De twee versies van Annes dagboek

Vanaf 20 mei 1944 herschreef Anne een groot deel van haar dagboek. Ze was van plan om na de oorlog dat boek over haar tijd in het Achterhuis te publiceren. Als titel had zij Het Achterhuis voor ogen. Wat zijn opvallende verschillen tussen die twee versies?

De verliefdheid bekoelt

In Het Achterhuis heeft Anne veel weggelaten waarover ze eerder wel in haar dagboek schreef. Het meest in het oog springende voorbeeld daarvan is haar verliefdheid op Peter van Pels.

Op 19 maart 1944 noteert Anne in haar dagboek over een intiem gesprek met Peter: ‘We hebben elkaar zoveel verteld, zo ontzettend veel, dat kán ik niet allemaal herhalen, maar het was fijn, de mooiste avond die ik ooit in het Achterhuis gehad heb.’ In de herschreven versie laat zij deze hele dagboekbrief weg.

Op het moment dat Anne druk bezig is met het herschrijven van haar dagboek, is haar verliefdheid flink gezakt en is zij enigszins teleurgesteld geraakt in Peter. Hij is niet die vriend geworden waar zij op hoopte.

‘[...] ik ben wijzer geworden en moeders zenuwen zijn wat gekalmeerd.’
Anne Frank in de herschreven versie van haar dagboek op 2 januari 1944

Milder over haar moeder

De relatie tussen Anne en haar moeder is problematisch. Zij hebben verschillende karakters en botsen vaak, maar kunnen elkaar in het Achterhuis niet ontlopen. In haar dagboek oordeelt Anne vaak hard over haar moeder. Als zij door haar dagboek bladert, schrikt zij soms van die harde woorden.

In haar herschreven versie is Annes oordeel milder; sommige passages laat zij helemaal weg. Op 2 januari 1944 schrijft Anne een nieuwe passage voor Het Achterhuis: ‘De periode dat ik moeder in tranen veroordeel is voorbij, ik ben wijzer geworden en moeders zenuwen zijn wat gekalmeerd. Ik houd meestal m’n mond als ik me erger en zij doet dat eveneens en daardoor gaat het ogenschijnlijk veel beter.’

Een tekst in haar dagboek van 6 januari laat zij helemaal weg: ‘Ik heb er behoefte aan, mijn moeder als een voorbeeld te nemen en eerbied voor haar te hebben en mijn moeder is in de meeste dingen wel een voorbeeld voor mij, maar juist een voorbeeld zoals ik het niet moet doen.’

Minder expliciet over seksualiteit

De 15-jarige Anne kijkt met verbazing naar wat zij als 13-jarige in haar dagboek over seks en seksualiteit heeft opgeschreven. De meeste verwijzingen en passages die daarmee te maken hebben laat zij weg in haar herschreven versie. In haar dagboek schrijft Anne meerdere malen over het feit ze ongesteld is, in Het Achterhuis komt dat niet terug.

Anne laat ook dagboekbrieven van later datum, van maart 1944 helemaal weg. In die dagboekbrieven schrijft zij over de gesprekken met Peter, over seksualiteit en wat zij elkaar daarover vertellen.

Ontwikkeling als schrijfster

Sommige teksten in Het Achterhuis verschillen van de oorspronkelijke dagboekteksten, zonder dat we de exacte reden daarvoor kunnen achterhalen. Naar alle waarschijnlijkheid heeft het er er mee te maken dat Anne zich ontwikkelde tot een literair schrijfster, die zich heel bewust was van de teksten die ze schreef.

De dag van de onderduik

Een voorbeeld: Op 6 juli 1942 vertrekt Anne met haar ouders naar de schuilplaats. In Het Achterhuis schrijft Anne: ‘Zo liepen we dan in de stromende regen, vader, moeder en ik, elk met een school- en boodschappentas, tot bovenaan toe volgepropt met de meest doorelkaar liggende dingen. De arbeiders die vroeg naar hun werk gingen keken ons medelijdend na; op hun gezicht was duidelijk de spijt te lezen dat ze ons generlei voertuig aan konden bieden, de opzichtig gele ster sprak voor zichzelf.’

In haar dagboek staat deze passage niet en de arbeiders ontbreken. Wat Anne wel in haar dagboek schrijft is dat zij en haar moeder elk een schooltas bij zich hadden.

De grote vraag bij deze passage is wat Anne Frank zich twee jaar later, als ze aan Het Achterhuis werkt, nog herinnert van die dag. Of zij de arbeiders ook werkelijk gezien heeft? Hoe dan ook: de herschreven versie is veel beeldender.

Beeld van een bombardement

Nog een voorbeeld. Op 29 maart 1944 schrijft Anne over een zwaar bombardement op de haven van IJmuiden, ten noorden van Amsterdam. De onderduikers moeten machteloos afwachten en hopen dat er geen verdwaalde bom op het Achterhuis terecht komt.

In haar dagboek schrijft Anne: ‘Al vertel ik je veel van ons toch weet je nog maar een heel klein beetje van ons leven af. Hoeveel angst de dames hier soms hebben (b.v. Zondag toen ze met 350 machines 500.000 kg op IJmuiden hebben gegooid) hoe de huizen van de bommen wankelen (…)’.

In Het Achterhuis maakt Anne daarvan: ‘Al vertel ik je veel van ons toch weet je nog maar een heel klein beetje van ons leven af. Hoeveel angst de dames hebben als ze bombarderen, b.v. Zondag toen 350 Engelse machines 1/2 miljoen kilo bommen op IJmuiden gegooid hebben, hoe dan de huizen trillen als een grassprietje in de wind (…)’.

De dagboekversie en Het Achterhuis verschillen in dit geval inhoudelijk eigenlijk niet van elkaar, wel heeft Anne stilistische aanpassingen aan de tekst gedaan en het beeld van het bombardement versterkt.

Het meisje wordt schrijfster

In deze vorm zijn er tal van verschillen tussen Annes oorspronkelijke tekst en haar herschreven versie, vooral als het gaat om het eerste halve jaar, van juli tot en met december 1942. Die tekst heeft de 15-jarige Anne flink onder handen genomen. Het dertienjarige meisje met het dagboek is in de lente van 1944 een echte schrijfster geworden.