At the evacuation of Auschwitz, tens of thousands of prisoners were sent on to camps in Germany. Otto Frank stayed behind in the sick barracks. Peter van Pels travelled with thousands of others to the Mauthausen concentration camp, 600 kilometres to the west. There, he did forced labour and died in May 1945.

On 18 January 1945, large columns of prisoners left Auschwitz from midnight until midday.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> For Peter van Pels and about 5,700 others, the destination was camp Mauthausen in Austria.

The group covered the first 60-plus kilometres westward on foot.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> It was a gruelling trek. Many of the prisoners were already severely weakened before they began the arduous march, and the SS guards shot and killed without mercy anyone who could not keep pace or tried to flee.

After five days on, 22 January 1945, they reached Loslau (now Wodzisław Śląsk on the Czech-Polish border).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> There they were loaded per hundred prisoners into open coal or freight wagons that were full of snow and ice.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> The train did not leave until the next morning. It was freezing twenty degrees and the prisoners were not given any food or drink. Many died during the journey from exhaustion and hypothermia. When the train stopped, the dead bodies were thrown outside.

After three days, they arrived at Mauthausen station. From there, the prisoners walked in a long file to the Mauthausen concentration camp.

Mauthausen was a camp of the toughest category.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> The prisoners worked as forced labourers in the stone quarries of Mauthausen and Gusen. Due to the harsh regime and heavy work in the quarries, mortality rates were extremely high. It was a combination of labour and extermination. The prisoners literally worked themselves to death. The diet was calculated to have a life expectancy of three to four months.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In Mauthausen&#39;s infamous quarry, the men of the penal commandos carried granite blocks on their backs along the steep stairs up in a wooden carrier. Medical care was poor. Jewish prisoners ended up as stone carriers in this punishment commando almost by default until 1944.

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zivsn" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>L. Landsberger, A. de Haas, K. Selowsky (red.), Auschwitz.&nbsp;Deel VI:&nbsp;De afvoertransporten uit Auschwitz en omgeving naar het noorden en het westen, en de grote evacuatietransporten, &#39;s-Gravenhage: Hoofdbestuur van de Vereniging het Nederlandsche Roode Kruis, 1952, p. 3, 31, 85, en 227; NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, inv.nr. 827, Verklaring C. Schimmer en A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a3da2" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Zie bijv. kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, amm oh/zp1/299, Interview Jakob Maestro, 17 juni 2002, 53. De beschrijving van de dodenmars hier is onder andere gebaseerd op de getuigenissen van Jakob Maestro, Job Jansen, Mari Sloot, Max Garcia, C. Schimmer, A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4s2qk" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Gebaseerd op de getuigenis van A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gfooi" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Kampen werden ingedeeld naar Stufe I, II en III, waarbij Stufe iii het zwaarste regime was.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lo0mw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ladislaus Sz&uuml;cs, Z&auml;hlappell. Als Arzt im Konzentrationslager,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer Taschebuch, 1995, p. p. 34. Harald Hutterberger lichtte de berekening van calorie&euml;n mondeling toe.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Op 18 januari 1945 vertrokken vanaf middernacht tot in de middag grote colonnes gevangenen uit Auschwitz.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Voor Peter van Pels en ongeveer 5700 anderen was de bestemming kamp Mauthausen in Oostenrijk.

De eerste ruim zestig kilometer in westelijke richting legde de groep te voet af.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Het was een gruwelijke tocht. Veel van de gevangenen waren al ernstig verzwakt voordat ze aan de zware mars begonnen&nbsp;en de ss-bewakers schoten iedereen&nbsp;die het tempo niet kon bijbenen of probeerde te vluchten&nbsp;zonder pardon dood.

Na vijf dagen op, 22 januari 1945, bereikten ze Loslau (nu Wodzisław Śląsk aan de Tsjechisch-Poolse grens).<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Daar werden ze per honderd gevangenen ingeladen in open kolen- of goederenwagons die vol sneeuw en ijs lagen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;De trein vertrok pas de volgende morgen. Het vroor twintig graden en de gevangenen kregen geen eten of drinken. Velen stierven tijdens de reis door uitputting en onderkoeling.&nbsp;Als de trein stilstond, werden de dode lichamen naar buiten gegooid.

Na drie dagen kwamen ze aan op het station van Mauthausen. Vandaar liepen de gevangenen in een lange colonne naar het concentratiekamp Mauthausen.

Mauthausen was een kamp van de zwaarste categorie.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;De gevangenen werkten als dwangarbeiders in de steengroeven van Mauthausen en Gusen. Door het harde regime en het zware werk in de steengroeven waren de sterftecijfers extreem hoog. Het was een combinatie van arbeid en uitroeiing. De gevangenen werkten zich letterlijk dood. Het dieet was berekend op een levensverwachting van drie tot vier maanden.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In de beruchte steengroeve van Mauthausen droegen de mannen van het strafcommando in een houten drager granietblokken op hun rug langs de steile trap naar boven. De medische verzorging was gebrekkig. Joodse gevangenen kwamen tot aan 1944 bijna standaard als stenendragers in dit strafcommando terecht.

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="zivsn" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>L. Landsberger, A. de Haas, K. Selowsky (red.), Auschwitz.&nbsp;Deel VI:&nbsp;De afvoertransporten uit Auschwitz en omgeving naar het noorden en het westen, en de grote evacuatietransporten, &#39;s-Gravenhage: Hoofdbestuur van de Vereniging het Nederlandsche Roode Kruis, 1952, p. 3, 31, 85, en 227; NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, inv.nr. 827, Verklaring C. Schimmer en A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a3da2" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Zie bijv. kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, amm oh/zp1/299, Interview Jakob Maestro, 17 juni 2002, 53. De beschrijving van de dodenmars hier is onder andere gebaseerd op de getuigenissen van Jakob Maestro, Job Jansen, Mari Sloot, Max Garcia, C. Schimmer, A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4s2qk" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Gebaseerd op de getuigenis van A.F. van Velzen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gfooi" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Kampen werden ingedeeld naar Stufe I, II en III, waarbij Stufe iii het zwaarste regime was.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lo0mw" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Ladislaus Sz&uuml;cs, Z&auml;hlappell. Als Arzt im Konzentrationslager,&nbsp;Frankfurt am Main: Fischer Taschebuch, 1995, p. p. 34. Harald Hutterberger lichtte de berekening van calorie&euml;n mondeling toe.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Mauthausen concentration camp was used by the Nazis as a punishment camp for political prisoners, resistance fighters and Jews.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> They had to work under harsh conditions in a quarry, mining granite. Through sub-camps, prisoners were put to work in other factories. Of the nearly 200,000 prisoners, 95,000 perished. It was liberated by the US army on 5 May 1945.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="64h4a" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See: Wikipedia: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mauthausen_concentration_camp" target="_blank">Mauthausen concentration camp</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Concentratiekamp Mauthausen werd&nbsp;door de nazi&#39;s gebruikt als strafkamp voor politieke gevangenen, verzetsmensen en Joden.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Zij moesten onder zware omstandigheden in een steengroeve werken om graniet te delven. Via subkampen werden gevangenen in andere fabrieken te werk gesteld. Van de bijna 200.000&nbsp;gevangenen zijn er 95.000&nbsp;omgekomen. Het werd&nbsp;op 5 mei 1945 door het Amerikaanse leger bevrijd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="9h7fo" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mauthausen_(concentratiekamp)" target="_blank">Mauthausen (concentratiekamp)</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Peter van Pels to Mauthausen

On 18 January 1945, Peter van Pels left Auschwitz, sent on one of the many death marches, the forced evacuations, mostly on foot, of prisoners that took place after the evacuation of concentration camps. After five days of walking and three days on the train, he arrived at the Mauthausen camp with 5.714 other prisoners.

Peter van Pels werd op 18 januari 1945 uit Auschwitz meegestuurd met een van de vele dodenmarsen, de gedwongen evacuaties, meestal te voet, van gevangenen die plaatsvonden na de ontruiming van concentratiekampen. Na vijf dagen lopen en drie dagen in de trein, kwamen hij en 5.714 andere gevangenen aan in kamp Mauthausen.

Mauthausen Concentration Camp

There were about 1,000 concentration and sub-camps and seven extermination camps. They were designed for the murder of millions of people, the elimination of political opponents, exploitation through forced labour, human medical experiments and the internment of prisoners of war. The camp system was an essential part of the National Socialist regime of injustice, from which large branches of German industry directly or indirectly benefitted.

The people from the Secret Annex all ended up in various concentration and extermination camps:

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

Er waren ongeveer 1.000 concentratie- en subkampen en zeven vernietigingskampen. Ze waren bedoeld voor de moord op miljoenen mensen, de eliminatie van politieke tegenstanders, de uitbuiting door dwangarbeid, menselijke medische experimenten en de internering van krijgsgevangenen. Het kampsysteem vormde een essentieel onderdeel van het nationaal-socialistische regime van onrecht, waarvan grote takken van de Duitse industrie direct of indirect profiteerden.

De onderduikers uit het Achterhuis belandden allemaal&nbsp;in verschillende concentratie- en vernietigingskampen:&nbsp;

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

Concentration camps

Concentration camps is the collective term for internment facilities, usually in the form of huts, used to (forcibly) imprison people. Before and during World War II, concentration camps were used to imprison or kill persecuted people. They were also used for forced labour.

Concentratiekampen is het verzamelbegrip voor de gevangenenkampen, meestal in de vorm van barakken, die worden gebruikt om mensen (gedwongen) te verzamelen. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werden concentratiekampen gebruikt om vervolgden op te sluiten of te vermoorden. Ook werden ze gebruikt voor de tewerkstelling van gevangenen.

&nbsp;Most of the killings took place in death camps in gas chambers and in mass executions by Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;As a result, between 5.1 and 6 million Jews were killed, including 102.000 to 104.000 Dutch Jews.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Eastern Europe, Jews were largely murdered in mass executions, while Western European Jews were largely transported via transit camps to extermination camps in Eastern Europe to be gassed.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="j1qs3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/what-is-the-holocaust/" target="_blank">What is the Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sz0sf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018</cite></li>
</ol>
</section>

De moorden vonden grotendeels plaats in vernietigingskampen in gaskamers en bij massa-executies door Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Hierdoor kwamen tussen de 5,1&nbsp;en 6 miljoen Joden om het leven, waarvan 102.000 tot 104.000 Nederlandse Joden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Oost-Europa werden de Joden grotendeels vermoord tijdens massa-executies, terwijl de West-Europese Joden grotendeels via doorgangskampen werden getransporteerd naar vernietigingskampen in Oost-Europa om daar te worden vergast.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vazq1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/" target="_blank">Wat is de Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="http://https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x5n7r" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

Holocaust

The Holocaust, also called Shoah or Shoa, was the systematic persecution and genocide of Jews by the Nazis and their allies before and during World War II.

De Holocaust, ook wel Shoah, Shoa of Sjoa genoemd, was de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi's en hun bondgenoten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Concentration camp Mauthausen in Austria was established by the Nazis in August 1938 as a penal camp for political prisoners, resistance fighters and Jews. It existed until 5 May 1945.

Concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk is in augustus 1938 opgericht door de nazi's als strafkamp voor politieke gevangenen, verzetsmensen en Joden  Het heeft bestaan tot 5 mei 1945.

Adm Mauthausen PetervPels

De kaart van Peter van Pels uit Mauthausen. Op de voorgedrukte kant staan, ondersteboven, zijn beroep 'Tischler' en is bij gehouden waar hij gevangen heeft gezeten. Op de andere kant staan zijn persoonsgegevens.

Peter van Pels was born on 8 November 1926 in Osnabr&uuml;ck (Germany).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;His parents were Hermann van Pels and Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. He was&nbsp;an only child. He grew up in Osnabr&uuml;ck and came to Amsterdam with his parents in 1937.

Little is known about the schools Peter attended in the Netherlands. According to old classmates, he went to junior high school in Diezestraat. It is likely that, after education was segregated, Peter did a technical vocational course. He learnt amongst other things to upholster furniture. Later, in the Mauthausen concentration camp, he would be registered as a furniture maker.

In contrast to Anne, who left Moortje with the neighbours, Peter brought his cat Mouschi to the Annex. He did most of the small carpentry jobs in the Annex, and he lugged the potatoes upstairs. Anne thought Peter would go to Indonesia after the war&nbsp;to live on the&nbsp;plantations. Most of what is known about Peter during this period&nbsp;comes from Anne&#39;s diary, although Otto Frank and Miep Gies did speak about him in later years.

