Door de arrestatie van de helpers Victor Kugler en Jo Kleiman zijn de directeuren van de twee bedrijven Gies &amp; Co en Opekta weg. Miep Gies en Bep Voskuijl zetten met magazijnmeester Willem van Maaren het werk voort. Kugler en Kleiman blijven een maand in de gevangenis in Amsterdam. Daarna worden ze gevangen gezet in Kamp Amersfoort. Op 18 september 1944 wordt Kleiman vrijgelaten. Het Rode Kruis heeft voor zijn vrijlating gepleit. Kugler blijft wel gevangen. Hij wordt ingezet als dwangarbeider om de Duitse linies te versterken. Hij moet werken in Zwolle en Wageningen. In maart 1945 ontsnapt hij in Zevenaar, bij de Duitse grens. De laatste maand van de bezettingstijd duikt hij onder in zijn huis in Hilversum.

Nadat de onderduikers en helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler waren gearresteerd op 4 augustus 1944, werden zij naar de Zentralstelle&nbsp; aan het Adama van Scheltemaplein gebracht voor verhoor. Van daaruit&nbsp;werden Kleiman en Kugler op dezelfde dag nog naar het Huis van Bewaring II op de Amstelveenscheweg (Havenstraat 6) overgebracht.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Op de Amstelveenscheweg zaten Kugler en Kleiman ongeveer zes weken vast. Ze zaten opgesloten in eenpersoonscellen die gevuld waren met zes man. Kugler zat in cel B3-11, naast Kleiman. Ze communiceerden met elkaar door klopsignalen en clandestiene briefjes.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Een kaartje, waarschijnlijk gestuurd aan Victor Kuglers vrouw, bevestigt dat Kugler vastzat in cel B3-11 van HvB II (Havenstraat, Duitse Afdeling). Het kaartje bevat een voorgedrukt verzoek om schoon wasgoed. In handschrift is toegevoegd: &#39;Scheerzeep + kwast. geen apparaat&#39;&nbsp;en &#39;Houten naamplaatje aan kussensloop.&#39;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mevrouw Kleiman ging enkele keren naar het Huis van Bewaring aan de Amstelveenscheweg om schone kleren te brengen. Zij sprak&nbsp;haar man niet, maar ontving van hem wel enkele clandestiene briefjes.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Volgens familieverhalen probeerde Ilse Schubert, de vrouw van Willy Kleiman, als Duitse haar zwager Jo Kleiman vrij te krijgen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

De twee helpers bleven tot begin september 1944 gevangen op de Amstelveenscheweg en werden daarna naar het Huis van Bewaring I aan de Weteringschans overgebracht.

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8xodj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdienst (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6qmx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ck1sm" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, doss. 97791:&nbsp;Kaartje &ldquo;Amsterdam, datum postmerk&rdquo;. Overigens is de cel bij het pijltje op de foto in de catalogus niet B3-11.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fbxy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:&nbsp;Verklaring J.C. Kleiman-Reuman, 16 januari 1964, p.v.b. 86/1963 v.H.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fuj4" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Kleiman: Gesprekken met Folke Richard Kaales, 10 en 14 augustus 2009.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

After the people in hiding and helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were arrested on 4 August 1944, they were taken to the Zentralstelle on Adama van Scheltemaplein for interrogation. From there, Kleiman and Kugler were transferred to Detention Centre II on Amstelveenscheweg (Havenstraat 6) on the same day.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler and Kleiman were detained at Amstelveenscheweg for about six weeks. They were locked in single cells filled with six men. Kugler was in cell B3-11, next to Kleiman. They communicated with each other by knock signals and clandestine notes.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

A card, probably sent to Victor Kugler&#39;s wife, confirms that Kugler was detained in cell B3-11 of HvB II (Havenstraat, German Department). The card contains a pre-printed request for clean laundry. Added in handwriting are &quot;Shaving soap + brush. no device&quot; and &quot;Wooden nameplate on pillowcase.&quot;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Mrs Kleiman went to the Detention Centre on Amstelveenscheweg several times to bring clean clothes. She did not speak to her husband, but did receive some clandestine notes from him.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

According to family stories,Willy Kleiman&#39;s wife Ilse Schubert, who was German, tried to get her brother-in-law Johannes Kleiman released.

