jongere broer Ernst Pfeffer had anderhalf jaar eerder een zelfde verzoek gedaan en was&nbsp;wel toegelaten.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Na de Kristallnacht (9-10 november 1938) vluchtte&nbsp;Pfeffer naar Nederland. Hij wilde&nbsp;naar Chili om zich daar op de paardenfokkerij toe te leggen. Zijn verzoek om die aanvraag in Nederland te mogen afwachten wees&nbsp;minister Goseling in juni 1939 af.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Een huwelijk met Charlotte Kaletta kon ook niet in Nederland gesloten worden omdat hier als gevolg van een verdrag uit 1902 toestemming van de Duitse overheid voor nodig was.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Pfeffer onderzocht&nbsp;de mogelijkheid in een ander land te trouwen, maar omdat&nbsp;hij sinds januari 1939 niet meer over een geldig paspoort beschikte was dat bij voorbaat kansloos.

Otto Frank ontmoette Pfeffer voor het eerst in het voorjaar van 1940. Pfeffer woonde toen&nbsp;in bij Otto&rsquo;s jeugdvriendin Stephanie Schuster. Later betrok&nbsp;hij een kamer aan de Bernard Zweerskade.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Ondanks de ontzegging van verblijf in Nederland is Pfeffer niet vertrokken. Hij werd&nbsp;ook niet uitgezet. Hij werkte in de praktijk van de tandarts&nbsp;Samuel van der Hoeden. In de herfst van 1942 werd&nbsp;de situatie voor hem gevaarlijk, daar hij formeel niet de relatief veilige status van gemengd gehuwde had. Door bemiddeling van Miep Gies, die patient bij hem was,&nbsp;kon hij op 16 november 1942 in het Achterhuis terecht. Hij vertelde&nbsp;zijn hospes dat hij voor een nierkwaal naar het ziekenhuis moest en verdween. Via Miep hield&nbsp;hij het contact met Charlotte Kaletta in stand.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Pfeffer in Westerbork terecht. Met het transport van 3 september 1944 ging hij naar Auschwitz. Een kampoverlevende verklaarde&nbsp;later dat Pfeffer met een transport bestaande uit tandartsen en tandheelkundigen uit Auschwitz naar Neuengamme was vertrokken. Daar overleed&nbsp;Fritz Pfeffer op 55-jarige leeftijd, volgens de overlijdensakte ten gevolge van een darmontsteking.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a><a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="aqpo4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SSA), Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer; Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Rijksvreemdelingendienst (RVD) en Taakvoorgangers, nummer toegang 2.09.45, inv. nr. 1031:&nbsp; Fritz Pfeffer aan &#39;Comit&eacute; de Proteccion a los Immigrantes Israelitas&#39; in Santiago de Chile, 13 januari 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="87ab9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Schularchiv Landgraf-Ludwigs-Gymnasium, Gie&szlig;en: Fritz Pfeffer, Zeugnis der Reife zum Besuch der Universit&auml;t, 26 februari 1908.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e1mcm" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Universit&auml;tsarchiv, Universit&auml;t W&uuml;rzburg, Archiv des Rektorats (ARS), signatuurnrs. 4190, 4192, 4196 en 4198.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h5461" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Berliner Adre&szlig;buch 1913. Unter Benutzung von Amtlicher Quellen, jaargangen 1913-1938 (http://adressbuch.zlb.de).</cite></li>
	<li data-footnote-id="y6nm5" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Stadhuis Sopot, Polen, Archief Standesamt Zoppot, Huwelijksakten 1926, akte B 48, 30 april 1926;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregiser, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Vera H. Bythiner.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qshcp" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 74 - 1937. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 239-242.</cite></li>
	<li data-footnote-id="alz9l" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 72 - 1935. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 245-251.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1zl22" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Justitie / Rijksvreemdelingendienst, 2.09.45, inv.nr.: Aanvraag emigratievergunning. (<a href="http://www.iisg.nl/hpw/calculate-nl.php">http://www.iisg.nl/hpw/calculate-nl.php</a>).</cite></li>
	<li data-footnote-id="1oipb" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>&quot;Het Duitsche Ari&euml;rhuwelijksverbod sluit een huwelijk in Nederland uit&quot;,&nbsp;Het Vaderland, 17 september 1935 (avondblad), p. 13.</cite></li>
	<li data-footnote-id="3ib2l" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4046: Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2mfz1" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold,&nbsp;Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987.</cite></li>
	<li data-footnote-id="y85jh" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Gedenkst&auml;tte Neuengamme,&nbsp;&quot;H&auml;ftlings-Toten-Nachweis&quot;, 17.12.1944-19.1.1945 (kopie:&nbsp;Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Pfeffer_I_0150).</cite></li>
	<li data-footnote-id="6efpt" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SSA, Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sst3b" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Literatuur; Menno Metselaar, &quot;&#39;Hij stond er alleen voor&#39;: Fritz Pfeffer, de kamergenoot van Anne Frank&quot;, in: Anne Frank Magazine 1999, p. 44-49; Bernd Lindenthal, &#39;Fritz Pfeffer war der Zimmergenosse von Anne Frank: zur Erinnerung an der Zahnartz aus Gie&szlig;en&#39;, in: Mittteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2000) NF 85, p. 97-131; &nbsp;Nanda van der Zee, De kamergenoot van Anne Frank, Soesterberg: Aspekt, 2001 (herdruk); J&uuml;rgen Dauernheim, &#39;Dr. Fritz Pfeffer aus Gie&szlig;en: Anne Franks &quot;Dr. Dussel&quot;: (eine Erg&auml;nzung)&#39;, in: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2012) NF 97, p. 221-227; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer was born on 30&nbsp;April 1889 in Giessen as the son of textile merchant Ignatz Pfeffer and Jeanette Hirsch.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He had a sister and four brothers: Minna, Julius, Emil, Ernst and Hans.

After attending grammar school in his home town, he trained as a dentist at the University of W&uuml;rzburg from 1908 to 1911.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a><a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> From 1913 to 1938 he had his own practice in Berlin-Charlottenburg.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

During the First World War, he was a member of the 116th Infantry Regiment. The division to which this regiment belonged took part in the battles of Verdun and the Somme. Back in Berlin, he resumed his practice. He was also an active sportsman, and was particularly into rowing in&nbsp;the waters around Berlin.

In 1926, Pfeffer married Vera Henriette Bythiner, with whom he had a son named Werner in 1927.&nbsp;The marriage was dissolved in 1933.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> In the mid-1930s he met Charlotte Kaletta. They could not marry because by now the racist Nuremberg Laws were in effect. Part of this was a ban on marriages between Jews and non-Jewish Germans.

Pfeffer made an attempt to emigrate to the United Kingdom, but on&nbsp;5&nbsp;May 1937 his application for registration as a dentist was rejected by the General Medical Council (GMC) in London.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> His younger brother Ernst Pfeffer had made the same request a year and a half earlier and was admitted.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> After Kristallnacht (9-10 November 1938), Pfeffer came to the Netherlands. He wanted to go to Chile to work as a horse breeder. In June 1939 minister Goseling rejected his request to be allowed to stay in the Netherlands while awaiting a decision on this. A marriage to Charlotte Kaletta could not be arranged in the Netherlands either, as a treaty from 1902 required permission from the German government.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Pfeffer investigated the possibility of marrying in another country, but since he had not held a valid passport since January 1939, that was out of the question.

Otto Frank first met Pfeffer in the spring of 1940. At that time, Pfeffer was living with Otto&#39;s childhood friend Stephanie Schuster.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Later he moved into a room on the Bernard Zweerskade.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Despite the denial of residence in the Netherlands, Pfeffer did not leave. Nor was he deported. He worked in the dental practice of Samuel van der Hoeden. In the autumn of 1942, the situation became dangerous for him, as he did not have the relatively safe status of a mixed marriage. Through the mediation of Miep Gies, who was a patient with him, he was able to move into the Secret Annex. He told his landlady that he had to go to the hospital for a kidney complaint and disappeared. Through Miep, he kept in touch with Charlotte Kaletta.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

After the arrest on 4 August 1944, Pfeffer ended up in Westerbork. He was transported to Auschwitz on 3 September 1944. A camp survivor later stated that Pfeffer had left Auschwitz with a transport consisting of dentists and dental technicians to Neuengamme. There Fritz Pfeffer died at the age of 55, according to the death certificate as a result of an intestinal infection.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a><a href="#footnote-14" id="footnote-marker-14-1" rel="footnote">[14]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ozepg" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SSA), Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer; Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Rijksvreemdelingendienst (RVD) en Taakvoorgangers, nummer toegang 2.09.45, inv. nr. 1031:&nbsp; Fritz Pfeffer aan &#39;Comit&eacute; de Proteccion a los Immigrantes Israelitas&#39; in Santiago de Chile, 13 januari 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gnlp3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Schularchiv Landgraf-Ludwigs-Gymnasium, Gie&szlig;en: Fritz Pfeffer, Zeugnis der Reife zum Besuch der Universit&auml;t, 26 februari 1908.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qd6n0" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Universit&auml;tsarchiv, Universit&auml;t W&uuml;rzburg, Archiv des Rektorats (ARS), signatuurnrs. 4190, 4192, 4196 en 4198.</cite></li>
	<li data-footnote-id="30xeu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Berliner Adre&szlig;buch 1913. Unter Benutzung von Amtlicher Quellen, jaargangen 1913-1938 (http://adressbuch.zlb.de).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hez1t" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Stadhuis Sopot, Polen, Archief Standesamt Zoppot, Huwelijksakten 1926, akte B 48, 30 april 1926;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238):&nbsp;Archiefkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregiser, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Vera H. Bythiner.</cite></li>
	<li data-footnote-id="td4lw" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 74 - 1937. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 239-242.</cite></li>
	<li data-footnote-id="h8m5c" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>The minutes of the General Medical Council (G.M.C. London) Volume 72 - 1935. Reports on Applications for Registration of Foreign dentists under the Dentists Act 1878, p. 245-251.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9ijcv" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>&quot;Het Duitsche Ari&euml;rhuwelijksverbod sluit een huwelijk in Nederland uit&quot;,&nbsp;Het Vaderland, 17 september 1935 (avondblad), p. 13.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uyhz9" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam (toegang 5225), inv. nr. 4046, Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1fj8i" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 4046: Vreemdelingenkaart Fritz Pfeffer;&nbsp;SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8knyp" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Miep Gies &amp; Alison Leslie Gold,&nbsp;Herinneringen aan Anne Frank. Het verhaal van Miep Gies, de steun en toeverlaat van de familie Frank in het Achterhuis, Amsterdam: Bert Bakker, 1987.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xroim" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>Gedenkst&auml;tte Neuengamme,&nbsp;&quot;H&auml;ftlings-Toten-Nachweis&quot;, 17.12.1944-19.1.1945 (kopie:&nbsp;Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Pfeffer_I_0150).</cite></li>
	<li data-footnote-id="2ugb6" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkngsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Fritz Pfeffer</cite></li>
	<li data-footnote-id="yh7ja" id="footnote-14"><a href="#footnote-marker-14-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &quot;&#39;He was all alone&#39;: Fritz Pfeffer, the roommate of Anne Frank&quot;, in &nbsp;Anne Frank Magazine 1999, p. 44-49; ; Bernd Lindenthal, &#39;Fritz Pfeffer war der Zimmergenosse von Anne Frank: zur Erinnerung an der Zahnartz aus Gie&szlig;en&#39;, in: Mittteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2000) NF 85, p. 97-131; Nanda van der Zee, The roommate of Anne Frank, Soesterberg: Aspekt, 2003; J&uuml;rgen Dauernheim, &#39;Dr. Fritz Pfeffer aus Gie&szlig;en: Anne Franks &quot;Dr. Dussel&quot;: (eine Erg&auml;nzung)&#39;, in: Mitteilungen des Oberhessischen Geschichtsvereins, (2012) NF 97, p. 221-227; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer wordt in 1889 geboren in Giessen als zoon van Ignatz Pfeffer en zijn vrouw Jeanette Hirsch-Pfeffer. Zoals veel Duitse Joden was ook Fritz Pfeffer voorafgaand aan de machtsovername door de NSDAP in 1933 volledig geïntegreerd in de Duitse maatschappij en samenleving. Zo dient hij als dienstplichtig militair tijdens de Eerste Wereldoorlog in het Duitse leger, en richt hij in 1913 een tandartspraktijk op in Berlijn. Na het einde van de vijandelijkheden pakt hij zijn werk weer op en houdt tot 1938 deze praktijk aan. In dat jaar vlucht hij naar Nederland, nadat hij en veel andere Joden na de gebeurtenissen van de Kristallnacht Duitsland ontvluchten. Voorafgaand aan zijn eigen vlucht stuurt Fritz Pfeffer zijn elfjarige zoon Werner naar zijn broer Ernst Pfeffer in Engeland. Fritz Pfeffer heeft voogdij over zijn zoon, nadat hij in 1933 na een huwelijk van zeven jaar gescheiden is van Werner's moeder Vera Henriette Bythiner. Deze foto komt uit de persoonlijke collectie van Fritz Pfeffer of Charlotte Kaletta.

A_Pfeffer_III_054

Portretfoto van Fritz Pfeffer, jaren '30

Fritz Pfeffer was één van de onderduikers in het Achterhuis.

Fritz Pfeffer was one of those hiding in the Secret Annex.

Fritz Pfeffer

Hermann van Pels werd&nbsp;op 31 maart 1898 in Gehrde geboren.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Gehrde is een plaats tussen Osnabr&uuml;ck en Oldenburg.&nbsp;Op de persoons- en gezinskaart van Hermann van Pels staat foutief 31 maart 1890.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Dit is een administratieve vergissing die een eigen leven is gaan leiden. &nbsp;En het&nbsp;Gedenkbuch&nbsp;van het Bundesarchiv noemt als datum&nbsp;5 april 1898.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Deze vergissing is waarschijnlijk ontstaan doordat de datum van de geboorteakte 5 april is.

Hermann was&nbsp;een zoon van A&auml;ron van Pels en Lina Vors&auml;nger.&nbsp;Hij was&nbsp;de vierde van zes kinderen. Zijn broer en zussen waren:&nbsp;David Max,&nbsp;Henny,&nbsp;Ida Henri&euml;tte,&nbsp;Clara en&nbsp;Meta.

Over de jonge jaren en schoolopleiding van Hermann van Pels is niets bekend.&nbsp;Uit verklaringen van zijn zuster Ida weten we van een stage bij de firma Alsberg en van een werkkring bij Karstadt in Kiel. Het is zeker dat hij van maart tot en met augustus 1917 in Kiel woonde&nbsp;en vandaar naar Hamburg ging. In december 1925 trouwde&nbsp;hij in Elberfeld met Auguste R&ouml;ttgen. Uit het huwelijk werd&nbsp;in 1926 zoon Peter geboren.