After the arrest on 4 August 1944, Peter was sent to Austria via Westerbork. He met Max Stoppelman there, the son of Jan and Miep&#39;s landlady. Stoppelman took Peter under his wing. According to Otto Frank, Peter witnessed his father, after a selection process, being sent to his death. In January 1945 the Germans evacuated the camp. Otto Frank tried to persuade Peter to hide to avoid the evacuation, which became known later the &#39;death march&#39;. Nevertheless, Peter left and arrived at Mauthausen on 25 January. He was put to work, including in the Melk&nbsp;sub-camp, before ending up in the Sanit&auml;tslager&nbsp;of the main camp. The exact date of Peter&#39;s death is unclear. A&nbsp;list compiled by the Americans when the camp was liberated states that it&nbsp;was 5 May 1945.&nbsp;According to another list drawn up after the liberation of Mauthausen, Peter van Pels died on&nbsp;10 May 1945. Peter was 18 years old.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="is06g" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x6ayk" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Menno Metselaar, &#39;An egotistical father, a vain mother and a shy boy. The van Pels family: also in hiding in the Secret Annexe&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13;Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Peter van Pels werd&nbsp;geboren op 8 november 1926 in Osnabr&uuml;ck (Duitsland).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Zijn ouders waren Hermann van Pels en Auguste van Pels-R&ouml;ttgen. Hij was enig kind.&nbsp;Hij groeide&nbsp;op in Osnabr&uuml;ck en kwam&nbsp;in 1937 met zijn ouders naar Amsterdam.

Er is weinig bekend over welke scholen Peter in Nederland bezocht. Volgens een oud-klasgenoot zat hij op de MULO in Diezestraat. Het is waarschijnlijk na de segregatie van het onderwijs dat Peter een technische beroepsopleiding ging&nbsp;volgen. Hij leerde&nbsp;onder meer meubels bekleden. In het kamp Mauthausen zou&nbsp;hij later dan ook geregistreerd worden als meubelmaker.

In tegenstelling tot Anne, die Moortje bij de buren onderbracht, nam&nbsp;Peter zijn kat Mouschi mee naar het Achterhuis. Hij deed&nbsp;in het Achterhuis de meeste timmerklusjes, en hij sjouwde de aardappelen naar boven. Volgens Anne wou&nbsp;Peter na de oorlog naar Indonesi&euml; om daar op de plantages te leven. Wat er over Peter uit deze periode bekend is, komt voornamelijk uit het dagboek van Anne. Alleen Otto Frank en Miep Gies hebben in later jaren hier nog iets over gezegd.

Na de arrestatie op 4 augustus 1944 kwam&nbsp;Peter via Westerbork in Auschwitz terecht. Hij ontmoette hier Max Stoppelman, de zoon van Jan en Mieps hospita. Stoppelman nam&nbsp;Peter onder zijn hoede. Volgens Otto Frank was Peter er getuige van dat zijn vader na een tussentijdse selectie werd&nbsp;afgevoerd om ter dood te worden gebracht. In januari 1945 ontruimden de Duitsers het kamp. Otto Frank drong&nbsp;er bij Peter op aan dat hij zich verborg, en niet met de evacuatie, later betiteld als &lsquo;dodenmarsen&rsquo;, meeging. Peter vertrok&nbsp;toch, en kwam&nbsp;op 25 januari in Mauthausen aan. Hij verrichtte nog werk, onder meer in Aussenlager Melk, alvorens in het Sanit&auml;tslager&nbsp;van het hoofdkamp terecht te komen. Er bestaat wat onduidelijkheid over de precieze overlijdensdatum van Peter. Een lijst die de Amerikanen bij de bevrijding van het kamp opstelden houdt het op 5 mei 1945.&nbsp;Volgens een&nbsp;andere lijst opgemaakt na de bevrijding van Mauthausen is Peter van Pels overleden op&nbsp;10 mei 1945.&nbsp;Peter werd&nbsp;18 jaar.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="jkwnd" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels. Het precieze adres staat niet vast.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0x5ub" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur: Menno Metselaar, &#39;Een ego&iuml;stische vader, een ijdele moeder en een verlegen jongen? De familie van Pels: medeschuilers in het Achterhuis&#39;, in: Anne Frank Magazine 1998, p. 8-13; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Foto in zwart wit van Peter van Pels, genomen door een onbekende vervaardiger in Amsterdam, 1942

https://images.memorix.nl/anf/thumb/1920x1080/361c9375-f47c-abc7-ffb9-03b5d488f18a.jpg

A_vPels_III_001 - Uitsnede

Peter van Pels, Amsterdam, 1942

Peter van Pels was the only child of Hermann van Pels and Auguste Röttgen and one of the eight hiding in the Annex.

Peter van Pels was het enig kind van Hermann van Pels en Auguste Röttgen en één van de acht onderduikers in het Achterhuis.

Peter van Pels

Samuel Meijer Kropveld sat his medical exams in 1910 and got his doctorate in 1921. From 1933 he was registered as a surgeon and gynaecologist. In August 1941, at the Dutch-Israeli Hospital in Amsterdam, he performed the first successful heart operation in the Netherlands. Owing to his Jewish heritage, he did not receive the publicity it deserved.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

In September 1942 Kropveld received a pass from the Jewish Council which showed his indispensability for the medical care of Amsterdam&#39;s Jewish population. The stamp on the back showed that he owned a bicycle.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> He also has an Ausweis thanks to his work for the Dutch-Israeli Hospital and Almshouse.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 16 November 1942, the Jewish Council told him to leave his home in exchange for accommodation provided by the municipal&#39;s housing service.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> On 28 December 1942 he received authorisation to move to Jacob Obrechtstraat.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

As an person in a mixed marriage, he was in principle protected from deportation. Nevertheless, for reasons unknown, he was put on the Westerbork-Auschwitz transport on 3 September 1944. Kropveld was one of two &lsquo;Zug&auml;rzte&rsquo; on the train.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In Auschwitz he was given a job in the hospital barracks. When Otto Frank was discovered in a soiled and weakened state in November 1944, Kropveld found him a bed in consultation with the Prague neurologist Bruno Fischer. Kropveld left Auschwitz in January 1945 with the exchange transport and ended up in Mauthausen and Ebensee.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

After the war he was attached to the Weesperplein Hospital in Amsterdam until 1957.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

Source personal data.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Addresses: De Lairessestraat 56hs, Amsterdam; Jacob Obrechtstraat 72hs (Feb. 1943); Roosendaal (1978).<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="x0h4n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite><a href="https://www.ntvg.nl/artikelen/drsmkropveld-het-begin-van-de-nederlandse-hartchirurgie" target="_blank">&ldquo;Dr. S.M. Kropveld; het begin van de Nederlandse hartchirurgie&rdquo;</a>, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 133 (1989) 45, p. 2238.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yuqdr" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Kropveld: Tweetalige verklaring met pasfoto van de Joodsche Raad, 15 september 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="we2ck" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie. Kropveld: &lsquo;Ausweis&rsquo;, 17 augustus 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rxr37" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Kropveld: Brief Joodsche Raad aan familie Kropveld, 16 november 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="evkf6" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie. Kropveld: Verhuisvergunning No. 16671 getekend door Aus der Funten.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k5auo" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Nederlandse Rode Kruis, Collectie Vervolging (NRK 2050), inv. nr. 675: Transportsamenstelling Westerbork-Auschwitz, 3 september 1944.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2erlf" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Kampen en gevangenissen (toegang 250d), inv. nr. 646: Verklaring S.M. Kropveld, 4 maart 1948.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ttvo4" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S.M. Kropveld; &quot;Familieberichten&quot;, Het Parool,&nbsp;28 juli 1978, p. 15&#39;; &ldquo;Dr. S.M. Kropveld; het begin van de Nederlandse hartchirurgie&quot;, p. 2238.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vqyq6" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S.M. Kropveld.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Samuel Meijer Kropveld&nbsp;legde&nbsp;het artsenexamen af in 1910 en promoveerde&nbsp;in 1921. Vanaf 1933 stond hij vermeld als chirurg en gynaecoloog. In augustus 1941 voerde&nbsp;hij in het Nederlands Isra&euml;litisch Ziekenhuis te Amsterdam de eerste geslaagde hartoperatie in Nederland uit. Vanwege zijn Joodse afkomst heeft dit destijds niet de gebruikelijke publiciteit gekregen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

In september 1942 kreeg Kropveld van de Joodsche Raad een pas waaruit zijn onmisbaarheid voor de medische verzorging van de Joodse bevolking van Amsterdam bleek. Het stempel achterop toont dat hij in het bezit van een fiets bleef.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Ook had hij een Ausweis vanwege zijn werk voor het Nederlands-Isra&euml;litisch Ziekenhuis en Oudeliedengesticht.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

De Joodsche Raad droeg hem op 16 november 1942 op&nbsp;zijn woning te verlaten en zich voor vervangende woonruimte tot de Stedelijke Woningdienst te wenden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Op 28 december 1942 kreeg hij vergunning naar de Jacob Obrechtstraat te verhuizen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Als gemengd gehuwde was&nbsp;hij in principe beschermd tegen deportatie. Om onbekende redenen maakte hij op 3 september 1944&nbsp;toch deel uit van het transport Westerbork-Auschwitz. Kropveld was tijdens dit transport een van de twee Zug&auml;rzte.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In Auschwitz kreeg&nbsp;hij een functie in de ziekenbarak. Toen Otto Frank in november 1944 verzwakt en vervuild werd aangetroffen, wist Kropveld hem, in overleg met de Praagse neuroloog Bruno Fischer, daar onder te brengen. Kropveld verliet Auschwitz in januari 1945 met de ontruimingstransporten en kwam in Mauthausen en Ebensee terecht.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Na de oorlog was hij tot 1957 verbonden aan het Weesperplein Ziekenhuis in Amsterdam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Adressen: De Lairessestraat 56hs, Amsterdam; Jacob Obrechtstraat 72hs (feb. &rsquo;43); Roosendaal (&rsquo;78).<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="x0h4n" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite><a href="https://www.ntvg.nl/artikelen/drsmkropveld-het-begin-van-de-nederlandse-hartchirurgie" target="_blank">&ldquo;Dr. S.M. Kropveld; het begin van de Nederlandse hartchirurgie&rdquo;</a>, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 133 (1989) 45, p. 2238.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yuqdr" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Kropveld: Tweetalige verklaring met pasfoto van de Joodsche Raad, 15 september 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="we2ck" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie. Kropveld: &lsquo;Ausweis&rsquo;, 17 augustus 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="rxr37" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Kropveld: Brief Joodsche Raad aan familie Kropveld, 16 november 1942.</cite></li>
	<li data-footnote-id="evkf6" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Priv&eacute;bezit familie Kropveld: Verhuisvergunning No. 16671 getekend door Aus der Funten.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k5auo" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Nederlandse Rode Kruis, Collectie Vervolging (NRK 2050), inv. nr. 675: Transportsamenstelling Westerbork-Auschwitz, 3 september 1944.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2erlf" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Kampen en gevangenissen (toegang 250d), inv. nr. 646: Verklaring S.M. Kropveld, 4 maart 1948.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4dnh1" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam (SAA), Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S.M. Kropveld; &quot;Familieberichten&quot;, Het Parool,&nbsp;28 juli 1978, p. 15&#39;; &ldquo;Dr. S.M. Kropveld; het begin van de Nederlandse hartchirurgie&quot;, p. 2238.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vqyq6" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart S.M. Kropveld.</cite></li>
</ol>
</section>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Privébezit familie Kropveld, in beheer bij Reurs en Kleijn. Vergunning of Ausweis tnv Kropveld verstrekt door Joodsche Raad, september 1942.

Kropveld, Samuel Meijer_026.jpeg

Samuel Meijer Kropveld, september 1942

Samuel Meijer Kropveld was an experienced surgeon from Amsterdam. As a prisoner in Auschwitz I, he worked in the hospital barracks. He ensured that Otto Frank was admitted there.

Samuel Meijer Kropveld was een ervaren chirurg uit Amsterdam. Als gevangene in Auschwitz I werkte hij in de ziekenbarak. Hij zorgde ervoor dat Otto Frank daar werd opgenomen.