The two helpers remained imprisoned on Amstelveenscheweg until early September 1944 and were then transferred to&nbsp;Detention Centre I on Weteringschans.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8xodj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdienst (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="h6qmx" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="7vpm2" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, doss. 97791:&nbsp;Kaartje &ldquo;Amsterdam, datum postmerk&rdquo;. Overigens is de cel bij het pijltje op de foto in de catalogus niet B3-11.</cite></li>
	<li data-footnote-id="2fbxy" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:&nbsp;Verklaring J.C. Kleiman-Reuman, 16 januari 1964, p.v.b. 86/1963 v.H.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0fuj4" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, Getuigenarchief, Kleiman: Gesprekken met Folke Richard Kaales, 10 en 14 augustus 2009.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Deze strafgevangenis was voor 1940 omgedoopt tot een Huis van Bewaring, omdat het Huis van Bewaring I (Weteringschans) bij het Kleine-Gartmanplantsoen al jaren met een tekort aan capaciteit kampte.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Na de arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis werden helpers Johannes Kleiman en Victor Kugler naar het Huis van Bewaring II overgebracht. Verzetsstrijdster Hannie Schaft zat in dit Huis van Bewaring toen zij op 17 april 1945 werd opgehaald om in de duinen bij Bloemendaal te worden ge&euml;xecuteerd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="grkdg" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam; Atlas Contact, 2019,p. 373-374. Zie ook: Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_II_(Amstelveenseweg)" target="_blank">Huis van Bewaring II (Amstelveenseweg)</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

This prison was renamed a Detention Centre before 1940, because the Huis van Bewaring I (Weteringschans) at the Kleine-Gartmanplantsoen had been struggling with a shortage of capacity for years.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

After the arrest of the people in the Secret Annex, helpers Johannes Kleiman and Victor Kugler were transferred to Huis van Bewaring&nbsp;II. Resistance fighter Hannie Schaft was in this Huis van Bewaring when she was picked up on 17 April 1945 to be executed in the dunes near Bloemendaal.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="tjsbq" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad: Amsterdam 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2019, p. 373-374. Also see:&nbsp; Wikipedia: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_van_Bewaring_II_(Amstelveenseweg)" target="_blank">Huis van Bewaring II (Amstelveenseweg)</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Kugler en Kleiman in Huis van Bewaring II (Amstelveenscheweg)

Op de dag van de arrestatie van de acht onderduikers en helpers Kleiman en Kugler, werden de helpers naar het Huis van Bewaring II op de Amstelveenscheweg overgebracht.

On the day of the arrest of the eight people in hiding and the helpers Kleiman and Kugler, the helpers were transferred to Detention Centre II on Amstelveenscheweg.

Huis van Bewaring II - Havenstraat 6 (Amstelveenseweg)

Een van de meest gestelde vragen over de geschiedenis van Anne Frank en het Achterhuis is wel: &#39;Wie heeft ze nu eigenlijk verraden?&#39;&nbsp;Die kwestie houdt zeer veel mensen bezig. Er komen bij de Anne Frank Stichting (AFS) met zekere regelmaat nog suggesties binnen, doorgaans duidelijk gericht naar individuen. Die suggesties worden altijd serieus bekeken maar leverden tot dusverre geen bruikbare gezichtspunten op. Ook binnen de AFS is het vraagstuk uiteraard altijd sterk aanwezig. Nu de AFS zich de laatste jaren sterker dan voorheen op eigen onderzoek is gaan richten, is deze kwestie in het onderzoeksprogramma opgenomen.

<h1>Opzet en achtergrond</h1>

Het onderzoek is opgezet vanuit de gedachte dat er maar &eacute;&eacute;n ding vaststaat: er is op 4 augustus 1944 een inval van leden van de Sicherheitsdienst (SD) in het pand Prinsengracht 263 geweest, en daarbij zijn tien personen gearresteerd. Het is een aanname &ndash; hoewel een veilige &ndash; dat dit geen toevalstreffer was. Men had het wel degelijk op dit pand gemunt. Op grond van welke kennis de inval gebeurde, en hoe de SD daaraan kwam is echter volstrekt onduidelijk. Dat het een kwestie was van verraad, al dan niet welbewust en doelgericht gepleegd, is eveneens een aanname. Het zal moeten blijken in hoeverre analyse van de beschikbare gegevens deze overtuigend steunt. Kort na de bevrijding zetten Otto Frank en de helpers stappen om de opsporing te bevorderen van degene die voor het verraad verantwoordelijk zou zijn. De vraag of er wel werkelijk verraad plaatsvond stond niet merkbaar ter discussie. Nadat &lsquo;nazi-jager&rsquo; Simon Wiesenthal in 1963 de ex-SS&rsquo;er Karl Joseph Silberbauer opspoorde, de man die de inval in het Achterhuis leidde, leek de aanname van verraad bevestigd. In de literatuur over het onderwerp tot nu toe was de vraagstelling dan ook steeds gericht op &lsquo;wie?&rsquo; Dat er gezocht moest worden naar een daadwerkelijke verrader stond daarbij op voorhand vast. De ontnuchterende conclusie is dat die aanpak tot op heden geen betrouwbare resultaten opleverde.