Hermann van Pels woonde&nbsp;met zijn gezin jarenlang in Osnabr&uuml;ck. Toen voor Joden het leven door het nazisme in toenemende mate moeilijk werd, vertrok&nbsp;hij in 1937 naar Nederland en streek&nbsp;in Amsterdam-Zuid neer. Hij had&nbsp;door de jaren heen veel inwoning, onder meer van zijn schoonouders. De komst naar Nederland leverde&nbsp;geen bijzondere moeilijkheden op omdat van Pels de Nederlandse nationaliteit had. Omdat hij Nederlander was, viel&nbsp;hij onder de dienstplichtwet. Welke praktische gevolgen dat voor hem heeft gehad&nbsp;is niet duidelijk. Wel werd&nbsp;hij begin 1939 aangehouden omdat hij gesignaleerd stond&nbsp;als deserteur, maar die kwestie liep&nbsp;met een sisser af. Rond dezelfde tijd plaatste het Amerikaanse consulaat hem op de wachtlijst voor emigratie &ldquo;under the German quota&rdquo;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Van Pels had&nbsp;met zijn zwager Max Goldschmidt een handel in textielgoederen. Hier stapte hij begin 1939 uit, en ging&nbsp;bij Otto Franks bedrijf Pectacon werken. In juli 1942 dook Hermann van Pels met zijn gezin onder in het Achterhuis. Wat over deze periode over Van Pels bekend is, komt uit het dagboek van Anne, met enige aanvulling en correctie door Otto en Miep.

Van Pels kwam&nbsp;na de arrestatie in Westerbork terecht. Hij ging&nbsp;vandaar met het transport van 3 september 1944 naar Auschwitz. In het mannenkamp deed&nbsp;hij zwaar werk, waarbij hij zijn duim ernstig bezeerde. Hij vroeg&nbsp;om Stubendienst&nbsp;maar werd&nbsp;daardoor slachtoffer van een tussentijdse selectie en het is vrijwel zeker dat hij in de gaskamer werd vermoord. Hermann van Pels was toen&nbsp;46&nbsp;jaar.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="wj5sk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Gehrde, Geboorteregister 6 juli 1948 (afschrift); Nationaal Archief, Den Haag, Nederlands Beheersinstituut (NBI): Beheersdossiers, nummer toegang 2.09.16, inv. nr. 141144.</cite></li>
	<li data-footnote-id="261ka" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. van Pels; Gezinskaarten, Gezinskaart H. van Pels.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7kdyt" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="https://www.bundesarchiv.de/gedenkbuch/index.html." target="_blank">https://www.bundesarchiv.de/gedenkbuch/index.html</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uoomf" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code&nbsp; A_vPels_I_001: Amerikaanse Consul aan H. van Pels, 25 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wgolo" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Hermann van Pels was born in Gehrde on 31 March 1898.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Gehrde is a place between Osnabr&uuml;ck and Oldenburg. The personal and family card of Hermann van Pels incorrectly states 31 March 1890.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;This is an administrative error that has taken on a life of its own. And the Gedenkbuch of the Bundesarchiv&nbsp;states the date as 5 April 1898.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;This error probably occurred because the date of the birth certificate is&nbsp;5 April. Hermann was a son of A&auml;ron van Pels and Lina Vors&auml;nger. He was the fourth of six children. His brother and sisters were: David Max, Henny, Ida Henri&euml;tte, Clara and Meta.

Nothing is known about Hermann van Pels&#39; childhood and schooling.&nbsp;From statements by his sister Ida we know of an apprenticeship with the firm Alsberg and of a job with Karstadt in Kiel. It is certain that he lived in Kiel from March to August 1917 and moved from there to Hamburg. In December 1925 he married Auguste R&ouml;ttgen in Elberfeld. Their son Peter was born in 1926.

Hermann van Pels and his family lived in Osnabr&uuml;ck for years. When life became increasingly difficult for Jews under Nazi rule, he left for the Netherlands in 1937 and settled in Amsterdam-Zuid. Over the years he lived at many addresses, including with his parents-in-law. His arrival in the Netherlands did not cause any particular problems, because Van Pels had Dutch nationality. Because he was a Dutchman, he was subject to conscription. What practical consequences this had for him is not clear. In early 1939 he was arrested as a deserter, but the matter ended quietly. Around the same time, the American consulate put him on the waiting list for emigration &#39;under the German quota&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Together with his brother-in-law Max Goldschmidt, Van Pels had a trade in textile goods. He left this business in early 1939 and went to work for Otto Frank&#39;s company Pectacon. In July 1942, Hermann van Pels and his family went into hiding in the Secret Annex. What is known about Van Pels during this period comes from Anne&#39;s diary, with some additions and corrections by Otto and Miep.

Van Pels ended up in Westerbork after the arrest. From there he was transported to Auschwitz on 3 September 1944. In the men&#39;s camp he did heavy work, seriously hurting his thumb. He asked for Stubendienst&nbsp;but thus became a victim of an interim selection&nbsp;and it is almost certain that he was killed in the gas chamber. Hermann van Pels was 46&nbsp;years old at the time.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fm4vk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Standesamt Gehrde, Geboorteregister 6 juli 1948 (afschrift); Nationaal Archief, Den Haag, Nederlands Beheersinstituut (NBI): Beheersdossiers, nummer toegang 2.09.16, inv. nr. 141144.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x9ikh" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart H. van Pels; Gezinskaarten, Gezinskaart H. van Pels</cite></li>
	<li data-footnote-id="7zons" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie <a href="https://www.bundesarchiv.de/gedenkbuch/index.html." target="_blank">https://www.bundesarchiv.de/gedenkbuch/index.html</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uoomf" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code&nbsp; A_vPels_I_001: Amerikaanse Consul aan H. van Pels, 25 april 1939.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0z7p9" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto van de Opekta kantoormedewerkers in mei 1941. V.l.n.r. Esther Troeder, Bep Voskuijl, v. Pels en Miep Gies: op de achtergrond is een reclame affiche van Opekta te zien. (in handschrift van Bep: Hr. v. Pels, Esther, Miep en ik, op kantoor 1940).

A_Opekta_III_008 of A_Opekta_III_009 is 'deze' foto / of 'dezelfde' maar andere oplage. Fysiek maar één foto aanwezig.

A_Voskuijl_III_036

Achter: Esther Troeder, Herman van Pels, Miep Gies. Voor: Bep Voskuijl, Prinsengracht 263, Amsterdam, mei 1941

Hermann van Pels was medewerker van Pectacon en was één van de onderduikers in het Achterhuis.

Hermann van Pels was an employee of Pectacon and was one of the people hiding in the Secret Annex.

Hermann van Pels

Margot kwam op 16 februari 1926 ter wereld in de kliniek van de Vaterl&auml;ndische Frauenverein&nbsp;te Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze was 54 centimeter lang en woog&nbsp;8 pond.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Ze was het eerste kind van Otto Frank en Edith H&ouml;llander.

Ze bezocht&nbsp;van&nbsp;april 1932&nbsp;tot maart&nbsp;1933&nbsp;de&nbsp;Ludwig Richterschule. In die maand stapte ze over naar de&nbsp;Varrentrappschule. Deze overstap viel samen met de verhuizing van het gezin naar de Dantestrasse, en hing&nbsp;er ongetwijfeld mee samen. Toen haar ouders besloten Duitsland te verlaten, ging&nbsp;Margot eerst naar haar oma in Aken. Daar bezocht ze tot&nbsp;22 december&nbsp;de J&uuml;dische Volksschule&nbsp;aan de Bergdriesch.

In Amsterdam ging Margot naar de&nbsp;Jekerschool, en vervolgens naar het &lsquo;Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes&rsquo;. Al vrij snel haalde&nbsp;ze voor de meeste vakken goede cijfers, wat aantoonde&nbsp;dat ze zich de Nederlandse taal gemakkelijk eigen maakte. In de zomer van 1941 werd&nbsp;de segregatie van het onderwijs in gang gezet en moesten Margot en haar vriendin Jetteke Frijda het Meisjeslyceum verlaten. Beiden gingen&nbsp;naar het&nbsp;Joods Lyceum.

Margot was sportief. Ze deed&nbsp;onder meer aan roeien en tennis. Met enkele klasgenoten van het Meisjeslyceum roeide&nbsp;ze bij een club onder de Berlagebrug. Toen Margot en de - ook Joodse - coach van sportbeoefening werden uitgesloten, hielden ook de andere meisjes het voor gezien.

Op&nbsp;5 juli 1942 werd&nbsp;Margot opgeroepen zich voor een Duits werkkamp te melden. Haar ouders besloten de al langer bestaande onderduikplannen te versnellen. In de ochtend van&nbsp;6 juli&nbsp;fietste Margot onder begeleiding van&nbsp;Miep Gies naar Prinsengracht 263. De rest van het gezin volgde&nbsp;lopend.

Margot was stil en teruggetrokken van aard. In het Achterhuis las&nbsp;en leerde&nbsp;ze vooral. Ze volgde&nbsp;met goede resultaten een cursus Latijn bij het LOI. Wat bekend is over Margots leven in het Achterhuis komt vooral uit het dagboek van Anne. Alleen&nbsp;Otto Frank en&nbsp;Miep Gies hebben daar nog iets over gezegd. Miep herinnerde&nbsp;zich niet in deze periode een woord met haar te hebben gewisseld. Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Margot via Westerbork in Auschwitz terecht. De eerste acht weken was ze samen met haar moeder en&nbsp;Anne. Eind oktober of begin november werden de meisjes op transport gezet naar Duitsland en belandden in Bergen-Belsen. Margot kreeg&nbsp;vlektyfus en overleed&nbsp;in februari 1945, waarschijnlijk kort voor haar&nbsp;19e verjaardag.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="n78ti" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>De kliniek heet nu:&nbsp;Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz.&nbsp;In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; in Frankfurt am Main het Maingau-Krankenhaus, <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a> (geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="bifsf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6qt2b" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Het Margot Frank Huis? De vergeten zus van Anne&#39;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie&nbsp; Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Margot was born on 16 February 1926 in the Vaterl&auml;ndische Frauenverein clinic in Frankfurt am Main.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> She was 54 centimetres long and weighed 8 pounds.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> She was the frst child of Otto Frank and Edith Holl&auml;nder.

She attended the Ludwig Richterschule from April 1932 to March 1933. In that month she transferred to the Varrentrappschule. This transfer coincided with the family&#39;s move to Dantestrasse and was undoubtedly related to it. When her parents decided to leave Germany, Margot first went to stay with her grandmother in Aachen. There she attended the J&uuml;dische Volksschule on Bergdriesch until 22 December.

In Amsterdam Margot went to the Jeker School and subsequently to the Municipal Lyceum for Girls. Pretty soon she was getting good grades in most subjects, which indicates that she had had no trouble mastering the Dutch language. In the summer of 1941, segregation of education was imposed and Margot and her friend Jetteke Frijda had to leave the Girls&#39; Lyceum. They both went to the Jewish Lyceum.

Margot was a sporty person. Among other things, she rowed&nbsp;and played tennis. With some classmates from the Girls&#39; Lyceum, she rowed with a club located under the Berlage Bridge. When Margot and the coach &mdash; who was also Jewish &mdash; were banned from sports, the other girls also stopped.

On 5 July 1942 Margot was summoned to report for a German labour camp. Her parents decided to accelerate their long-standing plans to go into hiding. On the morning of 6 July, Margot cycled to Prinsengracht 263, accompanied by Miep Gies. The rest of the family followed on foot.

Margot was quiet and withdrawn by nature. In the Secret Annex, she mainly read and did schoolwork. She took a Latin course through LOI, obtaining good marks. What is known about Margot&#39;s life in the Secret Annex comes mainly from Anne&#39;s diary. Only Otto Frank and Miep Gies have said anything more about it. Miep did not remember having exchanged a word with her during this period. After the arrest on 4 August 1944, Margot was sent via Westerbork to Auschwitz. For the first eight weeks she was with her mother and Anne. In late October or early November, the girls were put on a transport to Germany and ended up in Bergen Belsen. Margot contracted typhus and died in Februay 1945, probably shortly&nbsp;before her 19th birthday.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="pbud5" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>De kliniek heet nu:&nbsp;Krankenhaus Maingau vom Roten Kreuz.&nbsp;In 1890 opende het &#39;Vaterl&auml;ndische Frauenverein vom Roten Kreuz&#39; in Frankfurt am Main het Maingau-Krankenhaus, <a href="https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html" target="_blank">https://www.rotkreuzkliniken.de/geschichte.html</a> (geraadpleegd december 2015).</cite></li>
	<li data-footnote-id="jfoq8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A_MFrank_III_045: Fotoalbum &ldquo;Unser Kind&rdquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="aqo39" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;A Margot Frank House? The forgotten sister of Anne&#39;, in Anne Frank Magazine 2000, p. 28-35; Anco Mali, Margot Frank en de anderen, Soesterberg: Aspekt, 2005; Sophie Zijlstra, Margot, Amsterdam: Querido, 2012; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Margot Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam op mei 1939, foto op p.54 in album van Anne Frank met groene kaft met foto's gemaakt tussen 1929 en 1942.
Bijschrift in handschrift Anne: 'Mei 1939'.

A_AFrank_III_027.086

Margot Frank, Amsterdam, mei 1939

Margot Frank was the sister of Anne Frank.

Margot Frank

Otto Heinrich Frank werd&nbsp;geboren op zondag 12 mei 1889 in Frankfurt am Main, als zoon van&nbsp;Kaufman (koopman) Michael Frank en Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> 
Otto Heinrich was&nbsp;het tweede kind uit een gezin van vier kinderen, allen geboren in Frankfurt am Main. Hij had twee broers,&nbsp;Robert Hermann en Herbert August,&nbsp;en een zus, genaamd Hel&egrave;ne. Ten tijde van Otto Franks geboorte woonde&nbsp;het gezin Frank op G&auml;rtnerweg 58&nbsp;te Frankfurt am Main.

De Joodse familie Frank behoorde&nbsp;tot de gegoede kringen van Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&rsquo;s vader Michael slaagde&nbsp;erin de laatste decennia van de negentiende eeuw in een succesvol bankbedrijf op te zetten. De familie was een typisch product van het Duitse Bildungsb&uuml;rgertum. Na het doorlopen van het Lessing Gymnasium ging&nbsp;Otto voor een zomersemester naar de universiteit van Heidelberg, waar hij colleges kunstgeschiedenis volgde. Hierna doorliep&nbsp;hij een leertijd bij de bank Ferdinand Sander in Frankfurt. Vervolgens vertrok&nbsp;hij naar New York. Hij werkte als stagiair in Macy&rsquo;s en bij een bank in het Financial District. Terug in Duitsland werkte hij bij Fenestra, een fabrikant van allerhande staalconstructies en industri&euml;le installaties. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werkte Otto, alvorens in het leger te gaan, bij een hoefijzerfabriek.