Samuel Meijer Kropveld

Peter van Pels naar Mauthausen

Peter van Pels, H&auml;ftlingnummer 119162, arrived at Mauthausen on 25 January 1945.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

The card from the Mauthausen camp administration shows Peter&#39;s details and lists his physical characteristics.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Erroneously, the date of birth is given as 6 November 1926. The front of the card reads: Tischler (furniture maker). It also states that he was 1.73 metres tall and had a slim build. His face was oval, he had green eyes, flattened ears, a straight nose, full mouth, good teeth and black hair. According to the card, he spoke Dutch, English and German. It also states as a &#39;special feature&#39; that he had a tattoo: his Auschwitz number.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

After arrival, Peter was placed in a quarantine hut until 29 January 1945. In these there were no beds, the inmates&nbsp;lay side by side on the ground.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Then Peter was transferred to the Melk subcamp.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;They were transported to Camp Melk, about seventy kilometres east of Mauthausen, in freight wagons. After a journey of about seven hours, the prisoners had to walk from the train station to the camp through a fierce snowstorm.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Melk was set up on 21 April 1944 as a concentration camp for male prisoners, who were to work as forced labourers on a project code-named Quarz: the construction in a mountain of an underground factory for the production of machine parts for tanks and aircraft.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> The Quarz project lasted from 20 March 1944 to 15 April 1945. The work, working conditions and treatment were extremely harsh and inhumane. There was no medical care whatsoever. The camp was overcrowded. With the arrival of the 29 January 1945 transport from Mauthausen, there were 10,314 prisoners at Melk. Between January and April 1945, 3106 people died here due to illness, accidents, beatings, or being shot.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> In one year, about 5,000 of the approximately 15,000 prisoners in Melk camp died.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

Between 11 and 15 April 1945, prisoners from the Aussenlager Melk&nbsp;were evacuated to Ebensee. The sick returned to Mauthausen.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a> Peter van Pels was also sent back to the Sanit&auml;tslager of the Mauthausen main camp, deathly ill, on 11 April 1945.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

According to the Netherlands Red Cross, which relied&nbsp;on a list prepared by the US Army, Peter van Pels died on the day of the liberation of Mauthausen, 5 May 1945.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a> According to another list prepared by the US 3rd Army, Peter died after the liberation of Mauthausen on 10 May 1945 .<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="136b4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Archiv der Gedenkst&auml;tte KZ-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, BM.I, Abteilung IV/7,&nbsp; H&auml;ftlingszugangsbuch der Politischen Abteilung (Y/36), Namenlisten E/13/8/1.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhwwq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 135177-3: Kampkaart Mauthausen. Foutief staat als geboortedatum 6 november 1926 vermeld. Als lichamelijke kenmerken worden genoemd: 1m73 lang, slank postuur, ovaal gezicht, groene ogen, ronde of rechte neus, volle mond, tegen het hoofdliggende oren, goed gebit, zwart haar. Verder kent Peter van Pels Hollands, Engels en Duits en is hij getatoe&euml;erd (zijn nummer uit Auschwitz)</cite></li>
	<li data-footnote-id="iy01e" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Doorslag registratie Peter van Pels Mauthausen, kopie bij afs. In het verhaaltje &lsquo;Mijn eerste interview&rsquo; schrijft Anne Frank dat hij blauwgrijze ogen had. Anne Frank, Verhalen en gebeurenissen ui het Achterhuis,&nbsp;&lsquo;Mijn eerste interview&rsquo;,&nbsp;22 februari 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2012.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tkwai" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, amm oh/zp1/299, Interview Jakob Maestro, 17 juni 2002. Maestro noemt verschillende aantallen: met 1000 in een barak bedoeld voor 100 personen en met 500 in een barak voor 80.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zf69g" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Arolsen Archives 5792, Deportationsliste Mauthausen &ndash; Melk; Schimmer noemt wel acht meubelmakers bij deze selectie, dus het is mogelijk dat ook voor de selectie voor Melk gevangenen met hetzelfde beroep samen werden geselecteerd. niod, 250d, inv.nr. 827, verklaring C. Schimmer, 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t1wly" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Moshe Ha-Elion, The straits of hell: the chronicles of a Salonikan Jew in the Nazi extermination camps Auschwitz, Mauthausen, Melk, Ebensee,&nbsp;Mannheim: Bibliopolis, 2005, p. 58-59.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4uph2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Wapenfabriek van Steyr-Daimler-Puch ag was de grootste producent van kogellagers in het Duitse Rijk en verplaatste zijn kogellagerfabriek van Steyr-M&uuml;nichholz naar Melk om veilig te zijn voor de geallieerde luchtaanvallen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5n3e6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, B/30/13, Melk, 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inzpi" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>5000 gevangenen zijn in Melk gestorven, door ongelukken om het leven gekomen of doodgeschoten. In totaal 14.357 gevangenen. Totaal aantal gevangenen april 1944-april 1945: 14.387 (Eingange) &ndash; 8928 (teruggestuurd) = 5459. Gestorven 4873 en gevlucht 85.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ig191" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Das Lagersysteem Mauthausen, Hauptlager und Aussenlager, zur geschichte des Aussenlagers Melk op: www.mauthausen-memorial.at (oktober 2010) en Bertrand Perz, Das Projekt &quot;Quarz&quot;. Der Bau einer unterirdischer Fabrik durch H&auml;ftlinge des KZ Melk f&uuml;r die&nbsp; Steyr-Daimler-Puch AG 1944-1945, Innsbruck: StudienVerlag, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uu1lb" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>NRK, dossier 135177-3: Kampkaart Mauthausen; Republik &Ouml;sterreich Bundesministerium f&uuml;r inneres aan Frau Juffinger, 1 april 1999.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qdl21" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NRK, Mauthausen Kl. Doss. 21826, map II.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i3wdu" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Archiv der Gedenkst&auml;tte KZ-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, BM.I, Abteilung IV/7,&nbsp; Hospital Mauth. Abgangsbuch (Tote) 5.5.45-18.5.45.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Peter van Pels, H&auml;ftlingnummer 119162 kwam op 25 januari 1945 aan in Mauthausen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Op de kaart uit de kampadministratie van Mauthausen staan Peters gegevens en worden zijn lichamelijke kenmerken genoemd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Foutief staat als geboortedatum 6 november 1926 vermeld. Op de voorkant van de kaart staat: Tischler (meubelmaker). Ook staat vermeld dat hij 1,73 meter lang was en een slank postuur had. Zijn gezicht was ovaal, hij had groene ogen, platliggende oren, een rechte neus, volle mond, een goed gebit en zwart haar. Hij sprak volgens de kaart Nederlands, Engels en Duits. Als &lsquo;bijzonder kenmerk&rsquo; staat bovendien vermeldt dat hij een tatoeage had: zijn Auschwitznummer.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Na aankomst werd Peter tot 29 januari 1945 in quarantainebarakken geplaatst. Hierin stonden geen bedden, ze lagen zij aan zij op de grond.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Daarna werd Peter overgeplaatst naar het buitenkamp Melk.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;In goederenwagons werden ze naar kamp Melk vervoerd, ongeveer zeventig kilometer ten oosten van Mauthausen. Na een reis van ongeveer zeven uur zouden de gevangenen door een heftige sneeuwstorm van het treinstation naar het kamp hebben moeten lopen.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Melk was op 21 april 1944 ingericht als concentratiekamp voor mannelijke gevangenen, die als dwangarbeiders moesten werken aan een project met de codenaam Quarz: de aanleg in een berg van een ondergrondse fabriek voor de productie van machineonderdelen voor tanks en vliegtuigen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Het project Quarz duurt van 20 maart 1944 tot 15 april 1945. De werkzaamheden, arbeidsomstandigheden en behandeling waren extreem zwaar en onmenselijk. Er was geen enkele medische verzorging. Het kamp was overbevolkt Met de komst van het transport van 29 januari 1945 uit Mauthausen telde Melk 10.314 gevangenen. Tussen januari en april 1945 stierven hier 3106 mensen door ziekte, ongelukken, mishandelingen, of doordat ze werden doodgeschoten.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>&nbsp;In een jaar tijd zijn ongeveer 5000 van de circa 15.000 gevangenen in het kamp Melk omgekomen.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

Tussen 11 en 15 april 1945 worden de gevangenen van het Aussenlager Melk ge&euml;vacueerd naar Ebensee. De zieken gaan terug naar Mauthausen.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>&nbsp;Ook Peter van Pels werd op 11 april 1945 doodziek teruggestuurd naar het Sanit&auml;tslager van het hoofdkamp Mauthausen.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

Volgens het Nederlandsche Roode Kruis, dat zich baseert op een lijst opgemaakt door het Amerikaanse leger, sterft Peter van Pels op de dag van de bevrijding van Mauthausen, 5 mei 1945.<a href="#footnote-12" id="footnote-marker-12-1" rel="footnote">[12]</a>&nbsp;Volgens een andere lijst opgemaakt door het 3rd US Army is Peter na de bevrijding van Mauthausen overleden op 10 mei 1945.<a href="#footnote-13" id="footnote-marker-13-1" rel="footnote">[13]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="136b4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Archiv der Gedenkst&auml;tte KZ-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, BM.I, Abteilung IV/7,&nbsp; H&auml;ftlingszugangsbuch der Politischen Abteilung (Y/36), Namenlisten E/13/8/1.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhwwq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 135177-3: Kampkaart Mauthausen. Foutief staat als geboortedatum 6 november 1926 vermeld. Als lichamelijke kenmerken worden genoemd: 1m73 lang, slank postuur, ovaal gezicht, groene ogen, ronde of rechte neus, volle mond, tegen het hoofdliggende oren, goed gebit, zwart haar. Verder kent Peter van Pels Hollands, Engels en Duits en is hij getatoe&euml;erd (zijn nummer uit Auschwitz)</cite></li>
	<li data-footnote-id="iy01e" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Doorslag registratie Peter van Pels Mauthausen, kopie bij afs. In het verhaaltje &lsquo;Mijn eerste interview&rsquo; schrijft Anne Frank dat hij blauwgrijze ogen had. Anne Frank, Verhalen en gebeurenissen ui het Achterhuis,&nbsp;&lsquo;Mijn eerste interview&rsquo;,&nbsp;22 februari 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2012.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tkwai" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, amm oh/zp1/299, Interview Jakob Maestro, 17 juni 2002. Maestro noemt verschillende aantallen: met 1000 in een barak bedoeld voor 100 personen en met 500 in een barak voor 80.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zf69g" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Arolsen Archives 5792, Deportationsliste Mauthausen &ndash; Melk; Schimmer noemt wel acht meubelmakers bij deze selectie, dus het is mogelijk dat ook voor de selectie voor Melk gevangenen met hetzelfde beroep samen werden geselecteerd. niod, 250d, inv.nr. 827, verklaring C. Schimmer, 28.</cite></li>
	<li data-footnote-id="t1wly" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Moshe Ha-Elion, The straits of hell: the chronicles of a Salonikan Jew in the Nazi extermination camps Auschwitz, Mauthausen, Melk, Ebensee,&nbsp;Mannheim: Bibliopolis, 2005, p. 58-59.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4uph2" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Wapenfabriek van Steyr-Daimler-Puch ag was de grootste producent van kogellagers in het Duitse Rijk en verplaatste zijn kogellagerfabriek van Steyr-M&uuml;nichholz naar Melk om veilig te zijn voor de geallieerde luchtaanvallen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5n3e6" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>kz-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, B/30/13, Melk, 3.</cite></li>
	<li data-footnote-id="inzpi" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>5000 gevangenen zijn in Melk gestorven, door ongelukken om het leven gekomen of doodgeschoten. In totaal 14.357 gevangenen. Totaal aantal gevangenen april 1944-april 1945: 14.387 (Eingange) &ndash; 8928 (teruggestuurd) = 5459. Gestorven 4873 en gevlucht 85.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ig191" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Das Lagersysteem Mauthausen, Hauptlager und Aussenlager, zur geschichte des Aussenlagers Melk op: www.mauthausen-memorial.at (oktober 2010) en Bertrand Perz, Das Projekt &quot;Quarz&quot;. Der Bau einer unterirdischer Fabrik durch H&auml;ftlinge des KZ Melk f&uuml;r die&nbsp; Steyr-Daimler-Puch AG 1944-1945, Innsbruck: StudienVerlag, 2014.</cite></li>
	<li data-footnote-id="uu1lb" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>NRK, dossier 135177-3: Kampkaart Mauthausen; Republik &Ouml;sterreich Bundesministerium f&uuml;r inneres aan Frau Juffinger, 1 april 1999.</cite></li>
	<li data-footnote-id="qdl21" id="footnote-12"><a href="#footnote-marker-12-1">^</a> <cite>NRK, Mauthausen Kl. Doss. 21826, map II.</cite></li>
	<li data-footnote-id="i3wdu" id="footnote-13"><a href="#footnote-marker-13-1">^</a> <cite>Archiv der Gedenkst&auml;tte KZ-Gedenkst&auml;tte Mauthausen, BM.I, Abteilung IV/7,&nbsp; Hospital Mauth. Abgangsbuch (Tote) 5.5.45-18.5.45.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