<h1>Vraagstelling en bronnen</h1>

Het voorgaande geeft voldoende aanleiding om het blikveld te verruimen en andere mogelijkheden niet bij voorbaat uit te sluiten. Uitgaande van wat in de vorige paragraaf naar voren is gebracht luidt daarom de vraagstelling: op grond van welke informatie viel de SD het pand Prinsengracht 263 op 4 augustus 1944 binnen, en hoe kwamen ze daaraan? Om deze vraag te beantwoorden is gebruik gemaakt van bekend en tot dusver onbekend materiaal. Oudere onderzoeken baseerden zich doorgaans op bronnen die zich bevinden in de dossiers van het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR). Ondanks zeer uitvoerig onderzoek zijn hier nooit duidelijke aanwijzingen aangetroffen. Desondanks zijn gegevens uit deze dossiers uiteraard van groot belang. In dit onderzoek zijn veel gegevens daarom opnieuw bekeken en vergeleken met voorheen onbekende of onbenutte bronnen. Hiertoe behoren rapporten van de politiekorpsen van Amsterdam, Zwolle en Haarlem, en stukken van justiti&euml;le autoriteiten in de laatste twee steden. Met behulp van steeds vaker gedigitaliseerde gegevens uit de bevolkingsadministratie konden bovendien netwerken beter in kaart worden gebracht. Het lopend historisch onderzoek van de Anne Frank Stichting leverde de afgelopen jaren scherpere inzichten op. Deze zijn gebruikt om oudere denkbeelden en theorie&euml;n tegen het licht te houden. Bij het analyseren van alle gegevens is vanzelfsprekend ook gebruik gemaakt van de bestaande literatuur. Over verraad van onderduikers en andere vormen van mensenjacht verschenen in de loop van de tijd verschillende boeken.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> In biografie&euml;n over zowel Anne als Otto Frank zijn eveneens verschillende theorie&euml;n ontvouwd over het voortraject van de inval van 4 augustus.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Deze bleven evenwel onbewezen, zoals een evaluatie van de onderzoekers David Barnouw en Gerrold van der Stroom van het NIOD (destijds Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) uit 2003 aantoont.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Een overzicht van al het gebruikte materiaal, gepubliceerd en ongepubliceerd, is aan dit verslag toegevoegd.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="1xj0u" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Sytze van der Zee, Vogelvrij: de jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Jeroen De Bruyn &amp; Joop van Wijk,&nbsp;Bep Voskuijl, het zwijgen voorbij: een biografie van de jongste helper van het Achterhuis,&nbsp;Amsterdam: Prometheus, 2015;&nbsp;Koos Groen, Een prooi wordt jager: de zaak van de joodse verraadster Ans van Dijk,&nbsp;herz. ed., Meppel: Just Publishers, 2016; Gerard Kremer,&nbsp;De achtertuin van het Achterhuis, Ede:&nbsp;De Lantaarn, 2018, Rosemary Sullivan,&nbsp;Het verraad van Anne Frank: het baanbrekende onderzoek van een internationaal coldcaseteam in Nederland, Amsterdam: Ambo Anthos, 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9zinm" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Melissa M&uuml;ller, Anne Frank: de biografie, 5e, geheel herz. dr., Amsterdam: Bert Bakker, 2013;&nbsp;Carol Ann Lee, Het verborgen leven van Otto Frank: de biografie, Amsterdam: Balans, 2002.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ivelj" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>David Barnouw &amp; Gerrold van der Stroom,&nbsp;Wie verraadde Anne Frank?, Amsterdam:&nbsp;Boom / NIOD, 2003. Voor een geactualiseerde versie, zie: David Barnouw, Anne Frank en het verraad: een overzicht, Amsterdam: Boom, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

One of the most frequently asked questions about the history of Anne Frank and the inhabitants of the Secret Annex is: Who actually betrayed them? This question continues to intrigue people. The Anne Frank House (AFH) still regularly receives suggestions, usually singling out specific individuals. These suggestions are always taken seriously but so far have not provided useful leads. And, of course, here at the Anne Frank House this question is always present in the background. In recent years, the AFH has made more of a commitment to focus on conducting its own research, so this matter is now part of the Knowledge Centre&rsquo;s research program.