In augustus 1915 kwam&nbsp;hij terecht bij het derde Regiment Fu&szlig;artillerie in Mainz. Na zijn opleiding kwam&nbsp;zijn eenheid in de omgeving van Bapaume terecht. Otto was telefonist en waarnemer, waardoor hij op enige afstand van de daadwerkelijke gevechtslinie zat. Na zijn demobilisatie nam&nbsp;hij de leiding van de familiebank op zich. Het bedrijf was door de economische en politieke chaos in Duitsland in zwaar weer terechtgekomen. In 1923 richtten Otto en enkele familieleden in Amsterdam twee bedrijven op die zich in de financi&euml;le sector bewogen. Jo Kleiman was bij beide bedrijven als directeur en procuratiehouder betrokken.

In 1925 trouwde&nbsp;Otto met&nbsp;Edith Holl&auml;nder. Haar familie had&nbsp;een bedrijf dat grote overeenkomsten vertoonde&nbsp;met Fenestra. Uit het huwelijk werden de dochters Margot en Anne geboren. Na 1929 werd&nbsp;de economische situatie slechter. Ook het politieke klimaat in Duitsland verslechterde&nbsp;snel. Na Hitlers machtsovername vertrokken Otto en zijn gezin naar Amsterdam. Otto richtte in de zomer van 1933 de Nederlandsche Opekta Maatschappij op. In december &#39;33 werd&nbsp;hij commissaris van de &lsquo;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&rsquo;, waarvan&nbsp;Kleiman&nbsp;directeur was. Eind jaren dertig liep&nbsp;een poging een zaak in Engeland op te zetten op niets uit. De &lsquo;Centrale Maatschappij&rsquo; verdween, waarna Otto en Kleiman zich op de opbouw van Pectacon toelegden.

In de beginfase van de oorlog probeerde&nbsp;Otto met zijn gezin naar de Verenigde Staten te emigreren, wat als gevolg van de onmogelijke procedure en bureaucratie mislukte. Toen de vervolgingsmaatregelen toenamen, ontstond&nbsp;het plan om onder te duiken. Op initiatief van Kleiman werd&nbsp;het Achterhuis hiervoor gereed gemaakt. Op 6 juli 1942 betrok&nbsp;het gezin de schuilplaats.

Otto was de enige van de acht onderduikers die na de arrestatie en deportatie uit Auschwitz terugkeerde. Hij hervatte zijn werk en deed&nbsp;daarnaast veel om Joodse kinderen die ouderloos uit de oorlog kwamen bij familie of pleeggezinnen onder te brengen. Bovendien redigeerde&nbsp;hij Annes dagboek en zorgde&nbsp;dat het uitgegeven werd.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Hij zag&nbsp;Anne als representante van alle vermoorde Joodse kinderen en hoopte dat haar dagboek de mensheid tot bezinning zou&nbsp;brengen.

Otto woonde&nbsp;na terugkeer zeven jaar bij&nbsp;Miep&nbsp;en Jan Gies. Hij vertrok&nbsp;vervolgens naar Bazel en trouwde&nbsp;met Elfriede Markovits, die vergelijkbare oorlogservaringen had. Tot op hoge leeftijd correspondeerde&nbsp;hij met vooral jongeren van over de hele wereld over Anne en haar idee&euml;nwereld. Hij overleed&nbsp;op 91-jarige leeftijd in een Zwitsers ziekenhuis.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5ps0n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4vud1" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Voor biografie&euml;n, zie:&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbouw, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="79kwm" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Heinrich Frank was born on Sunday, 12 May 1889 in Frankfurt am Main, the son of Kaufman (merchant) Michael Frank and Alice Betty Frank-Stern.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Otto was the second child of a family of four children, all born in Frankfurt am Main. He had two brothers,&nbsp;Robert Hermann and Herbert August,&nbsp;and a sister named Hel&egrave;ne. At the time of Otto Frank&#39;s birth, the Frank family lived at G&auml;rtnerweg 58 in Frankfurt am Main.

The Jewish Frank family belonged to the wealthy circles of Frankfurt.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Otto&#39;s father Michael managed to set up a successful banking business in the last decades of the nineteenth century. The family was a typical product of the German Bildungsb&uuml;rgertum. After attending the Lessing Gymnasium, Otto went to the University of Heidelberg for a summer semester, where he took art history classes. After this he completed an apprenticeship at the Ferdinand Sander bank in Frankfurt. Then he left for New York. He worked as an intern at Macy&#39;s and at a bank in the Financial District. Back in Germany, he worked for Fenestra, a manufacturer of various steel constructions and industrial installations. After the outbreak of World War I, Otto worked in a horseshoe factory before joining the army.

In August 1915, he joined the Third Regiment Fussartillerie&nbsp;in Mainz. After his training, his unit ended up in the area of Bapaume. Otto was a telephone operator and observer, so he was at some distance from the actual battle line. After his demobilisation he took over the management of the family bank. The company had fallen on hard times due to the economic and political chaos in Germany. In 1923 Otto and some relatives in Amsterdam founded two companies in the financial sector. Jo Kleiman was involved in both companies as managing director and deputy manager.

In 1925 Otto married Edith Holl&auml;nder. Her family had a business very similar to Fenestra. The couple had two daughters, Margot and Anne. The economic situation worsened after 1929. The political climate in Germany also deteriorated rapidly. After Hitler&#39;s rise to power, Otto and his family moved to Amsterdam. In the summer of 1933 Otto founded the Nederlandsche Opekta Maatschappij. In December 1933 he became a supervisory director of the &#39;Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie&#39;, of which Kleiman was a director. At the end of the 1930s, an attempt to set up a business in England came to nothing. The &#39;Centrale Maatschappij&#39; disappeared, after which Otto and Kleiman concentrated on building up Pectacon.

In the early stages of the war Otto tried to emigrate with his family to the United States, which failed due to the impossible procedure and bureaucracy. When the persecution measures increased, the plan to go into hiding was born. At&nbsp;Kleiman&#39;s initiative, the Secret Annex&nbsp;was made ready for this. The family moved into the hiding place on 6 July 1942.

Otto was the only one of the eight people in hiding to return from Auschwitz after the arrest and deportation. He resumed his work and also did a lot to place orphaned Jewish children with relatives or foster families. He also&nbsp;edited Anne&#39;s diary and made sure it was published.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> He saw Anne as a representative of all the murdered Jewish children and hoped that her diary would bring mankind to its senses.

After his return Otto lived with Miep and Jan Gies for seven years. He then moved to Basel and married Elfriede Markovits, who had had similar war experiences. He continued corresponding&nbsp;until an advanced age about Anne and her world of ideas, especially with young people from all over the world. He died in a Swiss hospital at the age of 91.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="osvjv" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_058: Geburtsurkunde Standesamt Frankfurt am Main I nr. 1789 (afschrift, 19 oktober 1953). Op de akte staat verder vermeld dat beide ouders isra&euml;litisch en in Frankfurt woonachtig zijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0nv0p" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>For biographies, see:&nbsp;Carol Ann Lee, The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
	<li data-footnote-id="b0mhr" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Karen Bartlett. The diary that changed the world: the remarkable story of Otto Frank and the diary of Anne Frank, London: Biteback Publishing, 2022; Sandra van Beek, Geschiedenis van het dagboek: Otto Frank en Het Achterhuis, Amsterdam: Uitgeverij Pluijm, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto in zwart wit van Otto Frank uit een fotoalbum, genomen bij Polyfoto in Amsterdam in mei 1936, foto op p.52 in het album 'Blanco Monster Electro Huishoudboek 1937'. Bijschrift in handschrift Anne: 'mei 1936'.

A_AFrank_III_055.133

Otto Frank, Amsterdam, mei 1936

Otto Frank was de vader van Margot en Anne Frank.

Otto Frank was the father of Margot and Anne Frank.

Otto Frank

Peter van Pels werd&nbsp;geboren op 8 november 1926 in Osnabr&uuml;ck (Duitsland).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Zijn ouders waren Hermann van Pels en Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. Hij was enig kind.&nbsp;Hij groeide&nbsp;op in Osnabr&uuml;ck en kwam&nbsp;in 1937 met zijn ouders naar Amsterdam.

Er is weinig bekend over welke scholen Peter in Nederland bezocht. Volgens een oud-klasgenoot zat hij op de MULO in Diezestraat. Het is waarschijnlijk na de segregatie van het onderwijs dat Peter een technische beroepsopleiding ging&nbsp;volgen. Hij leerde&nbsp;onder meer meubels bekleden. In het kamp Mauthausen zou&nbsp;hij later dan ook geregistreerd worden als meubelmaker.

In tegenstelling tot Anne, die Moortje bij de buren onderbracht, nam&nbsp;Peter zijn kat Mouschi mee naar het Achterhuis. Hij deed&nbsp;in het Achterhuis de meeste timmerklusjes, en hij sjouwde de aardappelen naar boven. Volgens Anne wou&nbsp;Peter na de oorlog naar Indonesi&euml; om daar op de plantages te leven. Wat er over Peter uit deze periode bekend is, komt voornamelijk uit het dagboek van Anne. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben in later jaren hier nog iets over gezegd.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Peter via Westerbork in Auschwitz terecht. Hij ontmoette hier Max Stoppelman, de zoon van Jan en Mieps hospita. Stoppelman nam&nbsp;Peter onder zijn hoede. Volgens Otto Frank was Peter er getuige van dat zijn vader na een tussentijdse selectie werd&nbsp;afgevoerd om ter dood te worden gebracht. In januari 1945 ontruimden de Duitsers het kamp. Otto Frank drong&nbsp;er bij Peter op aan dat hij zich verborg, en niet met de evacuatie, later betiteld als &lsquo;dodenmarsen&rsquo;, meeging. Peter vertrok&nbsp;toch, en kwam&nbsp;op 25 januari in Mauthausen aan. Hij verrichtte nog werk, onder meer in Aussenlager Melk, alvorens in het Sanit&auml;tslager&nbsp;van het hoofdkamp terecht te komen. Er bestaat wat onduidelijkheid over de precieze overlijdensdatum van Peter. Een lijst die de Amerikanen bij de bevrijding van het kamp opstelden houdt het op 5 mei 1945.&nbsp;Volgens een&nbsp;andere lijst opgemaakt na de bevrijding van Mauthausen is Peter van Pels overleden op&nbsp;10 mei 1945.&nbsp;Peter werd&nbsp;18 jaar.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jkwnd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0x5ub" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Peter van Pels was born on 8 November 1926 in Osnabr&uuml;ck (Germany).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;His parents were Hermann van Pels and Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. He was&nbsp;an only child. He grew up in Osnabr&uuml;ck and came to Amsterdam with his parents in 1937.

Little is known about the schools Peter attended in the Netherlands. According to old classmates, he went to junior high school in Diezestraat. It is likely that, after education was segregated, Peter did a technical vocational course. He learnt amongst other things to upholster furniture. Later, in the Mauthausen concentration camp, he would be registered as a furniture maker.

In contrast to Anne, who left Moortje with the neighbours, Peter brought his cat Mouschi to the Annex. He did most of the small carpentry jobs in the Annex, and he lugged the potatoes upstairs. Anne thought Peter would go to Indonesia after the war&nbsp;to live on the&nbsp;plantations. Most of what is known about Peter during this period&nbsp;comes from Anne&#39;s diary, although Otto Frank and Miep Gies did speak about him in later years.

After the arrest on 4 August 1944, Peter was sent to Austria via Westerbork. He met Max Stoppelman there, the son of Jan and Miep&#39;s landlady. Stoppelman took Peter under his wing. According to Otto Frank, Peter witnessed his father, after a selection process, being sent to his death. In January 1945 the Germans evacuated the camp. Otto Frank tried to persuade Peter to hide to avoid the evacuation, which became known later the &#39;death march&#39;. Nevertheless, Peter left and arrived at Mauthausen on 25 January. He was put to work, including in the Melk&nbsp;sub-camp, before ending up in the Sanit&auml;tslager&nbsp;of the main camp. The exact date of Peter&#39;s death is unclear. A&nbsp;list compiled by the Americans when the camp was liberated states that it&nbsp;was 5 May 1945.&nbsp;According to another list drawn up after the liberation of Mauthausen, Peter van Pels died on&nbsp;10 May 1945. Peter was 18 years old.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="is06g" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x6ayk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto in zwart wit van Peter van Pels, genomen door een onbekende vervaardiger in Amsterdam, 1942

A_vPels_III_001

Peter van Pels, Amsterdam, 1942

Peter van Pels was het enig kind van Hermann van Pels en Auguste Röttgen en één van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Peter van Pels was the only child of Hermann van Pels and Auguste Röttgen and one of the eight hiding in the Annex.

Peter van Pels

Nadat de onderduikers en helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler waren gearresteerd op 4 augustus 1944, werden zij naar de Zentralstelle&nbsp; aan het Adama van Scheltemaplein gebracht voor verhoor. Van daaruit&nbsp;werden Kleiman en Kugler op dezelfde dag nog naar het Huis van Bewaring II op de Amstelveenscheweg (Havenstraat 6) overgebracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Op de Amstelveenscheweg zaten Kugler en Kleiman ongeveer zes weken vast. Ze zaten opgesloten in eenpersoonscellen die gevuld waren met zes man. Kugler zat in cel B3-11, naast Kleiman. Ze communiceerden met elkaar door klopsignalen en clandestiene briefjes.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Een kaartje, waarschijnlijk gestuurd aan Victor Kuglers vrouw, bevestigt dat Kugler vastzat in cel B3-11 van HvB II (Havenstraat, Duitse Afdeling). Het kaartje bevat een voorgedrukt verzoek om schoon wasgoed. In handschrift is toegevoegd: &#39;Scheerzeep + kwast. geen apparaat&#39;&nbsp;en &#39;Houten naamplaatje aan kussensloop.&#39;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mevrouw Kleiman ging enkele keren naar het Huis van Bewaring aan de Amstelveenscheweg om schone kleren te brengen. Zij sprak&nbsp;haar man niet, maar ontving van hem wel enkele clandestiene briefjes.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Volgens familieverhalen probeerde Ilse Schubert, de vrouw van Willy Kleiman, als Duitse haar zwager Jo Kleiman vrij te krijgen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

De twee helpers bleven tot begin september 1944 gevangen op de Amstelveenscheweg en werden daarna naar het Huis van Bewaring I aan de Weteringschans overgebracht.