As the Soviet army approached Auschwitz in mid-January 1945, Peter van Pels was sent on one of the many death marches used to clear the camp. On 25 January 1945, Peter van Pels arrived at Mauthausen camp. After several days of quarantine, Peter was transported to Melk camp on 29 January 1945.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<h1>Mauthausen</h1>

Melk camp was one of the sub-camps of Mauthausen concentration camp.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Mauthausen had been established in 1938 as a camp for male prisoners. They had to perform extremely hard forced labour in the area&#39;s stone quarries. The camp was run by camp commander and ss-Standartenf&uuml;hrer Franz Ziereis (1905-1945).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mauthausen was a camp of the toughest category. Due to the harsh regime and hard work in the quarries, mortality rates were extremely high. It was a combination of labour and extermination. The prisoners literally worked themselves to death. The diet was calculated to give a life expectancy of three to four months. Some 190,000 people were deported to Mauthausen, over 90,000 of whom died.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>Melk</h1>

Melk camp was established as a concentration camp for male prisoners on 21 April 1944. Melk was located in a former barracks, perched on the south-western edge of the town of Melk on the banks of the Danube. The camp commander was Julius Ludolph (1893-1947). The camp held an average of seven thousand prisoners of various nationalities. There were a striking number of young Jewish men under the age of 20 in Melk.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

The prisoners had to work as forced labourers on a project code-named Quarz, which involved the prisoners building an underground factory in a mountain to produce machine parts for tanks and aircraft. Due to the increase in Allied air raids in late 1943, aircraft and weapons factories were moved to secret underground locations so that war production could continue.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

With the arrival of the 29 January 1945 transport from Mauthausen, Melk had 10,314 prisoners. Between January and April 1945, 3106 people died here due to illness, accidents, beatings, or being shot. In one year, about 5,000 of the approximately 15,000 prisoners in Melk camp died.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<h1>Heavy forced labour </h1>

It was mainly the extremely hard forced labour to which many prisoners succumbed. In three shifts, the prisoners worked day and night drilling, excavating and shoring up the tunnel corridors, draining (quartz) sand, manufacturing the beams needed to shore up the tunnels, loading and unloading building materials and other construction work in the huge factory complex.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

The prisoners worked under the supervision of SS officers, kapos and civilian workers. Each day, the prisoners attended roll call before marching downhill out of the camp in blocks of five by five under the guard of SS officers. The prisoners were forced to march in a line arm-in-arm to prevent anyone from escaping. If any of them made an escape attempt, the whole row was shot.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-2" rel="footnote">[8]</a>

Medical care was non-existent in Melk. The sick prisoners were left to fend for themselves and in some cases gassed or shot.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<h1>Evacuation</h1>

In early April 1945, as the Soviet army drew ever closer and was about to capture Vienna, Melk camp was evacuated in great haste. On 11 April 1945, the sick from the infirmary and the young men from the camp were sent back to Mauthausen by train. Peter van Pels was also among them.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

On 5 May 1945, a reconnaissance unit of the US Third Army entered Mauthausen camp and Mauthausen was liberated. According to the Mauthausen death book, Peter van Pels died on 10 May 1945.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="u9q1l" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 268, 276, 280-281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yjpqz" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>See: Wikipdia: <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/KZ_Melk" target="_top">KZ Melk</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5jhik" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 275.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u8buu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 274 en 276.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pvtx7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a1o37" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 275-276, 280.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2tvvf" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u4b5c" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-8-2">b</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 282-283.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2p5p2" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 284.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hy3iw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 285.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bnb6m" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 286.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Toen het Sovjetleger midden januari 1945 Auschwitz naderde werd Peter van Pels meegestuurd op een van de vele dodenmarsen waarmee het kamp werd ontruimd. Op 25 januari 1945 kwam Peter van Pels aan in kamp Mauthausen. Na enkele dagen quarantaine werd Peter op 29 januari 1945 op transport gesteld naar kamp Melk.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<h1>Mauthausen</h1>

Kamp Melk was een van de buitenkampen van concentratiekamp Mauthausen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Mauthausen was in 1938 opgericht als een kamp voor mannelijke gevangenen. Zij moesten extreem zware dwangarbeid verrichten in de steengroeven in het gebied. Het kamp werd geleid door kampcommandant en ss-Standartenführer Franz Ziereis (1905-1945).<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mauthausen was een kamp van de zwaarste categorie. Door het harde regime en het zware werk in de steengroeven waren de sterftecijfers extreem hoog. Het was een combinatie van arbeid en uitroeiing. De gevangenen werkten zich letterlijk dood. Het dieet was berekend op een levensverwachting van drie tot vier maanden. Er werden circa 190.000 mensen naar Mauthausen gedeporteerd, van wie er ruim 90.000 omkwamen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>Melk</h1>

Kamp Melk was op 21 april 1944 ingericht als concentratiekamp voor mannelijke gevangenen. Melk was gevestigd in een voormalige kazerne, hooggelegen aan de zuidwestrand van het stadje Melk aan de oever van de Donau. De kampcommandant was Julius Ludolph (1893-1947). In het kamp verbleven gemiddeld zevenduizend gevangenen van verschillende nationaliteiten. In Melk waren opvallend veel jonge Joodse mannen onder de twintig jaar.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

De gevangenen moesten als dwangarbeiders werken aan een project met de codenaam Quarz, waarbij de gevangenen in een berg van een ondergrondse fabriek moesten aanleggen voor de productie van machineonderdelen voor tanks en vliegtuigen. Vanwege de toename van de geallieerde luchtaanvallen eind 1943 werden vliegtuig- en wapenfabrieken verplaatst naar geheime ondergrondse locaties, zodat de oorlogsproductie door kon gaan.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Met de komst van het transport van 29 januari 1945 uit Mauthausen telde Melk 10.314 gevangenen. Tussen januari en april 1945 stierven hier 3106 mensen door ziekte, ongelukken, mishandelingen, of doordat ze werden doodgeschoten. In een jaar tijd zijn ongeveer 5000 van de circa 15.000 gevangenen in kamp Melk omgekomen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<h1>Zware dwangarbeid </h1>

Het was vooral de extreem zware dwangarbeid waaraan veel gevangenen bezweken. In drie ploegendiensten werkten de gevangenen dag en nacht bij het boren, uitgraven en stutten van de tunnelgangen, het afvoeren van (kwarts)zand, de vervaardiging van de balken, nodig om de tunnels te stutten, het laden en lossen van bouwmaterialen en bij andere bouwwerkzaamheden in het gigantische fabriekscomplex.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a>

De gevangenen werkten onder toezicht van SS&rsquo;ers, kapo&rsquo;s en civiele arbeiders. Dagelijks stonden de gevangenen op appel voordat ze in blokken van vijf bij vijf onder bewaking van SS&rsquo;ers het kamp uit marcheerden naar beneden. De gevangenen liepen verplicht gearmd in een rij om te voorkomen dat iemand vluchtte. Wanneer een van hen een vluchtpoging deed, werd het hele rijtje doodgeschoten.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-2" rel="footnote">[8]</a>

Medische verzorging was er in Melk niet. De zieke gevangenen werden aan hun lot overgelaten en in sommige gevallen vergast of doodgeschoten.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a>

<h1>Ontruiming</h1>

Toen begin april 1945 het Sovjetleger steeds dichterbij kwam en op het punt stond Wenen te veroveren, werd kamp Melk in grote haast ontruimd. Op 11 april 1945 werden de zieken uit het Revier en de jonge mannen uit het kamp per trein teruggestuurd naar Mauthausen. Ook Peter van Pels was hierbij.<a href="#footnote-10" id="footnote-marker-10-1" rel="footnote">[10]</a>

Op 5 mei 1945 kwam een verkenningseenheid van het Amerikaanse Derde Leger kamp Mauthausen binnen en was Mauthausen bevrijd. Volgens het dodenboek van Mauthausen overleed Peter van Pels uiteindelijk op 10 mei 1945.<a href="#footnote-11" id="footnote-marker-11-1" rel="footnote">[11]</a>

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="u9q1l" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 268, 276, 280-281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xl95n" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia: <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/KZ_Melk" target="_blank">KZ Melk</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5jhik" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 275.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u8buu" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 274 en 276.</cite></li>
	<li data-footnote-id="pvtx7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="a1o37" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 275-276, 280.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2tvvf" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 281.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u4b5c" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-8-2">b</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 282-283.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2p5p2" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 284.</cite></li>
	<li data-footnote-id="hy3iw" id="footnote-10"><a href="#footnote-marker-10-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 285.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bnb6m" id="footnote-11"><a href="#footnote-marker-11-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann Na het Achterhuis, p. 286.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Peter van Pels imprisoned in Melk

A few days after arriving in Mauthausen, Peter was transferred to Melk subcamp to perform forced labour. In April 1945, he was brought back to Mauthausen, very ill.

Enkele dagen na aankomst in Mauthausen werd Peter overgebracht naar buitenkamp Melk om daar dwangarbeid te verrichten. In april 1945 werd hij doodziek teruggebracht naar Mauthausen.

Melk camp

Melk camp was located about 80 kilometres east of concentration camp Mauthausen and was intended to house people forced to work in underground factories nearby.

Kamp Melk lag ongeveer 80 kilometer ten oosten van concentratiekamp Mauthausen en was bedoeld voor de huisvesting van dwangarbeiders in naburige onderaardse fabrieken.

Peter van Pels gevangen in Melk

Approaching Soviet troops evacuated Auschwitz in mid-January 1945, with the exception of the infirmary huts. Otto Frank had been admitted to the infirmary hut from November 1944, where he was visited daily by Peter van Pels. In vain, Otto tried to convince Peter not to join the transport, but to hide in the infirmary hut.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> According to Otto Frank, however, Peter was optimistic about his chances and wanted to join the evacuation transport together with the people he worked with.

Peter van Pels was eventually part of the group of prisoners who left Auschwitz on 18 January 1945 and ended up in the Mauthausen concentration camp in Austria. Samuel Meijer Kropveld (1885-1978), who worked as a doctor in the infirmary huts, also joined the &#39;healthy&#39; prisoners on the transport and, like Peter, ended up in Mauthausen. Kropveld described in his camp report that he had seriously considered staying behind, but decided to go anyway when he heard that the sick might not be left alive.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Peter had probably heard similar rumours and possibly thought his chances of survival were better if he went with the rest.&nbsp;

<div>
<section class="footnotes" data-widget="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="qqcpm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg.code OFA_211: Interview met Otto Frank door Arthur Unger (transcriptie p. 95).</cite></li>
	<li data-footnote-id="ch7lb" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, inv.nr. 646, S.M. Kropveld.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Door de naderende Sovjettroepen werd midden januari 1945 Auschwitz ontruimd, met uitzondering van de ziekenbarakken. Otto Frank was vanaf november 1944&nbsp;opgenomen in de ziekenbarak en werd daar dagelijks bezocht door Peter van Pels.&nbsp;Tevergeefs probeerde Otto Peter te overtuigen om niet mee te gaan met het transport, maar zich te verstoppen in de ziekenbarak.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Volgens Otto Frank was Peter echter optimistisch over zijn kansen en wilde hij samen met de mensen met wie hij werkte mee met het evacuatietransport.&nbsp;

Peter van Pels maakte uiteindelijk deel uit van de groep gevangenen die op 18 januari 1945 uit Auschwitz vertrok en&nbsp;in&nbsp;het concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk terecht kwam. Ook Samuel Meijer Kropveld (1885-1978), die als arts in de ziekenbarakken werkte, ging met de &lsquo;gezonde&rsquo; gevangenen mee op transport en kwam net als Peter in Mauthausen terecht. Kropveld beschreef in zijn kampverslag dat hij serieus had overwogen achter te blijven, maar besloot&nbsp;om toch mee te gaan toen hij hoorde dat de zieken mogelijk niet in leven gelaten werden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Peter had waarschijnlijk&nbsp;soortgelijke geruchten gehoord&nbsp;en&nbsp;dacht mogelijk dat zijn overlevingskansen groter waren&nbsp;als hij meeging met de rest.&nbsp;

<div>
<section class="footnotes" data-widget="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="qqcpm" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg.code OFA_211: Interview met Otto Frank door Arthur Unger (transcriptie p. 95).</cite></li>
	<li data-footnote-id="ch7lb" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, 250d, inv.nr. 646, S.M. Kropveld.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

From spring 1942, the Nazis began the systematic mass deportations of Jews from Germany and the occupied territories to death camps. Auschwitz grew into the largest German concentration and extermination camp complex.