<h1>Premise and Background</h1>

This investigative report is based on the premise that only one thing can be agreed on with certainty: on 4 August 1944, members of the Sicherheitsdienst or SD (German Security Service) raided the building at 263 Prinsengracht and arrested ten people. It is an assumption &ndash; granted a sound one &ndash; that this was not a chance occurrence. Obviously, the building had been selected for a reason. Yet, on what information that raid was based and how the SD got that information is still completely unclear. Whether this was a matter of betrayal, committed deliberately or not, is also an assumption. It remains to be seen if an analysis of the available data convincingly supports this decade-old theory. Shortly after the liberation, Otto Frank and the helpers took steps to identify those who might have been responsible for the betrayal. The question of whether betrayal had taken place was not under discussion at that moment. In 1963, after the Austrian &ldquo;Nazi-hunter&rdquo; Simon Wiesenthal tracked down the former SS Officer Karl Joseph Silberbauer, the man who had led the raid on the Secret Annex, the assumption of betrayal seemed to be confirmed. Consequently, until now the literature on this subject has always focused on the question of who? It has long been assumed that a betrayer was out there who needed to be found. However, the sobering reality is that to date this avenue of thinking has yielded nothing conclusive.

<h1>Research Question and Sources</h1>

Considering the above, there is sufficient reason to be receptive to new perspectives and not to exclude other theories. Given what was just presented in the last paragraph, the proposed research question is: Based on what information did the SD raid 263 Prinsengracht on 4 August 1944, and how did it acquire this information? Both existing and previously unknown sources have been consulted to address this question. Earlier studies generally relied on source material from the files of the Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging or CABR (Central Archives for Special Criminal Jurisdiction). Despite extensive research, no definitive leads have ever been found there, but information in these files can still be very helpful. Therefore, during this study, a lot of data was scrutinized again and compared with previously unknown or untapped sources. This material included police reports from Amsterdam, Zwolle, and Haarlem, as well as records from the judicial authorities in the latter two cities. In addition, the increasing digitization of data from municipal population registers has made it easier to access information and identify how people might be connected. The ongoing historical research done by the Anne Frank House in recent years has provided more understanding as well. These insights have also been applied while re-examining earlier ideas and theories. Of course, in the analysis of all the related data, existing publications were also consulted. Over the years, several books have been released about the betrayal of people in hiding during the wartime occupation and how they were hunted down.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Biographies about both Anne and Otto Frank also present different theories about the events leading up to the raid on 4 August 1944.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Nonetheless, as the 2003 evaluation conducted by researchers David Barnouw and Gerrold van der Stroom of the NIOD (Institute for War, Holocaust and Genocide Studies, previously the Dutch Institute for War Documentation) concludes, these theories do not stand up to scrutiny.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> An overview of the source material used for this investigation &ndash; published as well as unpublished &ndash; is included at the end of this report

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="sa59d" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Sytze van der Zee, Vogelvrij: de jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Koos Groen, Een prooi wordt jager: de zaak van de Joodse verraadster Ans van Dijk, herz. ed., Meppel: Just Publishers, 2016; Gerard Kremer,&nbsp;Anne Frank betrayed: the mystery unravelled after 75 years,&nbsp;Ede: De Lantaarn, 2020; Rosemary Sullivan,&nbsp; The betrayal of Anne Frank: a cold case investigation,&nbsp;New York, NY: Harper, 2022 (upd. ed. with a new afterword 2023);&nbsp;Joop van Wijk-Voskuijl &amp; Jeroen De Bruyn,&nbsp;The last secret of the Secret Annex : the untold story of Anne Frank, her silent protector, and a family betrayal,&nbsp;London: Simon &amp; Schuster, 2023.</cite></li>
	<li data-footnote-id="1qfz0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Carol Ann Lee,&nbsp;The hidden life of Otto Frank, London: Viking, 2002;&nbsp;Melissa M&uuml;ller,&nbsp;Anne Frank: the biography, upd. and exp. ed., London: Bloomsbury, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cz28w" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>David Barnouw &amp; Gerrold van der Stroom,&nbsp;<a href="https://www.niod.nl/nl/publicaties/who-betrayed-anne-frank">Who betrayed Anne Frank?</a>, Amsterdam: NIOD, 2003. For an updated version, see: David Barnouw, Anne Frank en het verraad: een overzicht, Amsterdam: Boom, 2023.</cite></li>
</ol>
</section>

Arrestatie en verraad

Naar de arrestatie en het mogelijke verraad van de onderduikers in het Achterhuis is in 2016 door de Anne Frank Stichting uitgebreid onderzoek gedaan. Lees hier de inleiding en download het gehele verslag ´Onderzoeksverslag inzake verraad en arrestatie van de onderduikers in het Achterhuis´

Extensive research into the arrest and possible betrayal of the people in hiding in the Secret Annex was carried out by the Anne Frank House in 2016. Read the introduction here and download the entire report ´Research report on betrayal and arrest of the people in hiding in the Secret Annex´ here.