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8xodj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdienst (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6qmx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ck1sm" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, doss. 97791:&nbsp;Kaartje &ldquo;Amsterdam, datum postmerk&rdquo;. Overigens is de cel bij het pijltje op de foto in de catalogus niet B3-11.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fbxy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:&nbsp;Verklaring J.C. Kleiman-Reuman, 16 januari 1964, p.v.b. 86/1963 v.H.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fuj4" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Kleiman: Gesprekken met Folke Richard Kaales, 10 en 14 augustus 2009.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

After the people in hiding and helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were arrested on 4 August 1944, they were taken to the Zentralstelle on Adama van Scheltemaplein for interrogation. From there, Kleiman and Kugler were transferred to Detention Centre II on Amstelveenscheweg (Havenstraat 6) on the same day.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler and Kleiman were detained at Amstelveenscheweg for about six weeks. They were locked in single cells filled with six men. Kugler was in cell B3-11, next to Kleiman. They communicated with each other by knock signals and clandestine notes.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

A card, probably sent to Victor Kugler&#39;s wife, confirms that Kugler was detained in cell B3-11 of HvB II (Havenstraat, German Department). The card contains a pre-printed request for clean laundry. Added in handwriting are &quot;Shaving soap + brush. no device&quot; and &quot;Wooden nameplate on pillowcase.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mrs Kleiman went to the Detention Centre on Amstelveenscheweg several times to bring clean clothes. She did not speak to her husband, but did receive some clandestine notes from him.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

According to family stories,Willy Kleiman&#39;s wife Ilse Schubert, who was German, tried to get her brother-in-law Johannes Kleiman released.

The two helpers remained imprisoned on Amstelveenscheweg until early September 1944 and were then transferred to&nbsp;Detention Centre I on Weteringschans.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8xodj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdienst (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6qmx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7vpm2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, doss. 97791:&nbsp;Kaartje &ldquo;Amsterdam, datum postmerk&rdquo;. Overigens is de cel bij het pijltje op de foto in de catalogus niet B3-11.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fbxy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:&nbsp;Verklaring J.C. Kleiman-Reuman, 16 januari 1964, p.v.b. 86/1963 v.H.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fuj4" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Kleiman: Gesprekken met Folke Richard Kaales, 10 en 14 augustus 2009.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Deze strafgevangenis was voor 1940 omgedoopt tot een Huis van Bewaring, omdat het Huis van Bewaring I (Weteringschans) bij het Kleine-Gartmanplantsoen al jaren met een tekort aan capaciteit kampte.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Na de arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis werden helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler naar het Huis van Bewaring II overgebracht. Verzetsstrijdster Hannie Schaft zat in dit Huis van Bewaring toen zij op 17 april 1945 werd opgehaald om in de duinen bij Bloemendaal te worden ge&euml;xecuteerd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="grkdg" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam; Atlas Contact, 2019,p. 373-374. Zie ook: Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_II_(Amstelveenseweg)" target="_blank">Huis van Bewaring II (Amstelveenseweg)</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

This prison was renamed a Detention Centre before 1940, because the Huis van Bewaring I (Weteringschans) at the Kleine-Gartmanplantsoen had been struggling with a shortage of capacity for years.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

After the arrest of the people in the Secret Annex, helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were transferred to Huis van Bewaring&nbsp;II. Resistance fighter Hannie Schaft was in this Huis van Bewaring when she was picked up on 17 April 1945 to be executed in the dunes near Bloemendaal.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="tjsbq" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 373-374. Also see:&nbsp; Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_II_(Amstelveenseweg)" target="_blank">Huis van Bewaring II (Amstelveenseweg)</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Kugler en Kleiman in Huis van Bewaring II (Amstelveenscheweg)

Op de dag van de arrestatie van de acht onderduikers en helpers Kleiman en Kugler, werden de helpers naar het Huis van Bewaring II op de Amstelveenscheweg overgebracht.

On the day of the arrest of the eight people in hiding and the helpers Kleiman and Kugler, the helpers were transferred to Detention Centre II on Amstelveenscheweg.

Huis van Bewaring II - Havenstraat 6 (Amstelveenseweg)

De Huis van Bewaring II Amstelveenseweg stond aan de Havenstraat 6 te Amsterdam.

The Amstelveenseweg Detention Centre was located at Havenstraat 6 in Amsterdam.

Foto van de gevangenis aan de Weteringschans, waarop Victor Kugler cel en nummer (B3 11) heeft aangegeven in pen. Hier is hij, na een verblijf in de Untersuchungsgefängnis op de Amstelveenseweg, in september 1944 vastgehouden. Op 11 september 1944 is hij zonder proces naar het Polizeiliche Durchgangslager Amersfoort gebracht. Bijschrift klopt niet. Dit is de gevangenis aan de Amstelveenseweg. 9 mei 2011, KSK.

A_Kugler_III_002

Het Huis van Bewaring aan de Havenstraat, Amsterdam. Victor Kugler heeft hierop met pen zijn cel met nummer aangewezen. Ongedateerd.

Johannes Kleiman werd&nbsp;geboren op 17 augustus 1896 als&nbsp;de zoon van Cornelis Kleiman&nbsp;en Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij was de derde van vier kinderen. HIj had twee broers, Cornelis (Cor)&nbsp; en Willem Jacobus (Willy), en een jonggestorven zusje,&nbsp;Agatha.

De familie Kleiman woonde&nbsp;in 1896 aan het Domineespad, nu bekend als Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. Enkele maanden na de geboorte van Johannes vertrok het gezin naar Nijmegen. Kleiman trouwde&nbsp;in juli 1923 met&nbsp;Johanna Catharina Reuman. Dochter&nbsp;Johanna&nbsp;werd&nbsp;in 1928 geboren. Tijdens de onderduikperiode woonde&nbsp;hij met zijn gezin op het adres Wielingenstraat 12 II in Amsterdam.

De eerste contacten met&nbsp;Otto Frank&nbsp;dateren van 1923, toen&nbsp;Kleiman procuratiehouder werd&nbsp;van het Amsterdamse filiaal van de familiebank. Rond dezelfde tijd werd&nbsp;hij directeur van de Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, waar ook enkele familieleden en kennissen van Otto aan deelnamen. Otto was er zelf vanaf december &rsquo;33 commissaris. Sinds midden jaren dertig was Kleiman tevens commissaris bij uurwerkfabriek Paauwe en had&nbsp;hij met broer Willy een ongediertebestrijdingsbedrijf Cimex.

Kleiman speelde in 1938 een zeer belangrijke rol bij de oprichting van Pectacon, en was vanaf de &lsquo;arisering&rsquo; in najaar &rsquo;40 directeur van Opekta. Hij was de initiatiefnemer van de onderduik in het Achterhuis, en was gedurende de hele periode een van de helpers. Zijn naam komt in Annes dagboek dan ook herhaaldelijk voor. Bij de inval van 4 augustus 1944 werd&nbsp;ook Kleiman gearresteerd, en hij bracht&nbsp;enkele weken in gevangenschap door. Op voorspraak van het Rode Kruis kwam&nbsp;hij vanwege zijn zwakke gezondheid vrij. Tot aan zijn overlijden &ndash; aan zijn bureau &ndash; bleef&nbsp;hij directeur van Opekta. Verder was hij enkele jaren Otto Franks vertegenwoordiger in het bestuur van de Anne Frank Stichting. In 1972 vroeg&nbsp;Otto Frank voor alle helpers, voor Kleiman dus postuum, de Yad Vashem-onderscheiding aan.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="rwmhj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m4vbn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Johannes Kleiman was born on 17 August 1896 as the son of Cornelis Kleiman and Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He was the third of four children. He had two brothers, Cornelis (Cor) and Willem Jacobus (Willy), and a sister, Agatha, who died young.

In 1896, the Kleiman family lived at Domineespad, now called Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. A few months after the birth of Johannes, the family moved to Nijmegen. Kleiman married Johanna Catharina Reuman in July 1923. Their daughter Johanna was born in 1928. During the hiding period he and his family lived at 12 II Wielingenstraat in Amsterdam.

The first contacts with Otto Frank date back to 1923, when Kleiman became proxy holder at&nbsp;the Amsterdam branch of the family bank. Around the same time he became managing director of the Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, in which some of Otto&#39;s relatives and acquaintances had an interest. Otto himself was a supervisory director from December 1933. From the mid 1930s, Kleiman was also a commissioner at the Paauwe clock factory, and together with brother Willy he had a pest control company called Cimex.

Kleiman played a very important role in the establishment of Pectacon in 1938, and was director of Opekta from its &#39;aryanisation&#39; in the autumn of 1940. He was the initiator of the hiding period in the Secret Annex, and was one of the helpers during the entire period. His name appears several times in Anne&#39;s diary. During the raid on 4 August 1944, Kleiman was also arrested and spent several weeks incarcerated. Thanks to the mediation of the Red Cross he was released because of his poor health. Until his death &mdash; at his desk &mdash; he remained a director of Opekta. For several years he also represented Otto Frank on the board of the Anne Frank House. In 1972 Otto Frank applied for the Yad Vashem decoration for all the helpers - posthumously in the case of Kleiman.&nbsp;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fjfmf" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="shu3c" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto van Johannes Kleiman, zonder datum.

A_Kleiman_III_006

Johannes Kleiman, niet gedateerd

Johannes Kleiman was één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Johannes Kleiman was one of the helpers of the people in hiding in the Secret Annex.

Johannes Kleiman

Volgens zijn doopkaartje werd&nbsp;Victor Kugler geboren op 5 juni 1900 en is hij op 10 juni 1900 gedoopt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Een aantal bronnen noemt dezelfde datum. De geboorteplaats was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Zijn geboorteplaats Hohenelbe ligt in Tsjechi&euml;. Het gebied waar het ligt, maakte tot 1918 deel uit van Oostenrijk-Hongarije. De tegenwoordige naam is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Het vervalste persoonsbewijs van Kugler, met de naam Johannes Kuinders, had&nbsp;als geboortedatum 12 december 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

De identiteit van zijn vader is niet bekend.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Zijn moeder Emilie Kugler trouwde&nbsp;rond&nbsp;1909&nbsp;met de mijnwerker Franz Klose. Het gezin trok&nbsp;naar Duisburg, waar twee halfbroers en twee halfzussen van Victor werden geboren:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
In&nbsp;1911&nbsp;ging Victor naar de Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914&nbsp;ging&nbsp;hij terug naar Hohenelbe voor een opleiding aan de Fachschule f&uuml;r Weberei.

Hij werkte kort voor het Kalisyndikat&nbsp;in Berlijn. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog maakte hij deel uit van de Oostenrijkse marine in de Adriatische Zee. Als gevolg van de staatkundige herschikking van Europa kreeg&nbsp;hij de Tsjechoslowaakse nationaliteit. Vervolgens werkte hij twee jaar als elektricien in een mijn in Gladbeck. In&nbsp;1920&nbsp;werkte hij voor de Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) enige tijd in Utrecht. Hij bleef&nbsp;in Utrecht en trouwde&nbsp;in&nbsp;1928&nbsp;met Laua Maria Buntenbach. Kugler trad&nbsp;in dienst van Frans van Angeren, eigenaar van een banketbakkerij en lunchroom. Van Angeren importeerde&nbsp;ook bakkerijgrondstoffen, en raakte zo in de pectinehandel verzeild.

In&nbsp;juli 1933&nbsp;kwam&nbsp;Kugler via Van Angeren in contact met&nbsp;Otto Frank. Hij ging toen voor Opekta werken en verhuisde&nbsp;naar Hilversum. Ergens in de jaren twintig verliet&nbsp;Kugler het Tsjechoslowaakse staatsverband en opteerde&nbsp;voor de Duitse nationaliteit. In&nbsp;1933&nbsp;vroeg&nbsp;hij naturalisatie tot Nederlander aan, wat in 1936&nbsp;werd&nbsp;afgewezen maar in&nbsp;1938&nbsp;alsnog gehonoreerd.

Toen Otto Frank in de eerste oorlogsjaren met zijn bedrijven steeds meer problemen kreeg, nam&nbsp;Kugler de leiding van Gies &amp; Co op zich. Hij was&nbsp;een van de vier kantoormedewerkers, en daarom volledig op de hoogte van de onderduikplannen. Bij de inval van&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;hij ook gearresteerd, en belandde&nbsp;via de Amsterdamse Huizen van Bewaring II en I in Amersfoort en Zwolle. In de laatste stad kreeg&nbsp;hij hulp van Gies-vertegenwoordiger Martin Brouwer.&nbsp;Eind maart 1945&nbsp;kwam&nbsp;hij met een kolonne gevangenen bij Zevenaar in een beschieting door Britse vliegtuigen terecht. Hij nam&nbsp;de benen en kwam via Rheden en Barneveld op Goede Vrijdag in Hilversum aan.

Eind&nbsp;1952&nbsp;werd&nbsp;Kugler weduwnaar. Hij hertrouwde&nbsp;met een Opekta-medewerkster en vertrok&nbsp;met haar en zijn nieuwe schoonfamilie naar Canada. Hier werkte hij onder meer als verzekeringsagent en als elektricien. Na zijn pensionering hield hij in samenspraak met Otto Frank en de Anne Frank Stichting een groot aantal voordrachten over de Achterhuisgeschiedenis en over het dagboek. In de latere jaren zeventig ging&nbsp;zijn gezondheid, vooral in mentaal opzicht, erg achteruit. Juist in deze periode was&nbsp;er ook de stroef verlopende samenwerking met de journaliste Helen Shapiro, die zijn biografie schreef. Het manuscript bleef&nbsp;jaren op de plank liggen en kwam&nbsp;na Shapiro&rsquo;s overlijden in handen van de journalist Rick Kardonne. Deze publiceerde&nbsp;het na bewerking pas in&nbsp;2008. Victor Kugler overleed&nbsp;op 81-jarige leeftijd in een Canadees ziekenhuis.

Adressen:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (1940-1955).&nbsp;Kugler woonde&nbsp;in Hohenelbe en op verschillende plaatsen in het Roergebied.&nbsp;Vanaf 1920 woonde&nbsp;hij in Utrecht, en vanaf 1933 op verschillende adressen in Hilversum.&nbsp;In 1955 vertrok&nbsp;hij naar Canada.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s1b2x" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbyv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz2ip" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5j6lb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="emzoc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928. Volgens Kuglers trouwakte uit 1927 heet ze Emilia. Zijn schoolrapporten tekent ze met &lsquo;Emma&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="reqpk" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9z1c" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &quot;&#39;Ik moest hen helpen, ze waren mijn vrienden&#39;: Victor Kugler, helper van de onderduikers&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis; wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

According to his baptismal record, Victor Kugler was born on 5 June 1900 and baptized on 10 June 1900.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;A number of sources mention the same date. The place of birth was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;His birthplace Hohenelbe is in the Czech Republic. The area where it is located was part of Austria-Hungary until 1918. The present name is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Kugler&#39;s forged identity card, with the name Johannes Kuinders, had the date of birth as 12&nbsp;December 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The identity of Victor Kugler&#39;s father is unknown. His mother Emilie Kugler married the miner Franz Klose in about 1909. The family moved to Duisburg, where Victor&#39;s two half-brothers and two half-sisters were born:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In&nbsp;1911 he became a pupil at the Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914 he went back to Hohenelbe to do a course at Fachschule f&uuml;r Weberei&nbsp;(Technical School for Weaving).