Auschwitz&#39;s first camp (Auschwitz I) was set up in May 1940 as a prison for political prisoners and prisoners of war. These were mainly Polish and Soviet POWs.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> As there was too little space for the growing number of prisoners, Birkenau was built a few kilometres away in 1942.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<h1>&#39;Arbeit macht frei&#39;</h1>

Auschwitz I was located in a former Polish military barracks near the town of Oświęcim, called Auschwitz in German. The large gate that gave access to this camp bore the cynical text Arbeit macht frei, which was meant to give the impression that this was a labour camp.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

By November 1943, the Auschwitz complex was so extensive that it was organisationally divided into three camps: Auschwitz I (The Base Camp or Stammlager), Auschwitz II (Auschwitz-Birkenau) and Auschwitz III. A large proportion of the female prisoners were placed in Auschwitz-Birkenau, making Auschwitz I predominantly a men&#39;s camp.

When the eight people who had been in hiding in the Secret Annex arrived in Auschwitz on 6 September 1944, SS-Sturmbannf&uuml;hrer Richard Baer (1911-1963) was the camp commandant&nbsp;of Auschwitz. Under his predecessor Rudolf H&ouml;ss (1901-1947), Auschwitz had become one of the centres of mass murder of European Jews.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>Block 10 </h1>

In Block 10 of Auschwitz I, the notorious camp doctor Josef Mengele (1911-1979) and his staff performed medical experiments on prisoners. They were often extremely cruel experiments, in which prisoners were given poisonous injections or deliberately infected with deadly diseases to analyse disease progression. Despite Block 10 being in the men&#39;s camp, the experiments were mainly carried out on women and twins.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<h1>Zyklon B</h1>

In August 1941, experiments with the extremely poisonous prussic acid gas zyklon B were first conducted at Auschwitz I. Around 5 September 1941, larger groups of Russian POWs were murdered for the first time. The first systematic gassings at Auschwitz I took place between late March and early April 1942.

From May 1942, the second camp (Auschwitz-Birkenau) was still under development, but was already being increasingly set up by the camp management as an extermination camp and largely took over the killing from Auschwitz I. In autumn 1942, gassings in the camp crematorium at Auschwitz I ceased. From 1943, Auschwitz-Birkenau became the centre of the Holocaust.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In September 1944, the males from the Secret Annex ended up in Auschwitz-I. Otto would remain a prisoner there until the liberation of the camp in January 1945.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="rllos" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See: Wikipedia: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Auschwitz_concentration_camp#Auschwitz_I" target="_blank">Auschwitz concentration camp: Auschwitz I</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zcs4f" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jbsej" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>The maxim was in use by the Nazis since 1933 and was also used in other concentration camps, such Oranienburg, Dachau, Gro&szlig;-Rosen and Theresienstadt. Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het achterhuis, p. 126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ze1kj" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 124.</cite></li>
	<li data-footnote-id="enabr" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 125-126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e9aon" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 128-136.</cite></li>
	<li data-footnote-id="66zon" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 158, 190.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Vanaf het voorjaar van 1942 begonnen de nazi&rsquo;s met de systematische en massale deportaties van Joden uit Duitsland en de bezette gebieden naar vernietigingskampen. Auschwitz groeide uit tot het grootste Duitse concentratie- en vernietigingskampcomplex.

Het eerste kamp van Auschwitz (Auschwitz I) was in&nbsp;mei 1940&nbsp;ingericht als gevangenis voor politieke en krijgsgevangenen. Dit waren vooral Polen en Sovjetkrijgsgevangenen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Omdat er te weinig ruimte was voor het groeiende aantal gevangenen,&nbsp; werd&nbsp;in&nbsp;1942&nbsp;een paar kilometer verderop Birkenau gebouwd.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<h1>&lsquo;Arbeit macht frei&rsquo;</h1>

Auschwitz I was gevestigd in een voormalige Poolse militaire kazerne nabij het plaatsje Oświęcim, in het Duits Auschwitz&nbsp;geheten. Op de grote poort die toegang gaf tot dit kamp prijkte de cynische tekst Arbeit macht frei, die de indruk moest wekken dat het hier om een werkkamp ging.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

In november 1943 was het Auschwitzcomplex zo omvangrijk dat het organisatorisch werd opgedeeld in drie kampen: Auschwitz I (Het basiskamp of Stammlager), Auschwitz II (Auschwitz-Birkenau) en Auschwitz III.&nbsp;Een groot deel van de vrouwelijke gevangenen werd in Auschwitz-Birkenau geplaatst, waarmee Auschwitz I voornamelijk een mannenkamp werd.

Toen de acht onderduikers uit het Achterhuis op 6 september 1944 in Auschwitz aankwamen, was SS-Sturmbannf&uuml;hrer Richard Baer (1911-1963) de kampcommandant van Auschwitz. Onder zijn voorganger Rudolf H&ouml;ss (1901-1947) was Auschwitz uitgegroeid tot &eacute;&eacute;n van de centra van de massamoord op de Europese Joden.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<h1>Blok 10 </h1>

In blok 10 van Auschwitz I voerde onder andere de beruchte kamparts Josef Mengele (1911-1979) medische experimenten uit op gevangenen. Het waren vaak uitermate wrede experimenten, waarbij gevangenen giftige injecties kregen of doelbewust met dodelijke ziekten werden besmet om ziekteverloop te analyseren. Ondanks dat blok 10 in het mannenkamp lag, werden de experimenten vooral op vrouwen en tweelingen uitgevoerd.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<h1>Zyklon B</h1>

In augustus 1941 werd in Auschwitz I&nbsp;voor het eerst ge&euml;xperimenteerd met het extreem giftige blauwzuurgas Zyklon B. Rond 5 september 1941 werden voor het eerst grotere groepen Russische krijgsgevangenen vermoord. De eerste systematische vergassingen in Auschwitz I vonden plaats tussen eind maart en begin april 1942.

Vanaf mei 1942 was het tweede kamp&nbsp;(Auschwitz-Birkenau)&nbsp;nog in ontwikkeling, maar werd het door de kampleiding al steeds meer ingericht als vernietigingskamp en nam het de moordpraktijk grotendeels over van Auschwitz&nbsp;I. In het najaar van 1942 werden de vergassingen in het kampcrematorium in Auschwitz&nbsp;I gestaakt. Vanaf 1943&nbsp;werd&nbsp;Auschwitz-Birkenau het centrum van de Holocaust.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

In september 1944 kwamen de mannelijke onderduikers uit het Achterhuis in Auschwitz-I terecht. Otto zou er gevangen blijven tot de bevrijding van het kamp in januari 1945.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<div style="text-align:start">
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="4mvqn" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz_I" target="_blank">Auschwitz I</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="zcs4f" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p. 126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jbsej" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>De spreuk was al sinds 1933 door de nazi&rsquo;s in gebruik genomen en werd ook in andere concentratiekampen, zoals Oranienburg, Dachau, Gro&szlig;-Rosen en Theresienstadt gebruikt. Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ze1kj" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 124.</cite></li>
	<li data-footnote-id="enabr" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 125-126.</cite></li>
	<li data-footnote-id="e9aon" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 128-136.</cite></li>
	<li data-footnote-id="66zon" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Von Benda-Beckmann,&nbsp;Na het Achterhuis, p. 158, 190.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Peter van Pels arrived in Auschwitz-Birkenau with the other people from the Secret Annex on the night of Tuesday 5 to Wednesday 6 September 1944. Subsequently, the men from this transport, including Peter, went on foot to Auschwitz I, also called Stammlager, located about 3 kilometres from Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> With the other men from the 3 September 1944 transport, Peter van Pels stayed in quarantine block 8.

After his quarantine period, Peter entered Block 2, where Meier (Max) Stoppelman (1915-2005) by now held the position of Stuben&auml;ltester -&nbsp;barrack leader. Peter had by now become separated from Otto, who was assigned to another barrack.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Although Stoppelman and Peter van Pels had never seen each other in Amsterdam, it soon turned out that Peter knew Stoppelman&#39;s mother and knew that she was the Jewish landlady of Jan and Miep Gies&nbsp;who&nbsp;had helped them to find a hiding place. Stoppelman later said: &quot;The first thing he told me was that he had heard from Jan and Miep that everything was still fine with my mother. I told him to stay near me as much as possible and that I would try to get him through it.&quot;

A bond immediately developed between Peter and Stoppelman, and Stoppelman would take him under his wing as Stuben&auml;ltester until the evacuation of Auschwitz. After that, they lost sight of each other.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Paketstelle 
On the transport list of 3 September 1944, Peter van Pels was registered as a metal worker. Because having a profession increased the chances of a better life, prisoners made up occupations: bricklayer, carpenter or lathe worker. It is plausible that Peter therefore registered as a metal worker. Whether Peter was indeed initially classified as a metal worker in Auschwitz is unknown. What we do know is that in Auschwitz Peter managed over time - possibly with Stoppelman&#39;s help -&nbsp;to secure a good job at the Paketstelle and that later, on his card in the camp administration of Mauthausen, it was recorded that he was Tischler (furniture maker).<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;&quot;Peter was lucky enough to get a job at the camp&#39;s post office which was for the SS and non-Jewish prisoners who received mail and parcels.&quot;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

The men working at the Paketstelle were tasked with opening parcels for deceased prisoners and selecting the contents. Without too much effort, they were able to purloin many of the contents. The regime at the Paketstelle was also less strict: prisoners did not have to be on roll call and they had more freedom of movement. With the extra food and warm clothes, working at the Paketstelle allowed them to gain weight.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> So it was that by January 1945 Peter was able to be in relatively good shape and, in addition, able to visit and care for the sick Otto Frank. Otto Frank later stated that he saw Peter daily and that he was a great support to him.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5169z" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007: Verklaringen van o.a. Max Frankfort (inv.nr.1257), Abraham Hakker (inv.nr.1264) en Aron Leyden van Amstel (inv.nr.1277).&nbsp;&nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="w6jyq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Meier Stoppelman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="phng3" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Stoppelman ging op 17 januari 1945 mee met een van de evacuatietransporten. Schriftelijke verklaring Max Stoppelman, 9 augustus 1995. AFS, Getuigenarchief, Documentatie Max Stoppelman. Zie ook: Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie,&nbsp;Amsterdam: Balans, 2002, p. 138;&nbsp; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, Amsterdam: Bert Bakker, 1998, 232-233.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhzpb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, dossier 135177-3, Kampkaart Mauthausen.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wtea7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_211: Interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook het citaat in: Lee, Het verborgen leven, p. 138.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z63i8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Max Rodrigues Garcia, Auschwitz, Auschwitz&hellip; I cannot forget you. as long as I remain alive. The story of Max Rodrigues Garcia as told to Priscilla Alden Thwaits Garcia,&nbsp;San Jose, CA: Social Thinking, 2008, p. 109-123.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Peter van Pels kwam samen met de andere onderduikers aan in Auschwitz-Birkenau&nbsp;in de nacht van dinsdag 5 op woensdag 6 september 1944.&nbsp;Vervolgens gingen de mannen uit dit transport, waaronder Peter, te voet naar Auschwitz I, ook wel Stammlager genaamd, dat zich op ongeveer 3 kilometer afstand van Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II) bevindt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>Met de andere mannen uit het transport van 3 september 1944 verbleef Peter van Pels in quarantaineblok 8.