De Huis van Bewaring II Amstelveenseweg stond aan de Havenstraat 6 te Amsterdam.

The Amstelveenseweg Detention Centre was located at Havenstraat 6 in Amsterdam.

Foto van de gevangenis aan de Weteringschans, waarop Victor Kugler cel en nummer (B3 11) heeft aangegeven in pen. Hier is hij, na een verblijf in de Untersuchungsgefängnis op de Amstelveenseweg, in september 1944 vastgehouden. Op 11 september 1944 is hij zonder proces naar het Polizeiliche Durchgangslager Amersfoort gebracht. Bijschrift klopt niet. Dit is de gevangenis aan de Amstelveenseweg. 9 mei 2011, KSK.

A_Kugler_III_002

Het Huis van Bewaring aan de Havenstraat, Amsterdam. Victor Kugler heeft hierop met pen zijn cel met nummer aangewezen. Ongedateerd.

Johannes Kleiman werd&nbsp;geboren op 17 augustus 1896 als&nbsp;de zoon van Cornelis Kleiman&nbsp;en Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij was de derde van vier kinderen. HIj had twee broers, Cornelis (Cor)&nbsp; en Willem Jacobus (Willy), en een jonggestorven zusje,&nbsp;Agatha.

De familie Kleiman woonde&nbsp;in 1896 aan het Domineespad, nu bekend als Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. Enkele maanden na de geboorte van Johannes vertrok het gezin naar Nijmegen. Kleiman trouwde&nbsp;in juli 1923 met&nbsp;Johanna Catharina Reuman. Dochter&nbsp;Johanna&nbsp;werd&nbsp;in 1928 geboren. Tijdens de onderduikperiode woonde&nbsp;hij met zijn gezin op het adres Wielingenstraat 12 II in Amsterdam.

De eerste contacten met&nbsp;Otto Frank&nbsp;dateren van 1923, toen&nbsp;Kleiman procuratiehouder werd&nbsp;van het Amsterdamse filiaal van de familiebank. Rond dezelfde tijd werd&nbsp;hij directeur van de Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, waar ook enkele familieleden en kennissen van Otto aan deelnamen. Otto was er zelf vanaf december &rsquo;33 commissaris. Sinds midden jaren dertig was Kleiman tevens commissaris bij uurwerkfabriek Paauwe en had&nbsp;hij met broer Willy een ongediertebestrijdingsbedrijf Cimex.

Kleiman speelde in 1938 een zeer belangrijke rol bij de oprichting van Pectacon, en was vanaf de &lsquo;arisering&rsquo; in najaar &rsquo;40 directeur van Opekta. Hij was de initiatiefnemer van de onderduik in het Achterhuis, en was gedurende de hele periode een van de helpers. Zijn naam komt in Annes dagboek dan ook herhaaldelijk voor. Bij de inval van 4 augustus 1944 werd&nbsp;ook Kleiman gearresteerd, en hij bracht&nbsp;enkele weken in gevangenschap door. Op voorspraak van het Rode Kruis kwam&nbsp;hij vanwege zijn zwakke gezondheid vrij. Tot aan zijn overlijden &ndash; aan zijn bureau &ndash; bleef&nbsp;hij directeur van Opekta. Verder was hij enkele jaren Otto Franks vertegenwoordiger in het bestuur van de Anne Frank Stichting. In 1972 vroeg&nbsp;Otto Frank voor alle helpers, voor Kleiman dus postuum, de Yad Vashem-onderscheiding aan.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="rwmhj" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="m4vbn" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literatuur:&nbsp;Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis: wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>

Johannes Kleiman was born on 17 August 1896 as the son of Cornelis Kleiman and Emmetje Vink.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He was the third of four children. He had two brothers, Cornelis (Cor) and Willem Jacobus (Willy), and a sister, Agatha, who died young.

In 1896, the Kleiman family lived at Domineespad, now called Zuiderkerkstraat, in Koog aan de Zaan. A few months after the birth of Johannes, the family moved to Nijmegen. Kleiman married Johanna Catharina Reuman in July 1923. Their daughter Johanna was born in 1928. During the hiding period he and his family lived at 12 II Wielingenstraat in Amsterdam.