He worked for a short while at the Kalisyndikat&nbsp;in Berlin. Towards the end of the First World War he was in the Austrian navy, patrolling the Adriatic Sea. As a consequence of Europe&#39;s political realignment, he received Czechoslovakian nationality. He then worked for two years as an electrician in a mine in Gladbeck. In&nbsp;1920 he worked briefly for the Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) in Utrecht. He stayed in Utrecht and married Laua Maria Buntenbach in&nbsp;1928. Kugler was then employed by Frans van Angeren, owner of a patisserie and lunchroom. Van Angeren also importeded baking ingredients, and so he became involved in the pectine trade.

In July 1933 Kugler met Otto Frank through Van Angeren. He then went to work for Opekta and moved to Hilversum. Somewhere in the twenties Kugler gave up his Czechoslovakian citizenship and opted for German nationality. In&nbsp;1933 he applied for Dutch naturalisation, which was denied in 1936 but later approved in&nbsp;1938.

As Otto Frank&#39;s business problems increased during the first years of the Second World War, Kugler took over the management of Gies &amp; Co. He was one of the four office workers and therefore fully aware of the plans to go into hiding. As a result of the raid on 4 August 1944, he was arrested and imprisoned in Amsterdam&#39;s &quot;Huizen van Bewaring II and I&quot; before being moved to Amersfoort and Zwolle. While in Zwolle he was helped by Gies representative Martin Brouwer. At the end of March 1945 he was in a column of prisoners near Zevenaar when they were subjected to shelling by British planes. He made a run for it and eventually arrived in Hilversum on Good Friday, taking a route through Rheden and Barneveld.

Kugler was widowed at the end of 1952. He later married an Opekta employee and took her and his new in-laws to Canada. He had various jobs there, including working as an insurance agent and an electrician. After he retired, and with the agreement of Otto Frank and the Anne Frank House, he gave a large number of lectures on the history of the Secret Annex and on the diary. In the late seventies his health, especially his mental health, declined. It was during this period that a halting collaboration took place with journalist Helen Shapiro, who wrote his biography. The manuscript remained on the shelf for years, and after Shapiro&rsquo;s death it was passed on to journalist Rick Kardonne. He edited it and then published it in&nbsp;2008. Victor Kugler died at the age of 81 in a Canadian hospital.

Addresses:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (&#39;40-&#39;55).&nbsp;Kugler lived in Hohenelbe and at different places in the Ruhr. From 1920 he lived in Utrecht, and from 1933 at different addresses in Hilversum.&nbsp;In 1955 he moved to Canada.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="p8f5y" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="q4zim" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0put" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="en.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://en.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nkpol" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wsppg" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="czpg9" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &quot;&#39;I had to help them, they were my friends&#39;: Victor Kugler, helper of those in hiding&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

A_Kugler_III_015

Victor Kugler, datum onbekend

Victor Kugler was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Victor Kugler worked for Opekta and was one of the small group who helped those hiding in the Secret Annex.

Victor Kugler

Na de arrestatie werden de acht onderduikers en de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler naar de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het Adema van Scheltemaplein 1 gebracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Ze werden samen in een grote ruimte opgesloten, om later een voor een te worden verhoord.

Otto Frank werd &eacute;&eacute;n keer verhoord door Silberbauer. Het verhoor verliep rustig. Silberbauer gebruikte geen geweld en stelde slechts een aantal vragen. Nadat hij ervan overtuigd was dat Otto niets over andere onderduikgevallen wist te vertellen liet hij hem verder met rust.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="az4gy" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Otto Frank zelf verklaarde herhaaldelijk dat zij na zijn arrestatie door de SD naar de Aussenstelle &ndash; het regionale kantoor &ndash; van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat zijn gebracht. De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde dat hij de onderduikers had meegenomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein, NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Carl Silberbauer, 3 januari 1964. In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vo28y" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

After the arrest, the eight people in hiding and helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were taken to the Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung at Adema van Scheltemaplein 1.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> They were locked together in a large room, to be interrogated one by one later.

Otto Frank was interrogated once by Silberbauer. The interrogation proceeded calmly. Silberbauer used no violence and only asked a few questions. After he was convinced that Otto knew nothing about other cases in hiding, he left him alone.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="az4gy" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Otto Frank zelf verklaarde herhaaldelijk dat zij na zijn arrestatie door de SD naar de Aussenstelle &ndash; het regionale kantoor &ndash; van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat zijn gebracht. De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde dat hij de onderduikers had meegenomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein, NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Carl Silberbauer, 3 januari 1964. In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vo28y" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

De Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung (Centraal bureau voor Joodse emigratie) was gevestigd op het Adema van Scheltemaplein 1 te Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Het gebouw was gevorderd van de &lsquo;Christelijke H.B.S.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

De Zentralstelle was voor de Duitse bezetter een belangrijk orgaan in de organisatie van de deportaties van het voorjaar van 1941 tot het najaar van 1943.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> In Wenen, Praag en Berlijn bestonden gelijknamige instellingen, die&nbsp;verantwoordelijk&nbsp;waren&nbsp;voor de deportatie van Joden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Ferdinand Hugo aus der Funten en Willy Lages hadden er in Nederland de leiding over.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Ze organiseerde&nbsp;de verhuizingen van Joden naar Amsterdam, verstuurde&nbsp;de oproepen aan Joden om zich te melden, haalde&nbsp;ze op uit hun woningen, hield razzia&rsquo;s, spoorde&nbsp;onderduikers op, verhoorde&nbsp;en mishandelde&nbsp;ze. De Zentralstelle werd&nbsp;betaald door de LiRo-bank, de bank die het geld van alle Joden afpakte.

Eind 1941 kwam het bevel aan alle niet-Nederlandse Joden zich bij de Zentralstelle&nbsp;voor emigratie aan te melden.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;In het Otto Frank Archief bevinden zich documenten waaruit blijkt dat ook Otto Frank zijn gezin heeft aangemeld voor deze verplichte emigratie.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Na&nbsp;de arrestatie op 4 augustus 1944 werden de acht onderduikers uit het Achterhuis en twee van hun helpers, Victor Kugler en Johannes Kleiman, hier verhoord door de Sipo-SD. Ze moesten een nacht blijven en werden de volgende dag overgebracht naar het Huis van Bewaring.

Het gebouw is op 26 november 1944 gebombardeerd, samen met het hoofdkwartier van de Sicherheitspolizei en SD, in het gevorderde schoolgebouw ertegenover aan de Euterpestraat.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="cfsbb" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965, deel I, p. 238; Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 396-398.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pp7zp" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Algemeen Adresboek voor de stad Amsterdam 1938, p. 1501.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lejzc" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Presser, Ondergang, passim; H. Wielek, De oorlog die Hitler won, Amsterdam: Amsterdamsche Boek- en Courantmij., 1947, passim.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6y97g" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazivervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bert Bakker, 1998, p. 95</cite></li>
	<li data-footnote-id="s88bq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia:&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zentralstelle_für_jüdische_Auswanderung_in_Amsterdam" target="_blank">Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung in Amsterdam</a>,</cite></li>
	<li data-footnote-id="zy7ww" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Presser, Ondergang, deel I, p. 173.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1li86" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_059.</cite></li>
</ol>
</section>

The Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung (Central Agency for Jewish Emigration) was located at Adema van Scheltemaplein 1 in&nbsp;Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;The building was requisitioned from the Christian Hogere Burgerschool&nbsp;(H.B.S; Higher Civic School).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

The&nbsp;Zentralstelle was an important body for the German occupier in the organization of the deportations from the spring of 1941 to the fall of 1943..<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> There were similar agencies in Vienna, Prague and Berlin, which were responsible for the deportation of Jews.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Ferdinand Hugo aus der Funten and&nbsp;Willy Lages were in charge of this agency in the Netherlands.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> It organized&nbsp;the relocation&nbsp;of Jews to Amsterdam, sent&nbsp;out calls for Jews to report, picked&nbsp;them up from their homes, conducted&nbsp;raids, tracked&nbsp;down people in hiding, interrogated&nbsp;and abused&nbsp;them. The Zentralstelle&nbsp;was&nbsp;financed by the LiRo bank, the bank that seized money and valuables from all Jews.

At the end of 1941, the order came for all non-Dutch Jews to register with the Zentralstelle for emigration.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;In the Otto Frank Archive there are documents showing that Otto Frank also registered his family for this mandatory emigration.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

After the arrest on 4 August&nbsp;1944, the eight people in hiding from the Secret Annex and two of their helpers, Victor Kugler and Johannes Kleiman, were interrogated here by the Sipo-SD. They had to stay overnight and were transferred to the Detention Center the next day.

The building was bombed on 26 November 1944, together with the headquarters of the Security Police and SD, in the requisitioned school building opposite on Euterpestraat.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="cfsbb" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>J. Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965, deel I, p. 238; Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 396-398.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pp7zp" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Algemeen Adresboek voor de stad Amsterdam 1938, p. 1501.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lejzc" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Presser, Ondergang, passim; H. Wielek, De oorlog die Hitler won, Amsterdam: Amsterdamsche Boek- en Courantmij., 1947, passim.</cite></li>
	<li data-footnote-id="6y97g" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazivervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bert Bakker, 1998, p. 95</cite></li>
	<li data-footnote-id="rpcix" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>See: Wikipedia:&nbsp;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Central_Agency_for_Jewish_Emigration_in_Amsterdam" target="_blank">Central Agency for Jewish Emigration in Amsterdam</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zy7ww" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Presser, Ondergang, deel I, p. 173.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1li86" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_059.</cite></li>
</ol>
</section>

De onderduikers worden verhoord door de Sicherheitsdienst

Na hun arrestatie werden de onderduikers en twee helpers naar de Zentralstelle für jüdische Auswanderung gebracht. Daar werden ze verhoord door Karl Silberbauer.

After their arrest, the people in hiding were taken to the Zentralstelle für jüdische Auswanderung. There they were interrogated by Karl Silberbauer.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Over Auguste van Pels&#39; beleving van de inval van 4 augustus 1944 in het pand Prinsengracht 263 &nbsp;is niets concreet bekend. De gang van zaken op de derde verdieping van het achterhuis tijdens de arrestatie is alleen bekend door verklaringen van Otto Frank en Karl Silberbauer.

Tijdens de inval bevond Auguste van Pels zich in de keuken annex woonkamer. Zij werd samen met Hermann en Peter van Pels, Otto Frank en Fritz Pfeffer naar de onderliggende verdieping gedirigeerd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Daar werden allen verzameld.&nbsp;

Samen met de helpers Johannes Kleiman en Victor&nbsp;Kugler werden&nbsp;Auguste van Pels en de andere onderduikers naar de &lsquo;Euterpestraat&rsquo; overgebracht. De onderduikers werden de&nbsp;volgende dag naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en nog later naar Westerbork gebracht.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h69a3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016)</cite></li>
	<li data-footnote-id="dwt96" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xw0wz" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
</ol>
</section>

On&nbsp;4 August 1944, an arrest team of the&nbsp;Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.&nbsp;All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the&nbsp;Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung&nbsp;building at&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.&nbsp;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Nothing concrete is known about Auguste van Pels&#39; experience of the 4 August 1944 raid on the building at Prinsengracht 263. The course of events on the third floor of the annex during the arrest is known only through statements by Otto Frank and Karl Silberbauer.

During the raid, Auguste van Pels was in the kitchen cum living room. Together with Hermann and Peter van Pels, Otto Frank and Fritz Pfeffer, she was directed to the floor below.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> They were all gathered together there.

Together with helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler, Auguste van Pels and the other people in hiding were taken to the SD building on Euterpestraat. The people in hiding were taken the next day to the&nbsp;Detention Centre on Weteringschans, and later on to Westerbork.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h69a3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016)</cite></li>
	<li data-footnote-id="dwt96" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xw0wz" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Auguste van Pels

Op 4 augustus 1944 werd Auguste van Pels samen met de andere onderduikers bij een inval van de SD in het Achterhuis gearresteerd. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Auguste van Pels and the other people in hiding were arrested in a raid by the SD in the Secret Annex. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Over de ervaringen van Peter van Pels tijdens de inval van 4 augustus 1944 in het pand Prinsengracht 263 is weinig concreet bekend. De gang van zaken op de derde verdieping van het achterhuis tijdens de arrestatie is alleen bekend door verklaringen van Otto Frank en Karl Silberbauer.

Tijdens de inval bevond Peter zich op zijn eigen kamer. Otto Frank hielp hem daar met Engels leren&nbsp; en wees&nbsp;hem net op een fout in zijn dictee toen hij plotseling iemand de trap op hoorde rennen: &lsquo;Plotseling kwam iemand de trap op rennen en toen ging de deur open en een man stond vlak voor ons met een pistool in zijn hand. Beneden waren ze allemaal verzameld&rsquo;.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1963 voegde hij daar aan toe:

<blockquote>&#39;Hij liet ons de handen omhoog steken en fouilleerde ons daarna op wapens. (&hellip;) Vervolgens gelastte hij ons naar beneden te gaan. Hij kwam achter ons aan met een getrokken pistool. Wij kwamen eerst in de kamer van de familie Pels, alwaar ik de heer en mevrouw Pels, alsook de heer Pfeffer [ook] met omhoog geheven handen zag staan. Ook hier stond een in burger geklede, mij onbekende man, die eveneens zijn pistool getrokken had. Daarna moesten wij allen weer een verdieping lager, waar ik met mijn gezin woonde. Daar zag ik mijn vrouw en beide dochters staan, eveneens met de handen in de hoogte. (&hellip;) Tevens zag ik daar een in groen uniform geklede, mij onbekende man staan, die ook al zijn pistool getrokken had. Deze man bleek mij nadien Silberbauer te heten.&rsquo;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

Samen met de helpers Johannes Kleiman en Victor&nbsp;Kugler werden&nbsp;Peter en de andere onderduikers naar de &lsquo;Euterpestraat&rsquo; overgebracht. De onderduikers werden de&nbsp;volgende dag naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en nog later naar Westerbork gebracht.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hpe62" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="hywsw" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht, Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5enc2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzonder Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m7uho" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR,, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
</ol>
</section>

On 4 August 1944, an arrest team of the&nbsp;Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.&nbsp;All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung building at Adama van Scheltemaplein 1 in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Few details are known about Peter van Pels&#39; experiences during the 4 August 1944 raid on the Prinsengracht 263 building. The course of events on the third floor of the annex during the arrest is known only through statements by Otto Frank and Karl Silberbauer.