Na zijn quarantaineperiode kwam Peter&nbsp;in blok 2, waar Meier (Max) Stoppelman (1915-2005)&nbsp;inmiddels de functie van Stuben&auml;ltester &ndash; barakleider &ndash; had. Peter was inmiddels gescheiden van Otto, die in een andere barak was ingedeeld.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Hoewel Stoppelman en Peter van Pels elkaar in Amsterdam nooit hadden gezien, bleek algauw dat Peter de moeder van Stoppelman kende en wist dat dit de Joodse huisbazin van Jan en Miep Gies was&nbsp;die zij aan een onderduikadres hadden geholpen. Stoppelman vertelde later:&nbsp;&lsquo;Zijn eerste verhaal was dat hij van Jan en Miep wist dat bij mijn moeder nog alles goed was. Ik heb hem gezegd zo veel mogelijk bij mij in de buurt te blijven en dat ik zal trachten hem erdoorheen te halen.&rsquo;

Er ontstond onmiddellijk een band tussen Peter en&nbsp;Stoppelman en Stoppelman&nbsp;zou hem tot de evacuatie van Auschwitz als Stuben&auml;ltester onder zijn hoede nemen. Daarna verloren zij elkaar uit het oog.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Paketstelle 
Op de transportlijst van 3 september 1944 staat Peter van Pels geregistreerd als metaalbewerker. Omdat het hebben van een beroep de kans op een beter leven vergrootte, werden door de gevangenen beroepen verzonnen: metselaar, timmerman of bankwerker. Het is aannemelijk dat Peter zich daarom als metaalbewerker liet registreren. Of Peter in Auschwitz in eerste instantie inderdaad als metaalbewerker is ingedeeld, is onbekend. Wel weten we&nbsp;dat het Peter in Auschwitz na verloop van tijd lukte &ndash; mogelijk met hulp van Stoppelman &ndash; om een goede baan bij de Paketstelle te verwerven en dat later, op zijn kaart in de kampadministratie van Mauthausen vermeld staat dat hij Tischler (meubelmaker) was.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;&lsquo;Peter had het geluk een baan te krijgen op het postkantoor van het kamp dat bestemd was voor de ss&rsquo;ers en de niet-Joodse gevangenen die post en pakketjes ontvingen.&rsquo;<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;

De mannen die bij de Paketstelle werkten, hadden als taak de pakketjes voor de overleden gevangenen te openen en de inhoud selecteren. Zonder al te veel moeite konden zij veel van de inhoud achteroverdrukken. Ook was het regime bij de Paketstell losser: de gevangenen hoefden niet op appel te staan en zij hadden meer bewegingsvrijheid. Door het extra voedsel en warme kleding was het&nbsp;door het werk bij de Paketstelle&nbsp;mogelijk om aan te sterken.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>&nbsp;Zo kwam het dat&nbsp;Peter in januari 1945 in relatief goede conditie kon verkeren en daarnaast in staat was de zieke Otto Frank te bezoeken en te verzorgen. Otto Frank verklaarde later dat hij Peter dagelijks zag en dat hij een grote steun&nbsp;voor hem was.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="5169z" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007: Verklaringen van o.a. Max Frankfort (inv.nr.1257), Abraham Hakker (inv.nr.1264) en Aron Leyden van Amstel (inv.nr.1277).&nbsp;&nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="w6jyq" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Meier Stoppelman.</cite></li>
	<li data-footnote-id="phng3" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Stoppelman ging op 17 januari 1945 mee met een van de evacuatietransporten. Schriftelijke verklaring Max Stoppelman, 9 augustus 1995. AFS, Getuigenarchief, Documentatie Max Stoppelman. Zie ook: Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie,&nbsp;Amsterdam: Balans, 2002, p. 138;&nbsp; Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, Amsterdam: Bert Bakker, 1998, 232-233.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yhzpb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, dossier 135177-3, Kampkaart Mauthausen.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wtea7" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>AFS, Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_211: Interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook het citaat in: Lee, Het verborgen leven, p. 138.</cite></li>
	<li data-footnote-id="z63i8" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Max Rodrigues Garcia, Auschwitz, Auschwitz&hellip; I cannot forget you. as long as I remain alive. The story of Max Rodrigues Garcia as told to Priscilla Alden Thwaits Garcia,&nbsp;San Jose, CA: Social Thinking, 2008, p. 109-123.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Peter van Pels in Auschwitz I

Peter van Pels was in Auschwitz from 6 September 1944 to 18 January 1945. There he worked in the Paketstelle and was able to care for the sick Otto Frank.

Peter van Pels verbleef van 6 september 1944 tot 18 januari 1945 in Auschwitz. Daar werkte hij bij de Paketstelle en kon zo de zieke Otto Frank verzorgen.

After their registration, the men, including Hermann van Pels, were sent on foot to Auschwitz I, also called Stammlager, which was located about 3 kilometres from Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Fritzi Frank stated that Otto Frank, together with Hermann van Pels and Fritz Pfeffer, had to do heavy labour in the Aussendienst (outside the camp) laying streets.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In the process, Hermann van Pels is said to have injured his thumb on one occasion to such an extent that he could no longer work and was therefore given Zimmerdienst. When there was a selection, this proved fatal for him and he was taken away to the gas chamber.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Fellow prisoner Fritz Simon, in a statement shortly after the war for the Dutch Red Cross, named Hermann van Pels as one of those who were temporarily unable to work because of an injury and had been given a few days&#39; exemption from work for this reason: &#39;Blockschonung&#39;. When there was a&nbsp;selection, these persons were then selected and transported to Birkenau for gassing.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;This is where Hermann probably died on 3 October 1944.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h0vu3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007: Verklaringen van o.a. Max Frankfort (inv.nr.1257), Abraham Hakker (inv.nr.1264) en Aron Leyden van Amstel (inv.nr.1277).</cite></li>
	<li data-footnote-id="qa7ds" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Frank-Markovits, Elfriede: Interview met Fritzi Frank-Markovits (september 1992) afgenomen door Dienke Hondius en Dineke Stam.</cite></li>
	<li data-footnote-id="edpsl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007, inv.nr.1293, Fritz Simon, 13 augustus 1945. Meerdere getuigen, zoals o,a, Max Frankfort (inv.nr.1257), en Philip de Jong (inv.nr.1268), noemen een selectie in oktober onder personen die Blockschonung hadden.</cite></li>
</ol>
</section>

Na hun registratie gingen de mannen, waaronder Hermann van Pels, te voet naar Auschwitz I, ook wel Stammlager genaamd, dat zich op ongeveer 3 kilometer afstand van Auschwitz-Birkenau (Auschwitz II) bevond.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Fritzi Frank heeft verklaard dat Otto Frank samen met Hermann van Pels en Fritz Pfeffer in de Aussendienst (buiten het kamp) zwaar werk moesten verrichten bij het aanleggen van straten.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Hierbij zou Hermann van Pels op een keer zijn duim zodanig verwond hebben dat hij niet meer kon werken en daarom Zimmerdienst kreeg. Toen er een selectie kwam, is dat hem noodlottig geworden en werd hij afgevoerd naar de gaskamer.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

Medegevangene Fritz Simon noemde in een verklaring vlak na de oorlog voor het Nederlandse Rode Kruis Hermann van Pels als een van de personen die vanwege een verwonding tijdelijk niet konden werken en daarvoor enkele dagen vrijstelling van werk hadden gekregen: &lsquo;Blockschonung&rsquo;. Bij een selectie werden deze personen vervolgens geselecteerd en voor vergassing naar Birkenau vervoerd.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Hier stierf Hermann waarschijnlijk op 3 oktober 1944.&nbsp;

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="h0vu3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007: Verklaringen van o.a. Max Frankfort (inv.nr.1257), Abraham Hakker (inv.nr.1264) en Aron Leyden van Amstel (inv.nr.1277).</cite></li>
	<li data-footnote-id="qa7ds" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Frank-Markovits, Elfriede: Interview met Fritzi Frank-Markovits (september 1992) afgenomen door Dienke Hondius en Dineke Stam.</cite></li>
	<li data-footnote-id="edpsl" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007, inv.nr.1293, Fritz Simon, 13 augustus 1945. Meerdere getuigen, zoals o,a, Max Frankfort (inv.nr.1257), en Philip de Jong (inv.nr.1268), noemen een selectie in oktober onder personen die Blockschonung hadden.</cite></li>
</ol>
</section>

Hermann van Pels in Auschwitz I

Hermann van Pels passed selection after arrival, but was sent to the gas chamber a few weeks later during a subsequent selection. He probably died there on 3 October 1944.

Hermann van Pels komt na aankomst door de selectie, maar wordt enkele weken later bij een hernieuwde selectie naar de gaskamer gestuurd. Hier sterft hij waarschijnlijk op 3 oktober 1944.

Fritz Pfeffer was in Auschwitz I after the selections from 6 September 1944 until mid-November. Almost nothing is known about Fritz Pfeffer&#39;s stay in Auschwitz. We do know that he ended up in Auschwitz I together with the other men from the Secret Annex and was registered in the same group as Hermann and Peter van Pels.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Fritzi Frank stated that Otto Frank, together with Hermann van Pels and Fritz Pfeffer, had to do heavy work in the Aussendienst (outside the camp) paving streets.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

According to a card Charlotte Kaletta used to request information from the Dutch Red Cross on 1 August 1945, Pfeffer left Auschwitz on an Artzet transport on 1 October 1944 .<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Where she derived this knowledge from is not known. Camp survivor Barend Konijn later told the Red Cross that a special transport of dentists and dental surgeons&nbsp;had left Auschwitz to an unknown destination&nbsp;in November 1944 .<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> It is not clear to what extent these reports are accurate. <a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

What is certain is that Fritz Pfeffer eventually ended up in Camp Neuengamme in mid-November 1944.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="plsej" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 3281, Comit&eacute; International de la Croux-Rouge H&auml;ftlings-Nummerzuteilung; L. Landsberger, A. de Haas en K. Selowsky (Nederlandsche Roode Kruis) (red.), Auschwitz.&nbsp;Deel 2: De deportatietransporten van juli t/m augustus 1942,&nbsp;6 dln,&nbsp;Den Haag, 1947-1953, p.26.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="q5jji" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Frank-Markovits, Elfriede: Interview met Fritzi Frank-Markovits (september 1992) afgenomen door Dienke Hondiue en Dineke Stam.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lefir" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>De kaart staat afgebeeld in de museumcatalogus van het Anne Frank Huis. Anne Frank Stichting (samenst. en red.), Anne Frank Huis: een museum met een verhaal, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 1999, p. 202.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k1hve" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007:&nbsp;inv.nr. 1293, Barend Konijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="23cfz" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zo zijn ze bijvoorbeeld bij het&nbsp;Auschwitz-archief niet op de hoogte van een dergelijk (tand)artsentransport.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5i0oa" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Bundesarchiv Berlin, Archief WVHA (SS-Wirtschaftsverwaltungs Hauptamt), signatuur NS 3/1577: Gevangenkaarten 64230 en 65105.</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer zat na de selecties vanaf 6 september 1944 tot half november in Auschwitz I. Over het verblijf van Fritz Pfeffer in Auschwitz is vrijwel&nbsp;niets&nbsp;bekend. Wel weten we&nbsp;dat hij samen met de andere mannelijke onderduikers in Auschwitz I terechtkwam en in dezelfde groep is geregistreerd als Hermann en Peter van Pels.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Fritzi Frank heeft verklaard dat Otto Frank samen met Hermann van Pels en Fritz Pfeffer in de Aussendienst (buiten het kamp) zwaar werk moest&nbsp;verrichten bij het aanleggen van straten.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;

Volgens een kaart waarmee Charlotte Kaletta op&nbsp;1 augustus 1945&nbsp;bij het Nederlandse Rode Kruis om informatie vroeg, vertrok&nbsp;Pfeffer op&nbsp;1 oktober 1944&nbsp;met een&nbsp;Artzetransport&nbsp;uit Auschwitz.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Waar zij die kennis aan ontleende, is niet bekend. Kampoverlevende Barend Konijn vertelde&nbsp;later aan het Rode Kruis dat in&nbsp;november &#39;44&nbsp;een speciaal transport van tandartsen en tandheelkundigen uit Auschwitz naar &#39;elders&#39; was vertrokken.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Het is niet duidelijk in hoeverre deze berichten juist zijn.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

Wat wel vaststaat&nbsp;is dat Fritz Pfeffer uiteindelijk&nbsp;midden november 1944&nbsp;in kamp Neuengamme terechtkwam.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="plsej" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 3281, Comit&eacute; International de la Croux-Rouge H&auml;ftlings-Nummerzuteilung; L. Landsberger, A. de Haas en K. Selowsky (Nederlandsche Roode Kruis) (red.), Auschwitz.&nbsp;Deel 2: De deportatietransporten van juli t/m augustus 1942,&nbsp;6 dln,&nbsp;Den Haag, 1947-1953, p.26.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="q5jji" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Frank-Markovits, Elfriede: Interview met Fritzi Frank-Markovits (september 1992) afgenomen door Dienke Hondiue en Dineke Stam.</cite></li>
	<li data-footnote-id="lefir" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>De kaart staat afgebeeld in de museumcatalogus van het Anne Frank Huis. Anne Frank Stichting (samenst. en red.), Anne Frank Huis: een museum met een verhaal, Amsterdam: Anne Frank Stichting, 1999, p. 202.</cite></li>
	<li data-footnote-id="k1hve" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007:&nbsp;inv.nr. 1293, Barend Konijn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="23cfz" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Zo zijn ze bijvoorbeeld bij het&nbsp;Auschwitz-archief niet op de hoogte van een dergelijk (tand)artsentransport.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5i0oa" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Bundesarchiv Berlin, Archief WVHA (SS-Wirtschaftsverwaltungs Hauptamt), signatuur NS 3/1577: Gevangenkaarten 64230 en 65105.</cite></li>
</ol>
</section>

Fritz Pfeffer in Auschwitz I

Fritz Pfeffer was in Auschwitz I from 6 September 1944 to mid-November 1944.