The first contacts with Otto Frank date back to 1923, when Kleiman became proxy holder at&nbsp;the Amsterdam branch of the family bank. Around the same time he became managing director of the Centrale Maatschappij voor Handel en Industrie, in which some of Otto&#39;s relatives and acquaintances had an interest. Otto himself was a supervisory director from December 1933. From the mid 1930s, Kleiman was also a commissioner at the Paauwe clock factory, and together with brother Willy he had a pest control company called Cimex.

Kleiman played a very important role in the establishment of Pectacon in 1938, and was director of Opekta from its &#39;aryanisation&#39; in the autumn of 1940. He was the initiator of the hiding period in the Secret Annex, and was one of the helpers during the entire period. His name appears several times in Anne&#39;s diary. During the raid on 4 August 1944, Kleiman was also arrested and spent several weeks incarcerated. Thanks to the mediation of the Red Cross he was released because of his poor health. Until his death &mdash; at his desk &mdash; he remained a director of Opekta. For several years he also represented Otto Frank on the board of the Anne Frank House. In 1972 Otto Frank applied for the Yad Vashem decoration for all the helpers - posthumously in the case of Kleiman.&nbsp;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="fjfmf" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Zaanstad, geboorteakten 1896, nr. 51.</cite></li>
	<li data-footnote-id="shu3c" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Literature: Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

Pasfoto van Johannes Kleiman, zonder datum.

A_Kleiman_III_006

Johannes Kleiman, niet gedateerd

Johannes Kleiman was één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Johannes Kleiman was one of the helpers of the people in hiding in the Secret Annex.

Johannes Kleiman

Volgens zijn doopkaartje werd&nbsp;Victor Kugler geboren op 5 juni 1900 en is hij op 10 juni 1900 gedoopt.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Een aantal bronnen noemt dezelfde datum. De geboorteplaats was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Zijn geboorteplaats Hohenelbe ligt in Tsjechi&euml;. Het gebied waar het ligt, maakte tot 1918 deel uit van Oostenrijk-Hongarije. De tegenwoordige naam is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Het vervalste persoonsbewijs van Kugler, met de naam Johannes Kuinders, had&nbsp;als geboortedatum 12 december 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

De identiteit van zijn vader is niet bekend.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;Zijn moeder Emilie Kugler trouwde&nbsp;rond&nbsp;1909&nbsp;met de mijnwerker Franz Klose. Het gezin trok&nbsp;naar Duisburg, waar twee halfbroers en twee halfzussen van Victor werden geboren:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<div>
In&nbsp;1911&nbsp;ging Victor naar de Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914&nbsp;ging&nbsp;hij terug naar Hohenelbe voor een opleiding aan de Fachschule f&uuml;r Weberei.

Hij werkte kort voor het Kalisyndikat&nbsp;in Berlijn. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog maakte hij deel uit van de Oostenrijkse marine in de Adriatische Zee. Als gevolg van de staatkundige herschikking van Europa kreeg&nbsp;hij de Tsjechoslowaakse nationaliteit. Vervolgens werkte hij twee jaar als elektricien in een mijn in Gladbeck. In&nbsp;1920&nbsp;werkte hij voor de Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) enige tijd in Utrecht. Hij bleef&nbsp;in Utrecht en trouwde&nbsp;in&nbsp;1928&nbsp;met Laua Maria Buntenbach. Kugler trad&nbsp;in dienst van Frans van Angeren, eigenaar van een banketbakkerij en lunchroom. Van Angeren importeerde&nbsp;ook bakkerijgrondstoffen, en raakte zo in de pectinehandel verzeild.

In&nbsp;juli 1933&nbsp;kwam&nbsp;Kugler via Van Angeren in contact met&nbsp;Otto Frank. Hij ging toen voor Opekta werken en verhuisde&nbsp;naar Hilversum. Ergens in de jaren twintig verliet&nbsp;Kugler het Tsjechoslowaakse staatsverband en opteerde&nbsp;voor de Duitse nationaliteit. In&nbsp;1933&nbsp;vroeg&nbsp;hij naturalisatie tot Nederlander aan, wat in 1936&nbsp;werd&nbsp;afgewezen maar in&nbsp;1938&nbsp;alsnog gehonoreerd.