During the raid, Peter was in his own room. Otto Frank was helping him learn English and just pointing out a mistake in his dictation, when he suddenly heard someone running up the stairs: &quot;Suddenly someone came running up the stairs and then the door opened and a man was standing right in front of us with a gun in his hand. Downstairs they were all gathered&quot;.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1963, he added:

<blockquote>&quot;He made us raise our hands and then searched us for weapons. (...) Then he ordered us to go downstairs. He came after us with a gun drawn. We first entered the room of the Pels&nbsp;family, where I saw Mr and Mrs Pels, as well as Mr Pfeffer&nbsp;[also] standing with their hands raised. Here too stood a man dressed in civilian clothes, unknown to me, who had also drawn his pistol. Then we all had to go down another floor, where I lived with my family. There I saw my wife and both daughters standing, also with their hands raised. (...) I also saw a man in a green uniform, unknown to me, who had already drawn his gun. I found out later that this man was called Silberbauer.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

Together with helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler, Peter and the other people in hiding were taken to the SD building on Euterpestraat. The people in hiding were taken the next day to the Detention Centre on Weteringschans, and later on to Westerbork.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="hpe62" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="tvt7d" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht, Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107</cite></li>
	<li data-footnote-id="fsvze" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzonder Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3december 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m7uho" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Peter van Pels

Op 4 augustus 1944 werd Peter van Pels samen met de andere onderduikers bij een inval van de SD in het Achterhuis gearresteerd. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Peter van Pels and the other people in hiding were arrested in a raid by the SD in the Secret Annex. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Over Hermann van Pels&#39; beleving van de inval van 4 augustus 1944 in het pand Prinsengracht 263 is niets concreet bekend. De gang van zaken op de derde verdieping van het achterhuis tijdens de arrestatie is alleen bekend door verklaringen van Otto Frank en Karl Silberbauer.

Hermann van Pels en de andere onderduikers werden door Silberbauer verzameld en naar de tweede verdieping gedirigeerd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Aanvankelijk gaat alleen Kugler mee het Achterhuis in, maar later wordt ook Kleiman daar naartoe gebracht.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Samen met Kleiman, Kugler en de andere onderduikers wordt Hermann voor verhoor naar de SD in de Euterpestraat&nbsp;overgebracht. De volgende dag wordt hij samen met de anderen overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en daarna wordt hij getransporteerd naar Westerbork.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r3283" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="kshu8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="97ntd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Victor Kugler aan Ernst Schnabel, 17 september 1957.</cite></li>
</ol>
</section>

On&nbsp;4 August 1944&nbsp;, an arrest team of the&nbsp;Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.&nbsp;All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the&nbsp;Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung&nbsp;building at&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

No details are known about Hermann van Pels&#39; experience of the 4 August 1944 raid on the Prinsengracht 263 building. The course of events on the third floor of the annex during the arrest is known only through statements by Otto Frank and Karl Silberbauer.

Hermann van Pels and the other people in hiding were gathered by Silberbauer and conducted to the second floor.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Initially, only Kugler went with them into the Secret Annex, but later Kleiman was also taken there.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Together with Kleiman, Kugler and the other people in hiding, Hermann was taken to the SD building on Euterpestraat for interrogation. The next day, he and the others were transferred to the Detention Centre on Weteringschans and later transported to Westerbork.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="r3283" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="kshu8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank in proces-verbaal Rijksrecherche, p. 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="97ntd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Victor Kugler aan Ernst Schnabel, 17 september 1957.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Hermann van Pels

Hermann van Pels werd samen met de andere onderduikers op 4 augustus 1944 gearresteerd door de SD en naar de Euterpestraat overgebracht.

Hermann van Pels, along with the other people in hiding, was arrested by the SD on 4 August 1944 and taken to Euterpestraat.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis.&nbsp;Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Volgens verklaringen van Victor Kugler was&nbsp;Edith Frank-Holl&auml;nder&nbsp;de eerste die hij zag toen hij, gevolgd door de SD&#39;ers, het Achterhuis binnenging. Kugler zei hierover: &#39;Ich&nbsp;konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Otto Frank verklaarde&nbsp;in 1963 dat Edith,&nbsp;Anne en&nbsp;Margot zich met&nbsp;Silberbauer op de Frank-etage bevonden tijdens de arrestatie: &#39;Daar zag ik mijn vrouw en beide dochters staan, eveneens met de handen in de hoogte.&#39;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Samen met de helpers Johannes Kleiman en Victor&nbsp;Kugler werden&nbsp;Edith en de andere onderduikers naar de &lsquo;Euterpestraat&rsquo; overgebracht. De onderduikers werden de&nbsp;volgende dag naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en nog later naar Westerbork gebracht.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jodo2" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2swne" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957 (kopie bij: Anne Frank Stichting A(FS), afd. Collecties, Collectie in handen van derden, Instellingen Buitenland).</cite></li>
	<li data-footnote-id="v84iv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank, proces-verbaal 86/1963.</cite></li>
</ol>
</section>

On 4 August 1944, an arrest team of the&nbsp;Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex.&nbsp;The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.&nbsp;All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung building at Adama van Scheltemaplein 1 in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

According to statements by Victor Kugler, Edith Frank-Holl&auml;nder was the first person he saw when he, followed by the SDs, entered the Secret Annex. Kugler said: &#39;Ich konnte nur mit vieler M&uuml;he sagen: die Gestapo ist da.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Otto Frank stated in 1963 that Edith, Anne, Margot were on the Frank floor with Silberbauer during the arrest:&nbsp;&quot;There I saw my wife and both daughters standing, also with their hands raised.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Together with helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler, Edith and the other people in hiding were taken to the SD building on Euterpestraat. The people in hiding were taken the next day to the Detention Centre on Weteringschans, and later to Westerbork.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jodo2" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2swne" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Deutsches Literaturarchiv, Marbach, Archief Ernst Schnabel: Schriftelijke verklaring van Victor Kugler, 17 september 1957 (kopie bij: Anne Frank Stichting A(FS), afd. Collecties, Collectie in handen van derden, Instellingen Buitenland).</cite></li>
	<li data-footnote-id="v84iv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): Verklaring Otto Frank, proces-verbaal 86/1963.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Edith Frank

Op 4 augustus 1944 werd Edith Frank-Holländer samen met de andere onderduikers in het Achterhuis gearresteerd bij een inval van de SD. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Edith Frank-Holländer and the other people in hiding in the Secret Annex were arrested in a raid by the SD. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Otto Frank herinnerde&nbsp;zich later dat hij op het moment van de arrestatie in het bovenste deel van het Achterhuis was, waar hij Peter op diens kamer met schoolwerk hielp en hem net op een fout in zijn dictee wees toen hij plotseling iemand de trap op hoorde rennen:&nbsp;&lsquo;Plotseling kwam iemand de trap op rennen en toen ging de deur open en een man stond vlak voor ons met een pistool in zijn hand. Beneden waren ze allemaal verzameld.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1963 voegde&nbsp;hij daar aan toe:

<blockquote>&lsquo;Hij liet ons de handen omhoog steken en fouilleerde ons daarna op wapens. (&hellip;) Vervolgens gelastte hij ons naar beneden te gaan. Hij kwam achter ons aan met een getrokken pistool. Wij kwamen eerst in de kamer van de familie Pels, alwaar ik de heer en mevrouw Pels, alsook de heer Pfeffer [ook] met omhoog geheven handen zag staan. Ook hier stond een in burger geklede, mij onbekende man, die eveneens zijn pistool getrokken had. Daarna moesten wij allen weer een verdieping lager, waar ik met mijn gezin woonde. Daar zag ik mijn vrouw en beide dochters staan, eveneens met de handen in de hoogte. (&hellip;) Tevens zag ik daar een in groen uniform geklede, mij onbekende man staan, die ook al zijn pistool getrokken had. Deze man bleek mij nadien Silberbauer te heten&rsquo;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

Silberbauer vroeg&nbsp;de onderduikers ook naar sieraden en geld. Hij schudde de aktetas waarin Anne haar dagboekaantekeningen bewaarde leeg en stopte er geld en sieraden in. De arrestanten kregen vijf minuten om zich voor vertrek klaar te maken.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<blockquote>&lsquo;In afwachting van dit alles liep Silberbauer door onze kamer heen en hij zag naast het bed van mijn vrouw een kist staan. Het was een grijze kist met ijzerbeslag, waarop mijn naam vermeld stond en mijn rang in het Duitse leger. Ik vertelde hem daarop dat ik in de Eerste Wereldoorlog reserve-luitenant van het Duitse leger was geweest. Op slag veranderde toon en houding van Silberbauer. (&hellip;) Daarop zei hij tegen mij, waarom ik mij destijds dan niet gemeld had, dan zou ik destijds naar het werkkamp &ldquo;Theresienstadt&rdquo; zijn gestuurd.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

De arrestanten mochten van Silberbauer een paar minuten de tijd nemen om hun spullen te pakken en vervolgens werden de acht onderduikers en de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler naar het gebouw van de SD&nbsp;aan het Adama van Scheltemaplein 1 gebracht. Otto Frank zelf verklaarde herhaaldelijk dat zij na zijn arrestatiedoor de SD&nbsp;naar de Aussenstelle &ndash; het regionale kantoor &ndash; van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat zijn gebracht. <a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

In het gebouw van de SD&nbsp;werden zij samen in een grote ruimte opgesloten, om later een voor een te worden verhoord. Otto Frank werd hier &eacute;&eacute;n keer kort verhoord door Silberbauer. Het verhoor verliep&nbsp;rustig. Silberbauer gebruikte geen geweld en stelde slechts een aantal vragen. Nadat hij ervan overtuigd was dat Otto niets over andere onderduikgevallen wist te vertellen liet hij hem verder met rust.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ptfvp" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fclnc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xa9nv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>National Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3 december 1963.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbjpq" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat in Amsterdam. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde echter dat hij de onderduikers mee had genomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein. NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Karl Silberbauer, 3 januari 1964. In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
</ol>
</section>

On 4 August 1944, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and included the detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis.&nbsp;All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung building at Adama van Scheltemaplein 1 in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Otto Frank later recalled being in the upper part of the Secret Annex&nbsp;at the time of the arrest, helping Peter with his schoolwork in his room and at that moment pointing out an error in his dictation when he suddenly heard someone running up the stairs:&nbsp;&quot;Suddenly someone came running up the stairs and then the door opened and a man was standing right in front of us with a gun in his hand. Downstairs they were all gathered.&quot;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

In 1963, he added:

<blockquote>&quot;He made us raise our hands and then searched us for weapons. (...) Then he ordered us to go downstairs. He came after us with a gun drawn. We first entered the room of the Pels&nbsp;family, where I saw Mr and Mrs Pels, as well as Mr Pfeffer [also] standing with their hands raised. Here too stood a man dressed in civilian clothes, unknown to me, who had also drawn his pistol. Then we all had to go down another floor, where I lived with my family. There I saw my wife and both daughters standing, also with their hands raised. (...) I also saw a man in a green uniform, unknown to me, who had already drawn his pistol. I found out afterwards that this man was called Silberbauer.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

Silberbauer also asked the detainees about jewellery and money. He emptied the briefcase in which Anne kept her diary entries and put money and jewellery in it. The detainees were given five minutes to get ready for departure.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<blockquote>&quot;While waiting for all this, Silberbauer walked through our room and he saw a chest next to my wife&#39;s bed. It was a grey chest with iron fittings, on which was written my name and my rank in the German army. I then told him that I had been a reserve lieutenant in the German army in the First World War. At once Silberbauer&#39;s tone and attitude changed. (...) Thereupon he said to me, why didn&#39;t I report back then, I would have been sent to the &#39;Theresienstadt&#39;&nbsp;labour camp back then.&quot;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

Silberbauer allowed the arrestees to take a few minutes to pack their belongings and then the eight hiders and the helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were taken to the SD&nbsp;building on Adama van Scheltemaplein 1.Otto Frank himself repeatedly stated that after his arrest they were taken by the SD to the Aussenstelle -&nbsp;the regional office - of the Sicherheitsdienst on Euterpestraat. <a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

In the SD&nbsp;building, they were locked together in a large room, to be interrogated later one by one. Otto Frank was interrogated once, briefly, here by Silberbauer. The interrogation proceeded calmly. Silberbauer used no violence and only asked a few questions. After being convinced that Otto knew nothing about other cases of people in hiding, he left him alone.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ptfvp" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fclnc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xa9nv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>National Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3 december 1963.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbjpq" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>De Zentralstelle fur j&uuml;dische Auswanderung, de dienst die zich bezighield met de opsporing en het verhoor van ondergedoken Joden, bevond zich echter aan het Adama van Scheltemaplein 1, tegenover de Aussenstelle van de Sicherheitsdienst aan de Euterpestraat in Amsterdam. Silberbauer, die het arrestatieteam leidde, verklaarde echter dat hij de onderduikers mee had genomen naar zijn bureau aan het Adama van Scheltemaplein. NL-HaNA, 2.09.09 CABR, inv.nr. 23892, dossier W.G. van Maaren, proces-verbaal, 3 november 1964: verhoor Otto Frank, 2-3 december 1963, 3. Met betrekking tot het transport heeft Otto Frank het over een gesloten vrachtauto. Jan Gies noemt een donkerkleurige bestelauto, waarschijnlijk arrestantenauto van de Amsterdamse politie. Silberbauer heeft het over een Duitse politieauto. NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier van Maaren, procesverbaal, 3 november 1964:&nbsp;verhoren Otto Frank&nbsp;(2-3 december 1963), Jan Gies (23 december 1963) en Karl Silberbauer (3 januari 1964). In het CABR dossier van Janssen noemt Otto Frank &eacute;&eacute;n beambte van de Gr&uuml;ne Polizei en vier Hollandsche politie-ambtenaren:&nbsp;NL-HaNA, CABR,&nbsp;inv. nr. 23834, onderzoek contra Josephus Marinus Jansen, procesverbaal,&nbsp;verhoor Otto Frank, 20 november 1946.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Otto Frank

Op 4 augustus 1944 werd Otto Frank samen met de andere onderduikers bij een inval van de SD in het Achterhuis gearresteerd. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Otto Frank and the other people in hiding were arrested in a raid by the SD on the Secret Annex. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Over omstandigheden die tot de inval van&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;in het pand Prinsengracht 263 hebben geleid is niets concreet bekend. De gang van zaken op de derde verdieping van het achterhuis tijdens de arrestatie is alleen bekend door verklaringen van Otto Frank en Karl Silberbauer.

Rond half elf in de ochtend viel een arrestatieteam het pand aan de Prinsengracht binnen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Het team stond onder leiding van SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer en bestond daarnaast in elk geval uit de rechercheurs Willem Grootendorst en Gezinus Gringhuis. De eerste twee waren&nbsp;werkzaam voor de Sipo-SD, de laatste was van die dienst overgestapt naar de Nederlandse Rijksrecherchecentrale.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;De politiemannen reden met een auto voor, stapten uit, waarna&nbsp;een van de Nederlandse rechercheurs iets aan het pakhuispersoneel vroeg, dat hem naar de bovengelegen kantoorverdieping verwees. Daar troffen zij het kantoorpersoneel dat aan het werk was.

Op dat moment zaten daar Johannes Kleiman, Bep Voskuijl en Miep Gies, die allen op de hoogte waren van de onderduikers. De rechercheurs liepen door naar het kantoor van Victor Kugler.