Fritz Pfeffer zat vanaf 6 september 1944 tot half november 1944 in Auschwitz I.

Evacuation of Auschwitz

In mid-January 1945, Auschwitz was evacuated and Peter van Pels and Otto Frank had to say goodbye tp each other.

Midden januari 1945 werd Auschwitz ontruimd en moesten Peter van Pels en Otto Frank afscheid nemen.

Otto Frank had remained in the camp after the evacuation of Auschwitz between 17 and 21 January 1945, along with about eight thousand prisoners. Otto had been convinced that he had survived by staying in the sick barracks at all costs and not joining the evacuation marches. Yet it turned out afterwards that there had indeed been plans to kill all those left behind in the camp.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> On 26 January 1945, just before the liberation of Auschwitz on 27 January 1945, Otto Frank narrowly escaped execution: &#39;On the 26th we were brought out by the SS to be killed, but the SS was called away before it got that far - a miracle happened.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

The next day, the camp was liberated by the Red Army. After the liberation, Otto Frank obtained a notebook. In it he wrote down all kinds of details about his fellow-sufferers, the events after the liberation and the journey home.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> The notebook mentions on 27 January: Ruski&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ztftu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p.188-189.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kw3bc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Origineel: Am 26 waren wir durch de S.S. herausgeholt, um ermordet zu werden, aber die S.S. wurde abgerufen, bevor es m&ouml;glich war &ndash; es geschah ein Wunder!&nbsp;Familiearchief Anne Frank-Fonds, Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_corr_10: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 8 juni 1945. Verschillende bronnen noemen deze &lsquo;bijna&rsquo; executie, alleen de datering ervan verschilt: Jacob van West in een verklaring voor het Nederlandse Rode Kruis noemt ook 26 januari 1945. Danuta Czech, Kalendarium noemt 25 november 1945 (Berekeningen zijn gebaseerd op de transportlijst van het Nederlandse Rode Kruis en tatoeagenummers zoals vermeld in: Danuta Czech, Kalendarium der Ereignisse im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau 1939-1945, Reinbek bei Hamburg: Rowohlt, 1989); volgens &#39;kapitein Sarphati&#39; ongeveer 8 dagen voor de bevrijding, H. Wielek, De oorlog die Hitler won, Amsterdam: Amsterdamsche Boek en Courantmij., 1947, p. 356</cite></li>
	<li data-footnote-id="3se1j" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_040: Notitieboekje 1945. Er is een transcriptie beschikbaar.</cite></li>
	<li data-footnote-id="acz2n" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Dit duidt de aankomst van het Sovjet-leger aan. Ibidem. Carol Ann Lee gebruikt dit boekje als bron voor haar biografie van Otto. Zie Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank, Amsterdam: Balans, 2002. Ze stelt ten onrechte dat Otto op 14 februari Sal de Liema in Auschwitz terugvindt. Het op p. 152 weergegeven lijstje notities komt precies zo uit dit boekje, alleen de notitie van 14 februari voegt Lee er eigenhandig tussen. Waarschijnlijk baseert ze zich op Otto&rsquo;s agenda van 1945. Daar staat op 14 februari &ldquo;Sal de Liema&rdquo; ter aanduiding van zijn verjaardag. Naast het notitieboekje zijn er nog enkele losse documenten, kaarten en brieven.</cite></li>
</ol>
</section>

Otto Frank was na de ontruiming van Auschwitz tussen 17 en 21 januari 1945, samen met ongeveer achtduizend gevangen achtergebleven in het kamp. Otto was er van overtuigd geweest dat hij had overleefd door koste wat het kost in de ziekenbarak te blijven en niet mee te gaan met de ontruimingsmarsen. Toch bleek achteraf dat er wel degelijk plannen hadden bestaan om de achterblijvers in het kamp allemaal te vermoorden.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Op 26 januari 1945, vlak voor de bevrijding van Auschwitz&nbsp;op 27 januari 1945, ontkwam Otto Frank ternauwernood aan executie:&nbsp;&lsquo;Op de 26e werden we door de ss naar buiten gebracht om vermoord te worden, maar de SS werd weggeroepen voor het zo ver was gekomen &ndash; er gebeurde een wonder.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

De volgende dag werd het kamp door het Rode leger bevrijd. Na de bevrijding&nbsp;bemachtigde Otto Frank een notitieboekje. Daarin noteerde hij allerlei gegevens over zijn lotgenoten, de gebeurtenissen na de bevrijding en de thuisreis.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Het boekje vermeldt op 27 januari: Ruski&nbsp;<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ztftu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bas von Benda-Beckmann, Na het Achterhuis. Anne Frank en de andere onderduikers in de kampen,&nbsp;Amsterdam: Querido, 2020, p.188-189.</cite></li>
	<li data-footnote-id="kw3bc" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Origineel: Am 26 waren wir durch de S.S. herausgeholt, um ermordet zu werden, aber die S.S. wurde abgerufen, bevor es m&ouml;glich war &ndash; es geschah ein Wunder!&nbsp;Familiearchief Anne Frank-Fonds, Bazel, Alice Frank, AFF_AlF_corr_10: Otto Frank aan Alice Frank-Stern, 8 juni 1945. Verschillende bronnen noemen deze &lsquo;bijna&rsquo; executie, alleen de datering ervan verschilt: Jacob van West in een verklaring voor het Nederlandse Rode Kruis noemt ook 26 januari 1945. Danuta Czech, Kalendarium noemt 25 november 1945 (Berekeningen zijn gebaseerd op de transportlijst van het Nederlandse Rode Kruis en tatoeagenummers zoals vermeld in: Danuta Czech, Kalendarium der Ereignisse im Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau 1939-1945, Reinbek bei Hamburg: Rowohlt, 1989); volgens &#39;kapitein Sarphati&#39; ongeveer 8 dagen voor de bevrijding, H. Wielek, De oorlog die Hitler won, Amsterdam: Amsterdamsche Boek en Courantmij., 1947, p. 356</cite></li>
	<li data-footnote-id="3se1j" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>AFS, AFC, Otto Frank Archief (OFA), reg. code OFA_040: Notitieboekje 1945. Er is een transcriptie beschikbaar.</cite></li>
	<li data-footnote-id="acz2n" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Dit duidt de aankomst van het Sovjet-leger aan. Ibidem. Carol Ann Lee gebruikt dit boekje als bron voor haar biografie van Otto. Zie Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank, Amsterdam: Balans, 2002. Ze stelt ten onrechte dat Otto op 14 februari Sal de Liema in Auschwitz terugvindt. Het op p. 152 weergegeven lijstje notities komt precies zo uit dit boekje, alleen de notitie van 14 februari voegt Lee er eigenhandig tussen. Waarschijnlijk baseert ze zich op Otto&rsquo;s agenda van 1945. Daar staat op 14 februari &ldquo;Sal de Liema&rdquo; ter aanduiding van zijn verjaardag. Naast het notitieboekje zijn er nog enkele losse documenten, kaarten en brieven.</cite></li>
</ol>
</section>

Liberation Otto Frank

On 27 January 1945, the Soviet army liberated the Auschwitz concentration camp. Otto Frank was free.

Op 27 januari 1945 bevrijdde het Sovjet-leger concentratiekamp Auschwitz. Daardoor was Otto Frank weer vrij.

Auschwitz I Concentration Camp (Stammlager)

Auschwitz I, also known as Stammlager, was one of the three major camps of the Auschwitz concentration and extermination camp complex.

Auschwitz I, ook wel Stammlager, was een van de drie grote kampen van het concentratie- en vernietigingskampencomplex Auschwitz.

All the men from the 3 September 1944 transport who survived selection after arriving in Birkenau went on foot to Auschwitz I after the registration procedure.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> There they ended up in quarantine block 8. The prisoners slept in bunk beds on three floors, often with two or more people to a bed. The quarantine block was overcrowded.

During quarantine, all prisoners had to work. Most worked on&nbsp;Strassenbau&nbsp;- road construction - or in the Kiesgrube - the gravel pit - where they had to load gravel onto carts and take them away to pave roads. Many people suffered injuries during this work. Otto Frank stated after the war that he was assigned to a team that had to drag gravel.

<blockquote>&#39;Being in a&nbsp;Kieskommando myself for a while, I know a lot about the hard labour that had to be done there and the beatings that were often associated with it.&#39;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

The quarantine period of the men from the 3 September transport ended in early October 1944 with two selections, during which another group of male prisoners deemed no longer capable of hard labour was murdered in the gas chamber. The death of Hermann van Pels resulted from these selections.

The men who did survive the selections remained in Auschwitz I after the quarantine period, where they were assigned to various labour teams. Where Fritz Pfeffer was assigned, we do not know. Nothing about Pfeffer&#39;s imprisonment in Auschwitz has been found in the testimonies of survivors. What we know is that he was registered in the same group as Hermann and Peter van Pels.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Like the others, he stayed in quarantine until about 1 October 1944. Around 11 November 1944, he was probably selected for transport to Neuengamme camp, where he arrived between 10 and 18 November.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

During the quarantine period, Otto Frank first worked in the Kommando Kiesgrube. He then joined the Strassenbau.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Whether this happened immediately after the quarantine period is not clear. When work in the Strassenbau was stopped because of&nbsp;frost, Otto Frank said he got better work,&nbsp;in the Kartoffelsch&auml;lkommando.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

Peter van Pels entered Block 2 after the quarantine period. Otto Frank said in an interview after the war:

<blockquote>&#39;Peter was lucky enough to get a job at the camp&#39;s post office which was for SS and non-Jewish prisoners receiving mail and parcels.&#39;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></blockquote>

The men working at the Paketstelle were tasked with opening the parcels for the deceased prisoners and selecting the contents. Without too much effort, they were able to purloin much of these. Otto Frank and Peter van Pels would have seen each other daily until Peter was transported to camp Mauthausen in mid-January.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Otto Frank was the only one of the people from the Secret Annex to survive the camps.

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="35olj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag,&nbsp;2050, verklaringen van Abraham Hakker (inv.nr. 1264), Philip Felix de Jong (inv.nr. 1268), Eliazer Kater (inv.nr. 1271), Elias Jacob Kleerekoper (inv.nr. 1272), Barend Konijn (inv.nr. 1274), Richard Felix Levee (inv.nr. 1276), Aron Leyden van Amstel (inv.nr. 1277).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvvke" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Origineel citaat: &lsquo;Da ich selbst einige Zeit in einem Kieskommando war, wusste ich &uuml;ber die dort verlangte schwere Arbeit gut Bescheid und die damit oft verbundenen Misshandlungen.&rsquo; afs, afc, ofa, inv.nr. 85, verklaring van Otto Frank voor lotgenoot Joseph Spronz, 29 juli 1962.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ijbw2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK,&nbsp;3281, Comit&eacute; International de la Croux-Rouge H&auml;ftlings-Nummerzuteilung; Landsberger e.a. (red.), Auschwitz 2, 26.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jcadb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>De gevangenen die op 10 november 1944 in Neuengamme werden ingeschreven, kregen kampnummers vanaf 64230; degenen die op 18 november 1944 aankwamen, kampnummers vanaf 65105. Voor de (incomplete) lijst met gevangenen en kampnummers zie mails van Alyn Be&szlig;mann, Archives Neuengamme Concentration Camp Memorial aan Erika Prins en Gertjan Broek, 5 mei 2017 tot 6 juni 2017.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u3ywu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>dla, collectie Schnabel, notities Schnabel, 150.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vrv4u" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), inv.nr. 211, interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook het citaat in: Lee, Het verborgen leven, 138.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4q28z" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, OFA, inv.nr. 211, interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook: Lee, Het verborgen leven, 138.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Alle mannen van het transport van 3 september 1944 die de selectie na aankomst in Birkenau overleefd hadden, gingen na de registratieprocedure te voet naar Auschwitz I.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Daar kwamen ze terecht in quarantaineblok 8. De gevangenen sliepen in stapelbedden van driehoog, vaak met twee of meer personen in een bed. Het quarantaineblok was overbevolkt.

Tijdens de quarantaine moesten alle gevangenen&nbsp;werken. De meesten werkten aan de Stra&szlig;enbau &ndash; stratenbouw &ndash; of in de Kiesgrube &ndash; de grindkuil &ndash;, waar zij grind op karren moesten laden en deze wegbrengen om straten te verharden. Veel mensen liepen bij dit werk blessures en verwondingen op. Otto Frank heeft na de oorlog verklaard dat hij bij een commando was ingedeeld dat grind moest slepen.