Toen Otto Frank in de eerste oorlogsjaren met zijn bedrijven steeds meer problemen kreeg, nam&nbsp;Kugler de leiding van Gies &amp; Co op zich. Hij was&nbsp;een van de vier kantoormedewerkers, en daarom volledig op de hoogte van de onderduikplannen. Bij de inval van&nbsp;4 augustus 1944&nbsp;werd&nbsp;hij ook gearresteerd, en belandde&nbsp;via de Amsterdamse Huizen van Bewaring II en I in Amersfoort en Zwolle. In de laatste stad kreeg&nbsp;hij hulp van Gies-vertegenwoordiger Martin Brouwer.&nbsp;Eind maart 1945&nbsp;kwam&nbsp;hij met een kolonne gevangenen bij Zevenaar in een beschieting door Britse vliegtuigen terecht. Hij nam&nbsp;de benen en kwam via Rheden en Barneveld op Goede Vrijdag in Hilversum aan.

Eind&nbsp;1952&nbsp;werd&nbsp;Kugler weduwnaar. Hij hertrouwde&nbsp;met een Opekta-medewerkster en vertrok&nbsp;met haar en zijn nieuwe schoonfamilie naar Canada. Hier werkte hij onder meer als verzekeringsagent en als elektricien. Na zijn pensionering hield hij in samenspraak met Otto Frank en de Anne Frank Stichting een groot aantal voordrachten over de Achterhuisgeschiedenis en over het dagboek. In de latere jaren zeventig ging&nbsp;zijn gezondheid, vooral in mentaal opzicht, erg achteruit. Juist in deze periode was&nbsp;er ook de stroef verlopende samenwerking met de journaliste Helen Shapiro, die zijn biografie schreef. Het manuscript bleef&nbsp;jaren op de plank liggen en kwam&nbsp;na Shapiro&rsquo;s overlijden in handen van de journalist Rick Kardonne. Deze publiceerde&nbsp;het na bewerking pas in&nbsp;2008. Victor Kugler overleed&nbsp;op 81-jarige leeftijd in een Canadees ziekenhuis.

Adressen:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (1940-1955).&nbsp;Kugler woonde&nbsp;in Hohenelbe en op verschillende plaatsen in het Roergebied.&nbsp;Vanaf 1920 woonde&nbsp;hij in Utrecht, en vanaf 1933 op verschillende adressen in Hilversum.&nbsp;In 1955 vertrok&nbsp;hij naar Canada.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s1b2x" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="dbyv9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="xz2ip" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5j6lb" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="emzoc" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928. Volgens Kuglers trouwakte uit 1927 heet ze Emilia. Zijn schoolrapporten tekent ze met &lsquo;Emma&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="reqpk" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="r9z1c" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Literatuur: Dineke Stam, &quot;&#39;Ik moest hen helpen, ze waren mijn vrienden&#39;: Victor Kugler, helper van de onderduikers&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in het Achterhuis; wie was wie?, Amsterdam: Rainbow, 2014.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

According to his baptismal record, Victor Kugler was born on 5 June 1900 and baptized on 10 June 1900.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;A number of sources mention the same date. The place of birth was Hohenelbe.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;His birthplace Hohenelbe is in the Czech Republic. The area where it is located was part of Austria-Hungary until 1918. The present name is Vrchlab&iacute;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Kugler&#39;s forged identity card, with the name Johannes Kuinders, had the date of birth as 12&nbsp;December 1900.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

The identity of Victor Kugler&#39;s father is unknown. His mother Emilie Kugler married the miner Franz Klose in about 1909. The family moved to Duisburg, where Victor&#39;s two half-brothers and two half-sisters were born:&nbsp;Rudolf,&nbsp;Friedrich,&nbsp;Erna en&nbsp;Grete Emilie.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

In&nbsp;1911 he became a pupil at the Rektoratschule Norbertinum. In&nbsp;1914 he went back to Hohenelbe to do a course at Fachschule f&uuml;r Weberei&nbsp;(Technical School for Weaving).

He worked for a short while at the Kalisyndikat&nbsp;in Berlin. Towards the end of the First World War he was in the Austrian navy, patrolling the Adriatic Sea. As a consequence of Europe&#39;s political realignment, he received Czechoslovakian nationality. He then worked for two years as an electrician in a mine in Gladbeck. In&nbsp;1920 he worked briefly for the Deutsche Maschinenfabrik AG (Demag) in Utrecht. He stayed in Utrecht and married Laua Maria Buntenbach in&nbsp;1928. Kugler was then employed by Frans van Angeren, owner of a patisserie and lunchroom. Van Angeren also importeded baking ingredients, and so he became involved in the pectine trade.

In July 1933 Kugler met Otto Frank through Van Angeren. He then went to work for Opekta and moved to Hilversum. Somewhere in the twenties Kugler gave up his Czechoslovakian citizenship and opted for German nationality. In&nbsp;1933 he applied for Dutch naturalisation, which was denied in 1936 but later approved in&nbsp;1938.