De politiemannen ondervroegen hem en namen hem mee om het gebouw te doorzoeken. Tijdens deze inspectie kwamen ze in de ruimte met de draaibare boekenkast, die de toegang tot het Achterhuis blokkeerde. Ze ontdekten de geheime toegang en verrasten de onderduikers in hun schuilplaats.

Otto Frank herinnerde zich:&nbsp;&lsquo;Plotseling kwam iemand de trap op rennen en toen ging de deur open en een man stond vlak voor ons met een pistool in zijn hand. Beneden waren ze allemaal verzameld.&rsquo;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;In 1963 voegde hij daaraan toe: &lsquo;Hij liet ons de handen omhoog steken en fouilleerde ons daarna op wapens. (&hellip;) Vervolgens gelastte hij ons naar beneden te gaan. Hij kwam achter ons aan met een getrokken pistool. Wij kwamen eerst in de kamer van de familie Pels, alwaar ik de heer en mevrouw Pels, alsook de heer Pfeffer [ook] met omhoog geheven handen zag staan.&#39;&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Samen met Kleiman, Kugler en de andere onderduikers werd&nbsp;Fritz Pfeffer voor verhoor naar&nbsp;de SD in de Euterpestraat&nbsp;overgebracht. De volgende dag werd&nbsp;hij&nbsp;met de anderen overgebracht&nbsp;naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en van daaruit&nbsp;getransporteerd naar Westerbork.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="oyj50" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald Nationaal Archief (Nl-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="opox8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>De formuleringen van de getuigen laten ruimte voor de mogelijkheid dat er meer dan deze drie bij aanwezig waren. Zekerheid is daar echter niet meer over te verkrijgen. De Nederlandse rechercheurs werden op 10 november 1945 door Otto Frank van foto&rsquo;s herkend bij Bureau Nationale Veiligheid; AFS, AFC, reg. code OFA_072: O. Frank aan Alice Frank-Stern, 11 november 1945. Silberbauer wordt door Jo Kleiman met name genoemd in zijn brief aan de Politieke Recherche Afdeling van 16 juli 1947. Zie hiervoor David Barnouw en Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003, p. 29.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9sp0u" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rj0w4" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3 december 1963.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>&nbsp;</div>

Nothing concrete is known about circumstances leading to the 4 August 1944 raid on the Prinsengracht 263 building. The course of events on the third floor of the annex during the arrest is known only through statements by Otto Frank and Karl Silberbauer.

Around 10.30 am, an arrest team raided the premises on Prinsengracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> The team was led by SS-Hauptscharf&uuml;hrer Karl Silberbauer and also included detectives Willem Grootendorst and Gezinus Gringhuis. The first two were working for the Sipo-SD, the latter had transferred from that service to the National Department of Criminal Investigation.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> The policemen drove a car ahead, got out, after which one of the Dutch detectives asked the warehouse staff something, who directed him to the office floor upstairs. There they found the office staff working.

Sitting there at the time were Johannes Kleiman, Bep Voskuijl and Miep Gies, who all knew about the people in hiding. The detectives walked on to the office of Victor Kugler.

The policemen questioned him and took him along on a search of the building. During this inspection, they entered the room with the revolving bookcase, which blocked the entrance to the Secret Annex. They discovered the secret entrance and surprised the hiders in their hiding place.

Otto Frank recalled: &quot;Suddenly someone came running up the stairs and then the door opened and a man stood right in front of us with a gun in his hand. Downstairs they were all gathered.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> In 1963, he added: &quot;He made us raise our hands and then searched us for weapons. (...) Then he ordered us to go downstairs. He came after us with a gun drawn. We first entered the room of the Pels&nbsp;family, where I saw Mr and Mrs Pels, as well as Mr Pfeffer [also] standing with their hands raised.&quot;&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Together with Kleiman, Kugler and the other people in hiding, Fritz Pfeffer was taken to the SD on Euterpestraat for interrogation. The next day he and the others were transferred to the Detention Centre on Weteringschans, and from there transported to Westerbork.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-2" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="oyj50" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Dit tijdstip gaf Jo Kleiman in 1948 aan, en werd door Otto Frank in 1963 herhaald Nationaal Archief (Nl-HaNA), Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: Verklaringen J. Kleiman, 12 januari 1948 en O. Frank, 2-3 december 1963. Zie ook: Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="opox8" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>De formuleringen van de getuigen laten ruimte voor de mogelijkheid dat er meer dan deze drie bij aanwezig waren. Zekerheid is daar echter niet meer over te verkrijgen. De Nederlandse rechercheurs werden op 10 november 1945 door Otto Frank van foto&rsquo;s herkend bij Bureau Nationale Veiligheid; AFS, AFC, reg. code OFA_072: O. Frank aan Alice Frank-Stern, 11 november 1945. Silberbauer wordt door Jo Kleiman met name genoemd in zijn brief aan de Politieke Recherche Afdeling van 16 juli 1947. Zie hiervoor David Barnouw en Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003, p. 29.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9sp0u" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank, Spur eines Kindes. Ein Bericht,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer B&uuml;cherei, 1958, p. 107.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rj0w4" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-4-2">b</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren): procesverbaal, 3 november 1964: verklaring Otto Frank, 2-3 december 1963.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Fritz Pfeffer

Op 4 augustus 1944 werd Fritz Pfeffer samen met de andere onderduikers en de helpers Victor Kugler en Johannes Kleiman gearresteerd.

On 4 August 1944, Fritz Pfeffer was arrested along with the other people in hiding and helpers Victor Kugler and Johannes Kleiman.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd en afgevoerd naar het gebouw van de Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung aan het&nbsp;Adama van Scheltemaplein 1&nbsp;te Amsterdam. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Volgens de verklaring van Otto Frank tijdens het Rijksrechercheonderzoek&nbsp;uit 1963 zag hij Margot, Anne en Edith in de slaapkamer annex woonkamer van de familie Frank op de tweede verdieping toen hij vanuit Peters kamer naar beneden kwam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;

Samen met de helpers Johannes Kleiman en Victor&nbsp;Kugler werden&nbsp;Margot&nbsp;en de andere onderduikers naar de &lsquo;Euterpestraat&rsquo; overgebracht. De onderduikers werden de&nbsp;volgende dag naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en nog later naar Westerbork gebracht.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="bpzso" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="06h4u" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren: Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
</ol>
</section>

On 4 August 1944, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested and taken to the Zentralstelle f&uuml;r j&uuml;dische Auswanderung building at Adama van Scheltemaplein 1 in Amsterdam. It has never been fully clarified how the SD tracked down the people in hiding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

According to Otto Frank&#39;s statement during the 1963 investigation by the National Department of Criminal Investigation, he saw Margot, Anne and Edith in the Frank family&#39;s bedroom cum living room on the second floor when he came down from Peter&#39;s room.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Together with helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler, Margot and the other people in hiding were taken to the SD building on Euterpestraat. The people in hiding were taken the next day to the Detention Centre on Weteringschans, and later on to Westerbork.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="bpzso" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: David Barnouw en Gerrold van der Stroom, Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam: Boom, 2003; Gertjan Broek, <a href="https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 2016.</cite></li>
	<li data-footnote-id="06h4u" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren: Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie Margot Frank

Op 4 augustus 1944 werd Margot Frank samen met de andere onderduikers bij een inval van de SD in het Achterhuis gearresteerd. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Margot Frank and the other people in hiding were arrested in a raid by the SD in the Secret Annex. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Op&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;deed een arrestatieteam van Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) een inval op Prinsengracht 263 en het Achterhuis. Alle acht onderduikers en twee helpers, Johannes Kleiman en Victor Kugler, werden gearresteerd. Het is nooit geheel opgehelderd hoe de SD de onderduikers op het spoor is gekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

We weten weinig over Anne Franks ervaringen tijdens de inval en de arrestatie. Volgens de verklaring van Otto Frank uit 1963 zag hij Anne, Margot en Edith in zijn slaapkamer toen hij vanuit Peters kamer naar beneden kwam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ook komt uit deze verklaring naar&nbsp;voren dat Anne en de anderen, na verhoor bij de SD aan het Adama van Scheltemaplein naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans werden gebracht.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<h1>Angst voor arrestatie</h1>

We weten weinig over&nbsp;Anne Frank tijdens de inval en de arrestatie, maar door het dagboek weten we wel iets meer over Annes&nbsp;angst&nbsp;voor arrestatie. Die angst beschrijft ze vanaf het begin.

<ul>
	<li>Na ongeveer drie&euml;nhalve week in het Achterhuis schrijft Anne: &#39;Het benauwt me ook meer dan ik zeggen kan, dat we nooit naar buiten mogen, en ik ben erg bang dat we ontdekt worden en dan de kogel krijgen, dat is natuurlijk een minder prettig vooruitzicht.&#39;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></li>
	<li>Na ongeveer drie maanden: &#39;Ik was ontzettend bang en dacht ons laatste uurtje had geslagen. Ik zag ons in gedachten al&nbsp;in&nbsp;een consentratiekamp of tegen de muur staan, om de kogel te krijgen.&rdquo;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a></li>
	<li>Na twintig maanden: &#39;Ik&nbsp;weet dat ik niet veilig ben, ik ben bang voor cellen en concentratiekampen (&hellip;)&#39;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a></li>
	<li>Door de inbraak in april 1944 komt het gevaar heel dichtbij. Anne schrijft hierover: &#39;Dit en toen de politie aan de kastdeur rammelde waren mijn bangste ogenblikken, m&#39;n dagboek niet, m&#39;n dagboek alleen samen met mij!&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
</ul>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="x1v5u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="30yqu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren: Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9d7i2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 1 augustus 1942, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="q9x5l" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 15 oktober 1942, in: Verzameld werk.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="qy6m0" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 12 maart 1944, in: Verzameld werk.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="7q6e2" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 9 april 1944, in: Verzameld werk.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

On 4 August 1944, an arrest team of Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst, (Sipo-SD) raided Prinsengracht 263 and the Secret Annex. All eight people in hiding and two helpers, Johannes Kleiman and Victor Kugler, were arrested. It has never been fully clarified how the SD tracked down the hiders.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

We know little about Anne Frank&#39;s experiences during the raid and arrest. According to Otto Frank&#39;s 1963 statement, he saw Anne, Margot and Edith in his bedroom when he came downstairs from Peter&#39;s room.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> This statement also reveals that Anne and the others, after questioning at the SD station on Adama van Scheltemaplein, were taken to the Detention Centre on Weteringschans.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<h1>Fear of arrest</h1>

We know little about Anne Frank during the raid and arrest, but through the diary we do know a little more about Anne&#39;s fear of arrest. She describes that fear from the start.

<ul>
	<li>After about three-and-a-half weeks in the Secret Annex, Anne wrote: &quot;Not being able to go outside upsets me more than I can say, and I&#39;m terrified our hiding place will be discovered and that we&#39;ll be shot. That, of course, is a fairly dismal prospect.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></li>
	<li>After about three months: &quot;I was terrified and thought our final hour had come. In my mind, I could already see us in a concentration camp or against the wall, getting shot.&quot;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a></li>
	<li>After 20 months: &quot;I know I am not safe, I am afraid of cells and concentration camps (...)&quot;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a></li>
	<li>The break-in in April 1944 brought the&nbsp;danger close to home. Anne wrote: &quot;This and the police rattling on the bookcase were the moments when I was most afraid. Oh, not my diary, if my diary goes, I go too!&quot;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></li>
</ul>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="x1v5u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie ook: Gertjan Broek, <a href="http:// https://www.annefrank.org/nl/downloads/filer_public/99/b9/99b9c19f-182e-416d-baba-e0bb228994d9/nl_onderzoeksverslag__arrestatie.pdf" target="_blank">Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis</a>, Anne Frank Stichting (december 2016).</cite></li>
	<li data-footnote-id="30yqu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, inv. nr. 23892 (dossier van Maaren: Verklaring Otto Frank, p.v.b. 86/1963 v.H., p. 1-5.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9d7i2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 1 August 1942, in: The Collected Works; [transl. from the Dutch by Susan Massotty; transl. from the German language by Kirsten Warner and transl. from the Dutch language by Nancy Forest-Flier]. London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019. ISBN 978-1-4729-6491-5.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="q9x5l" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 15 October 1942, in: The Collected Works.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="qy6m0" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 12 March 1944, in: The Collected Works.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="7q6e2" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank, Version A, 9 April 1944, in: The Collected Works.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Arrestatie Anne Frank

Op 4 augustus 1944 werd Anne Frank samen met de andere onderduikers bij een inval van de SD in het Achterhuis gearresteerd. Ook de helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler werden opgepakt.

On 4 August 1944, Anne Frank and the other people in hiding were arrested in a raid by the SD in the Secret Annex. Helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were also arrested.

Zentralstelle für jüdische Auswanderung, Amsterdam

De staf van de Zentralstelle für jüdische Auswanderung, Amsterdam

Zentralstelle für jüdische Auswanderung

De moorden vonden grotendeels plaats in vernietigingskampen in gaskamers en bij massa-executies door Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Hierdoor kwamen tussen de 5,1&nbsp;en 6 miljoen Joden om het leven, waarvan 102.000 tot 104.000 Nederlandse Joden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Oost-Europa werden de Joden grotendeels vermoord tijdens massa-executies, terwijl de West-Europese Joden grotendeels via doorgangskampen werden getransporteerd naar vernietigingskampen in Oost-Europa om daar te worden vergast.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vazq1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/" target="_blank">Wat is de Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="http://https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x5n7r" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;Most of the killings took place in death camps in gas chambers and in mass executions by Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;As a result, between 5.1 and 6 million Jews were killed, including 102.000 to 104.000 Dutch Jews.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Eastern Europe, Jews were largely murdered in mass executions, while Western European Jews were largely transported via transit camps to extermination camps in Eastern Europe to be gassed.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="j1qs3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/what-is-the-holocaust/" target="_blank">What is the Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sz0sf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018</cite></li>
</ol>
</section>

Holocaust

De Holocaust, ook wel Shoah, Shoa of Sjoa genoemd, was de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi's en hun bondgenoten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

The Holocaust, also called Shoah or Shoa, was the systematic persecution and genocide of Jews by the Nazis and their allies before and during World War II.

Het hoofdkwartier van de ‘Zentralstelle für jüdische Auswanderung’ was gevestigd in het gebouw van de Christelijke H.B.S. in Amsterdam.

The headquarters of the ‘Zentralstelle für jüdische Auswanderung’ was located in the building of the Christian H.B.S. school in Amsterdam.

Onderduikers in het Achterhuis

De acht onderduikers in het Achterhuis aan de Amsterdamse Prinsengracht 263, te weten Otto, Edith, Margot en Anne Frank, Hermann, Auguste en Peter van Pels, en Fritz Pfeffer.