<blockquote>&lsquo;Omdat ik zelf een tijdje in een Kieskommando was, weet ik veel over de zware arbeid die daar moest worden verricht en de mishandelingen die daar vaak aan verbonden waren.&rsquo;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

De quarantaineperiode van de mannen uit het transport van 3 september eindigde begin oktober 1944 met twee selecties, waarbij opnieuw een groep mannelijke gevangenen die niet meer tot zware arbeid in staat geacht werd, in de gaskamer werd vermoord. Deze selecties zouden ook de dood van Hermann van Pels inluiden.

De mannen die de selectie wel overleefden, bleven na de quarantaineperiode in Auschwitz I, waar zij bij verschillende arbeidscommando&rsquo;s werden ingedeeld. Waar Fritz Pfeffer werd ingedeeld, weten we niet. Over de gevangenschap van Pfeffer in Auschwitz is niets teruggevonden in de getuigenissen van overlevenden. Wat we weten is dat hij in dezelfde groep is geregistreerd als Hermann en Peter van Pels.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Net als de anderen verbleef hij in quarantaine tot circa 1 oktober 1944. Rond 11 november 1944 is hij waarschijnlijk geselecteerd voor transport naar kamp Neuengamme, waar hij tussen 10 en 18 november is aangekomen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Tijdens de quarantaineperiode werkte Otto Frank eerst in het Kommando Kiesgrube. Daarna kwam hij terecht in de Stra&szlig;enbau.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Of dit direct na de quarantaineperiode gebeurde, is niet duidelijk. Toen het werk in de Stra&szlig;enbau vanwege de vorst werd gestaakt, kreeg Otto Frank naar eigen zeggen beter werk, en wel in het Kartoffelsch&auml;lkommando.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

Peter van Pels kwam na de quarantaineperiode in blok 2 terecht. Otto Frank vertelde in een interview na de oorlog:

<blockquote>&lsquo;Peter had het geluk een baan te krijgen op het postkantoor van het kamp dat bestemd was voor de SS&rsquo;ers en de niet-Joodse gevangenen die post en pakketjes ontvingen.&rsquo;<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a></blockquote>

De mannen die bij de Paketstelle werkten, hadden als taak de pakketjes voor de overleden gevangenen te openen en de inhoud selecteren. Zonder al te veel moeite konden zij veel daarvan achteroverdrukken. Otto Frank en Peter van Pels zouden elkaar dagelijks gezien hebben totdat Peter midden januari op transport werd gesteld naar kamp Mauthausen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

Otto Frank was de enige van de onderduikers die de kampen overleefde.

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="35olj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag,&nbsp;2050, verklaringen van Abraham Hakker (inv.nr. 1264), Philip Felix de Jong (inv.nr. 1268), Eliazer Kater (inv.nr. 1271), Elias Jacob Kleerekoper (inv.nr. 1272), Barend Konijn (inv.nr. 1274), Richard Felix Levee (inv.nr. 1276), Aron Leyden van Amstel (inv.nr. 1277).</cite></li>
	<li data-footnote-id="gvvke" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Origineel citaat: &lsquo;Da ich selbst einige Zeit in einem Kieskommando war, wusste ich &uuml;ber die dort verlangte schwere Arbeit gut Bescheid und die damit oft verbundenen Misshandlungen.&rsquo; afs, afc, ofa, inv.nr. 85, verklaring van Otto Frank voor lotgenoot Joseph Spronz, 29 juli 1962.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ijbw2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NRK,&nbsp;3281, Comit&eacute; International de la Croux-Rouge H&auml;ftlings-Nummerzuteilung; Landsberger e.a. (red.), Auschwitz 2, 26.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jcadb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>De gevangenen die op 10 november 1944 in Neuengamme werden ingeschreven, kregen kampnummers vanaf 64230; degenen die op 18 november 1944 aankwamen, kampnummers vanaf 65105. Voor de (incomplete) lijst met gevangenen en kampnummers zie mails van Alyn Be&szlig;mann, Archives Neuengamme Concentration Camp Memorial aan Erika Prins en Gertjan Broek, 5 mei 2017 tot 6 juni 2017.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u3ywu" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>dla, collectie Schnabel, notities Schnabel, 150.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vrv4u" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), Otto Frank Archief (OFA), inv.nr. 211, interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook het citaat in: Lee, Het verborgen leven, 138.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4q28z" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>AFS, AFC, OFA, inv.nr. 211, interview Otto Frank door Arthur Unger, 6 februari 1978. Zie ook: Lee, Het verborgen leven, 138.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Auschwitz I: the men in the Stammlager

The four males from the Secret Annex ended up in Auschwitz-Birkenau after arriving in Auschwitz I.

De vier mannelijke onderduikers kwamen na hun aankomst in Auschwitz-Birkenau in Auschwitz I terecht.

Ontruiming van Auschwitz

There is uncertainty about Peter van Pels&#39; exact date of death. According to his archive card in the Amsterdam population register, he died on 5 May 1945 in Mauthausen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> This date was taken from the data of the Dutch Red Cross, which in turn relied on a list drawn up by the US army at the liberation of Mauthausen on 5 May 1945.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> According to another list drawn up after the liberation of Mauthausen, Peter van Pels died on 10 May 1945.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

On 11 April 1945, Peter van Pels was sent back to Mauthausen and ended up in the Sanit&auml;tslager (also called Sterbelager or Russenlager), where only deathly ill and those unfit for work were put.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a> Practically no one survived long here; the Sanit&auml;tslager was basically just a place to die. The death books of Mauthausen itself kept until liberation do not record the death of Peter van Pels.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> The Comit&eacute; International de la Croix-Rouge declared on 9 September1958 that Peter van Pels had died on 10 May 1945 according to the Liste von Verstorbenen nach der befreiung in Mauthausen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> The Dutch Red Cross, on the other hand, declared in October 1960 that Peter van Pels had died on 5 May 1945 according to the Liste der Verstorbenen in Mauthausen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;

Although it is hard to believe that Peter van Pels could have survived the period from 11 April to 10 May 1945 in the Sanit&auml;tslager, we assume 10 May 1945 as his date of death.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ymj6f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v1nvd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossiernummer 135177.4: Liste der Verstorbenen in Mauthausen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ktg26" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Abgang.&nbsp;Hospital Mauth. Abgangsbuch (Tote) 5.5.45 - 18.5.45. Onbekend waar deze kopie vandaan komt. Verzoek bij Gedenkst&auml;tte Mauthausen loopt (december 2015).&nbsp; &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="k4ac9" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Republik &Ouml;sterreich Bundesministerium f&uuml;r inneres aan Frau Juffinger, 1 april 1999.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9yk4e" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NRK, dossiernummer 135177.5</cite></li>
	<li data-footnote-id="j0phz" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Zie: Das Lagersysteem Mauthausen, Hauptlager und Aussenlager, zur geschichte des Aussenlagers Melk op: <a href="https://www.mauthausen-memorial.at/">https://www.mauthausen-memorial.at</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Er is&nbsp;onduidelijkheid over de exacte overlijdensdatum van Peter van Pels. Volgens zijn archiefkaart in het Amsterdamse bevolkingsregister is hij overleden op 5 mei 1945 in Mauthausen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Deze datum is ontleend aan de gegevens van het Nederlandsche Roode Kruis dat zich op zijn beurt baseerde&nbsp;op een lijst opgemaakt door het Amerikaanse leger bij de bevrijding van Mauthausen op&nbsp;5 mei 1945.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Volgens een&nbsp;andere lijst opgemaakt na de bevrijding van Mauthausen is Peter van Pels overleden op&nbsp;10 mei 1945.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Op 11 april 1945 werd&nbsp;Peter van Pels weer teruggestuurd naar Mauthausen en kwam hij&nbsp;terecht in het Sanit&auml;tslager (ook wel Sterbelager of Russenlager genaamd) waar alleen doodzieken en zij die ongeschikt zijn voor werk, terecht kwamen.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-2" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Praktisch niemand overleefde&nbsp;hier lang; het Sanit&auml;tslager was in feite slechts een plaats om te sterven. In de dodenboeken van Mauthausen zelf die tot de bevrijding zijn bijgehouden,&nbsp;staat&nbsp;het overlijden van Peter van Pels niet opgetekend.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Het Comit&eacute; International de la Croix-Rouge verklaardet 9 september1958 dat Peter van Pels op 10 mei 1945 was gestorven volgens de Liste von Verstorbenen nach der befreiung in Mauthausen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Het Nederlandsche Roode Kruis daarentegen verklaarde&nbsp;in oktober 1960 dat Peter van Pels op 5 mei 1945 was gestorven volgens de Liste der Verstorbenen in Mauthausen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;

Hoewel het&nbsp;moeilijk te geloven is&nbsp;dat&nbsp;Peter van Pels de periode van 11 april tot&nbsp;10 mei 1945&nbsp;in het Sanit&auml;tslager heeft kunnen overleven, gaan wij uit van 10 mei 1945 als zijn datum van overlijden.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ymj6f" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart Peter van Pels.</cite></li>
	<li data-footnote-id="v1nvd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossiernummer 135177.4: Liste der Verstorbenen in Mauthausen.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ktg26" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-3-2">b</a> <cite>Abgang.&nbsp;Hospital Mauth. Abgangsbuch (Tote) 5.5.45 - 18.5.45. Onbekend waar deze kopie vandaan komt. Verzoek bij Gedenkst&auml;tte Mauthausen loopt (december 2015).&nbsp; &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="k4ac9" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Republik &Ouml;sterreich Bundesministerium f&uuml;r inneres aan Frau Juffinger, 1 april 1999.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9yk4e" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NRK, dossiernummer 135177.5</cite></li>
	<li data-footnote-id="j0phz" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Zie: Das Lagersysteem Mauthausen, Hauptlager und Aussenlager, zur geschichte des Aussenlagers Melk op: <a href="https://www.mauthausen-memorial.at/">https://www.mauthausen-memorial.at</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

As with most Nazi concentration camps, the living and working conditions for the prisoners were very poor. In the spring of 1944, there were 9,000 prisoners in the main camp, almost half of whom languished without care in the Sanit&auml;tslager. At the end of January 1945, most of the prisoners from Auschwitz concentration camp came to the Sanit&auml;tslager, followed in February by prisoners from Gro&szlig;-Rosen and Sachsenhausen. The arrival of evacuated prisoners from the Vienna camps and the Lower Danube in April made the situation even worse.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="dxbg6" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See: Wikipedia: <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/KZ_Mauthausen#Errichtung_des_Lagers_2" target="_blank">KZ Mauthausen - Errichting des Lagers</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Zoals bij de meeste concentratiekampen van de nazi&#39;s waren de verblijfs- en arbeidsomstandigheden voor de gevangenen zeer slecht. In het voorjaar van 1944 zaten er 9.000 gevangenen in het hoofdkamp, ​​van wie bijna de helft zonder verzorging wegkwijnde in het Sanit&auml;tslager.&nbsp;Eind januari 1945 kwamen de meeste gevangenen uit het concentratiekamp Auschwitz naar het Sanit&auml;tslager, in&nbsp;februari gevolgd door gevangenen uit Gro&szlig;-Rosen en Sachsenhausen.&nbsp;De komst van de ge&euml;vacueerde gevangenen uit de Weense kampen en de Beneden-Donau in april maakte de situatie nog erger.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="b315o" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie: Wikipedia: <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/KZ_Mauthausen#Errichtung_des_Lagers_2" target="_blank">KZ Mauthausen - Errichting des Lagers</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Death of Peter van Pels

Peter was brought back from Melk to Mauthausen on 11 April 1945. He was fatally ill and died, presumably on 10 May 1945.

Peter wordt op 11 april 1945 teruggebracht van Melk naar Mauthausen. Hij is doodziek en overlijdt, vermoedelijk op 10 mei 1945.

Mauthausen camp - Sanitätslager

The 'Sanitätslager' was the infirmary hut of Mauthausen concentration camp. This is where Peter van Pels ended up shortly before the liberation of the camp.

Het zogeheten Sanitätslager was de ziekenbarak van concentratiekamp Mauthausen. Hier belandde Peter van Pels kort voor de bevrijding van het kamp.

Overlijden Peter van Pels

Peter van Pels is transferred to Mauthausen

On 4 August 1944, Anne Frank and the other people in hiding were discovered and arrested. Their fate was uncertain. They had lived in hiding for two years and one month. During this period, the Nazis deported nearly 100,000 Jews from the Netherlands to so-called labour camps, and most of them were never heard from again. Read about their captivity here.