The eight people in hiding in the Secret Annex on Amsterdam's Prinsengracht 263, namely Otto, Edith, Margot and Anne Frank, Hermann, Auguste and Peter van Pels, and Fritz Pfeffer.

<div>
<div>
<div>
Jan Gies arriveerde zoals elke dag rond twaalf uur op het kantoor van Opekta voor het middageten, maar zijn vrouw Miep Gies stuurde hem direct weer weg. Hij kon ongehinderd ontkomen, en hij verklaarde ook geen SD&rsquo;ers te hebben gezien. Hij keerde terug naar zijn kantoor aan de Marnixstraat.

Daar overlegde hij met zichzelf wat te doen en besloot Kleimans broer in te lichten, die bij de firma Paauwe aan de Bloemgracht werkte. Samen sloegen ze vanaf de brug bij de Prinsengracht het verdere verloop gade. Hij zag een donkerkleurige bestelwagen voor het pand geparkeerd staan, die er blijkbaar eerder nog niet was. Hij meende dat dit een arrestantenwagen van de Amsterdamse politie was, en in ieder geval geen Duits voertuig.
</div>
</div>
</div>

<div>
<div>
<div>
Jan Gies arrived at the Opekta office as he did every day around noon for lunch, but his wife Miep Gies sent him away again immediately. He was able to escape unhindered, and he also stated that he did not see any SD officers. He returned to his office on Marnixstraat.

There he considered his options&nbsp;and decided to inform Kleiman&#39;s brother, who worked at Paauwe&#39;s firm on Bloemgracht. Together, from the bridge at Prinsengracht, they watched the rest of what happened. He saw a dark-coloured van parked in front of the building, which apparently had not been there before. He believed this was an Amsterdam police detention van, and in any case not a German vehicle.
</div>
</div>
</div>

Op verzoek van het Theo Thijssen Museum werd de brug met nummer 123 in 2023 vernoemd naar Kees de jongen, de hoofdpersoon uit de gelijknamige roman van Theo Thijssen.&nbsp;Anne Frank&nbsp;had ook graag Kees de jongen willen lezen,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> maar het is onduidelijk is of dat ook gebeurde. Niet alleen het verhaal speelt zich af in de Jordaan, maar&nbsp;in de buurt is ook het huis van Theo Thijssen te vinden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Vandaag de dag heeft men vanaf deze brug een uitzicht op het recht tegenover de brug gelegen Anne Frankhuis en op de Westertoren en Westerkerk.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="47cdn" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 22 september 1942, in: Verzameld werk,&nbsp;Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0g61f" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia:&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kees_de_jongenbrug" target="_blank">Kees de jongenbrug</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

At the request of the Theo Thijssen Museum, in 2023 bridge number 123 was named in after&nbsp;Kees de jongen (Young Kees), the main character in Theo Thijssen&#39;s novel of the same name. Anne Frank also had wanted to read Kees de jongen,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> but it is unclear whether this happened. Not only does the story take place in the Jordaan, but Theo Thijssen&#39;s house can also be found nearby.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Today, from this bridge one has a view of the Anne Frank House located directly opposite the bridge and of the Westertoren and Westerkerk.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ng0wm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 22 September 1942, in: The Collected Works,&nbsp;transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="c0bqn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>See: Wikipedia:&nbsp;<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kees_de_jongenbrug" target="_blank">Kees de jongenbrug</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Jan Gies was getuige van de arrestatie

Nadat Jan Gies had gehoord dat de SD bij Opekta was, probeerde hij met de broer van Johannes Kleiman vanaf de overkant van de gracht te zien wat er gebeurde. Ze zagen de onderduikers en helpers in een arrestantenwagen stappen en wegrijden.

After Jan Gies heard that the SD was at Opekta, he and Johannes Kleiman's brother tried to see what was happening from across the canal. They saw the people in hiding and the helpers put into a van for detainees and driven away.

012_008

Uitzicht vanuit Prinsengracht 263 op de brug over de Bloemgracht, 1954

Brug over de Bloemgracht

Hier was Jan Gies getuige van de arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis.

Here, Jan Gies witnessed the arrest of the people in hiding in the Secret Annex.

B_Diversen_B_009

Brug over Bloemgracht bij Prinsengracht

Jan Augustus Gies werd&nbsp;op 18 augustus 1905&nbsp;geboren in de ouderlijke woning Rustenburgerstraat 191, Amsterdam als zoon van Cornelis Gies en Wilhelmina Gezina Steenge.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> 
Hij was de jongste van vijf kinderen en werd&nbsp;voorafgegaan door:&nbsp;Rosina Wilhelmina (Ro),&nbsp;Cornelis,&nbsp;Fenna Gesiena en&nbsp;Johanna Augusta.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

De familie Gies woonde&nbsp;op verschillende adressen in de Pijp, en van 1917 tot 1919 in de dan nog zelfstandige Watergraafsmeer. In 1925 scheidden&nbsp;Jan zijn&nbsp;ouders.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Hij bleef&nbsp;tot zijn eerste huwelijk bij zijn vader wonen, behalve de periode april &ndash; oktober 1927, die hij in Eindhoven doorbracht.

Op 13 december 1928 trouwde&nbsp;hij met M.M.G. Netten. Vanaf januari 1936 woonden zij niet meer in een huis, maar het huwelijk werd&nbsp;pas eind 1940 officieel ontbonden. Jan Gies woonde na de scheiding van tafel en bed in het pension van de familie Amende aan de Amsteldijk. Toen het pension naar de Rijnstraat vertrok, verhuisde&nbsp;hij mee.

Hij maakte kennis met zijn tweede vrouw&nbsp;Miep toen ze allebei bij Schellekens Borduur- en Plisseerateliers werkten. Ze konden jarenlang niet trouwen vanwege Jans eerste huwelijk. In de loop van de jaren dertig leerde&nbsp;Jan&nbsp;Otto Frank&nbsp;kennen, inmiddels de werkgever van Miep.

Rond 1939 ging&nbsp;Jan bij de afdeling Maatschappelijke Steun van de gemeente Amsterdam werken. Tijdens de oorlogsjaren raakte hij betrokken bij het ambtenarenverzet. Zijn werk maakte het betrekkelijk eenvoudig op allerlei adressen goederen en documenten af te leveren. Een van zijn contactpersonen was MS-collega Jacob Licht, die na de Februaristaking ander werk moest zoeken. Zijn leesportefeuillebedrijf groeide&nbsp;uit tot de leesbibliotheek COMO. Jan haalde&nbsp;hier wekelijks boeken voor de onderduikers in het Achterhuis. Als echtgenoot van Miep en als commissaris van de firma Gies &amp; Co was&nbsp;Jan nauw betrokken bij de onderduikers. Nadat Jan vanwege gevaar door de leiding van zijn organisatie op non-actief was gezet, en de onderduikers waren gearresteerd, verliepen de laatste maanden tot de bevrijding voor hem betrekkelijk rustig.

Na de bevrijding werd&nbsp;hij enige tijd gedetacheerd bij Volksherstel. Later nam&nbsp;hij zijn oude werk weer op. In de jaren tachtig trad&nbsp;Miep vaak met haar verhaal naar buiten, maar Jan hield zich meer op de achtergrond. In 1972 kreeg&nbsp;hij op voorspraak van Otto Frank de Yad Vashem-onderscheiding. Hij overleed&nbsp;op 87-jarige leeftijd in Amsterdam.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="iqh6f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 7508: register van geboorteakten 1905, deel 17, 5f, no. 9649.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k5c1e" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart C. Gies (1868).</cite></li>
	<li data-footnote-id="h895k" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.G. Steenge.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yuwkv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Jan Augustus Gies was born on 18 August 1905 in the parental home Rustenburgerstraat 191, Amsterdam as the son of Cornelis Gies and Wilhelmina Gezina Steenge.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He was the youngest of five children and was&nbsp;preceded by: Rosina Wilhelmina (Ro), Cornelis, Fenna Gesiena and Johanna Augusta.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

The Gies family lived at various addresses in the Pijp area, and from 1917 to 1919 in the then independent Watergraafsmeer. Jan&#39;s parents divorced in 1925.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> He continued to live with his father until his first marriage, except for the period April &mdash; October 1927, which he spent in Eindhoven.

On 13 December 1928, he married M.M.G. Netten. From January 1936 they no longer lived in the same house, but the marriage was not officially dissolved until the end of 1940. After the divorce Jan Gies lived in the boarding house of the Amende family on the Amsteldijk. When the boarding house moved to Rijnstraat, he moved with them.

He met his second wife Miep when they both worked at Schellekens Borduur- en Plisseerateliers. They could not marry for many years because of Jan&#39;s first marriage. In the course of the 1930s Jan met Otto Frank, by then Miep&#39;s employer.

Around 1939, Jan started working for the Social Support Department of the municipality of Amsterdam. During the war years he became involved in the civil servants&#39; resistance movement. His work made it relatively easy to deliver goods and documents to all sorts of addresses. One of his contacts was Social Support Department colleague Jacob Licht, who had to find other work after the February Strike. His reading material lending service business grew to become the COMO reading library. Every week Jan collected books here for the people hiding in the Secret Annex. As the husband of Miep and the commissioner of the firm Gies &amp; Co, Jan was closely involved with the people in hiding. After Jan had been suspended by the leadership of his organisation due to danger, and the people in hiding had been arrested, the last months until the liberation passed relatively peacefully for him.

After the liberation, he was seconded for some time to the Volksherstel (Restoration of&nbsp;People) organisation. Later he resumed his old work. In the 1980s, Miep often related her story, but Jan kept more in the background. In 1972 he received the Yad Vashem decoration at the intercession of Otto Frank. He died at the age of 87 in Amsterdam.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="6n42e" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Burgerlijke Stand (toegang 5009), inv. nr. 7508: register van geboorteakten 1905, deel 17, 5f, no. 9649.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nqtu3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Gezinskaarten (toegangsnummer 5422): Gezinskaart C. Gies (1868)</cite></li>
	<li data-footnote-id="042vf" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.G. Steenge.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fgobv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Literature:&nbsp;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto uit het persoonsbewijs van Jan Gies, 19 november 1943

Jan Gies

foto uit het persoonsbewijs van Jan Gies, 19 november 1943

Jan Gies hielp, net als zijn vrouw Miep, de onderduikers in het Achterhuis.

Jan Gies, like his wife Miep, helped the people in hiding in the Secret Annex.

Willy Kleiman was een broer van Johannes Kleiman. Hij oefende&nbsp;de beroepen van zuiveraar, bureauchef,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;en inkoper<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;uit.&nbsp;

Willy was&nbsp;van&nbsp;12 februari 1925 tot 23 oktober 1931&nbsp;getrouwd met P.C. Libert. Zijn broer Johannes was getuige bij het huwelijk.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> De broers hadden samen&nbsp;vanaf 1935&nbsp;een ongediertebestrijdingsbedrijf &#39;Cimex Instituut&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Na de scheiding van&nbsp;zijn eerste vrouw trouwde&nbsp;hij in 1933 met Ilse Schubert.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a> Door dit huwelijk werd&nbsp;hij een zwager van Bernard Roozendaal. Samen met broer Johannes zorgde hij rond 1943 voor Roozendaals&nbsp;dochter Greet een onderduikadres in de Zaanstreek.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Hij was&nbsp;commissaris en later procuratiehouder van Paauwe&#39;s Volautomatische Kalenderuurwerken N.V. en bleef dat tot aan zijn dood.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Op 17 juni 1941 deed hij op bureau Marnixstraat namens de directie van Paauwe aangifte van diefstal van een colbert en regenjas van personeelsleden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Hij stierf&nbsp;onverwacht op vakantie in Oostenrijk. Zijn broer Jo en Bernard Roozendaals zoon Fried haalde de weduwe vervolgens terug naar huis. De begrafenis had toen&nbsp;al plaatsgevonden in Oostenrijk.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Bron persoonsgegevens&nbsp;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Adressen:&nbsp;Oosterstraat 63, Haarlem; Woestduinstraat 142 I, Amsterdam (&#39;35).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-4" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="nxc3b" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-1-4">d</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.J. Kleiman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7byym" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 6378:&nbsp;Rapport Marnixstraat, 17 juni 1941, mut. 20.00.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r3yly" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Burgerlijke Stand (toegang&nbsp;5009), inv. nr. 5588: register van&nbsp;huwelijksakten 1925, deel&nbsp;8, 41f, akte 78.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vmym2" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister, Kamer van Koophandel Amsterdam, dossier 33047344.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hf18n" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Roozendaal:&nbsp;Verslag van telefoongesprek met Gretha Roozendaal, 22 december 2008.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hkp79" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister, Kamer van Koophandel Amsterdam, dossier 3350604.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qo14t" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Roozendaal:&nbsp;Verslag telefoongesprek met Siegfried Roozendaal, 15 december 2008.</cite></li>
</ol>
</section>

Willy Kleiman was a brother of Johannes Kleiman. He worked as a fumigator, office manager<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> and buyer<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>.&nbsp;

Willy was married to P.C. Libert from 12 February 1925 to 23 October 1931. HIs brother Johannes was a witness at their wedding.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> From 1935 the brothers jointly owned a pest control company called &#39;Cimex Instituut&#39;.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> After divorcing his first wife, he married Ilse Schubert in 1933.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a> This marriage made him a brother-in-law of Bernard Roozendaal. Around 1943 Willy and Johannes arranged a hiding place in Zaanstreek for Roozendaal&#39;s daughter Greet.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

He was a company director and later an authorised signatory of Paauwe&#39;s Volautomatische Kalenderuurwerken N.V.. He retained that post until his death.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> On 17 June 1941 he reported to the Marnixstraat station, on behalf of Paauwe&#39;s board, the theft of a jacket and a raincoat belonging to employees.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

He died unexpectedly on holiday in Austria. His brother Jo and Bernard Roozendaal&#39;s son Fried brought the widow back home. The burial had already taken place in Austria.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Source personal data&nbsp;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Addresses:&nbsp;Oosterstraat 63, Haarlem; Woestduinstraat 142 I, Amsterdam (1935).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-4" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="nxc3b" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-1-4">d</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart W.J. Kleiman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7byym" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>SAA, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 6378:&nbsp;Rapport Marnixstraat, 17 juni 1941, mut. 20.00.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r3yly" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>SAA, Burgerlijke Stand (toegang&nbsp;5009), inv. nr. 5588: register van&nbsp;huwelijksakten 1925, deel&nbsp;8, 41f, akte 78.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vmym2" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister, Kamer van Koophandel Amsterdam, dossier 33047344.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hf18n" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Roozendaal:&nbsp;Verslag van telefoongesprek met Gretha Roozendaal, 22 december 2008.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hkp79" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister, Kamer van Koophandel Amsterdam, dossier 3350604.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qo14t" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Roozendaal:&nbsp;Verslag telefoongesprek met Siegfried Roozendaal, 15 december 2008.</cite></li>
</ol>
</section>

Ontdekt en gearresteerd