As Otto Frank&#39;s business problems increased during the first years of the Second World War, Kugler took over the management of Gies &amp; Co. He was one of the four office workers and therefore fully aware of the plans to go into hiding. As a result of the raid on 4 August 1944, he was arrested and imprisoned in Amsterdam&#39;s &quot;Huizen van Bewaring II and I&quot; before being moved to Amersfoort and Zwolle. While in Zwolle he was helped by Gies representative Martin Brouwer. At the end of March 1945 he was in a column of prisoners near Zevenaar when they were subjected to shelling by British planes. He made a run for it and eventually arrived in Hilversum on Good Friday, taking a route through Rheden and Barneveld.

Kugler was widowed at the end of 1952. He later married an Opekta employee and took her and his new in-laws to Canada. He had various jobs there, including working as an insurance agent and an electrician. After he retired, and with the agreement of Otto Frank and the Anne Frank House, he gave a large number of lectures on the history of the Secret Annex and on the diary. In the late seventies his health, especially his mental health, declined. It was during this period that a halting collaboration took place with journalist Helen Shapiro, who wrote his biography. The manuscript remained on the shelf for years, and after Shapiro&rsquo;s death it was passed on to journalist Rick Kardonne. He edited it and then published it in&nbsp;2008. Victor Kugler died at the age of 81 in a Canadian hospital.

Addresses:&nbsp;Eemnesserweg 56, Hilversum (&#39;40-&#39;55).&nbsp;Kugler lived in Hohenelbe and at different places in the Ruhr. From 1920 he lived in Utrecht, and from 1933 at different addresses in Hilversum.&nbsp;In 1955 he moved to Canada.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="p8f5y" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_001: Doopbewijs van Victor Kugler. Peetvader is Wilhelm Zier. Over hem weten we verder niets.</cite></li>
	<li data-footnote-id="q4zim" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_003:&nbsp;Schoolrapport van Viktor Kugler van de Allgemeine Volks- un B&uuml;rgerschule in Hohenelbe, schooljaar 1906-1907. Latere rapporten bevestigen dit. Ook zijn &lsquo;death certificate&rsquo; vermeldt deze datum.&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_050: Overlijdensakte van Victor Kugler. Uit het Geburtsbuch van Hohenelbe blijkt dat de geboortedatum&nbsp;6 juni 1900 is.Mesto Vrchlab&iacute; (voorheen Hohenelbe): Geburtsbuch 1900, inschrijving 175, p. 42-43. Andere bronnen: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_026: Geburts- und Taufschein Viktor Kugler, 12 mei 1928;&nbsp;Stadsarchief Amsterdam, toegangsnummer 30238: Verwijskaart in het Bevolkingsregister van Amsterdam;&nbsp;AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_040: Rijbewijs van Victor Kugler, afgegeven op 8 augustus 1951, &nbsp;Hoe deze onduidelijkheid is ontstaan is onbekend. Het geboortehuis heeft het adres Hohenelbe 119.</cite></li>
	<li data-footnote-id="d0put" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie verder: <a href="en.wikipedia.org/wiki/Vrchlabí" target="_blank">https://en.wikipedia.org/wiki/Vrchlab&iacute;</a>.</cite></li>
	<li data-footnote-id="nkpol" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_033: Persoonsbewijs 039971 t.n.v. J. Kuinders. Dit is &lsquo;12/12&rsquo;, een simpel te onthouden verdubbeling van &lsquo;6/6&rsquo;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wsppg" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Archive in Nordrhein-Westfalen, Stadtarchiv Gladbeck: Meldekartei Duisburg-Hamborn, Franz Klose en Hausstandsbuch Tunnelstra&szlig;e 12, Duisburg-Hamborn.</cite></li>
	<li data-footnote-id="czpg9" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>Literature: Dineke Stam, &quot;&#39;I had to help them, they were my friends&#39;: Victor Kugler, helper of those in hiding&quot;, in: Anne Frank Magazine 2000, p. 18-23; Rick Kardonne (ed.), Victor Kugler, the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, cop. 2008; Aukje Vergeest, Anne Frank in the Secret Annexe: who was who?, Amsterdam: Anne Frank House, 2015.</cite></li>
</ol>
</section>

A_Kugler_III_015

Victor Kugler, datum onbekend

Victor Kugler was medewerker van Opekta en één van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis.

Victor Kugler worked for Opekta and was one of the small group who helped those hiding in the Secret Annex.

Victor Kugler

Gevangenschap

Gevangenschap is het vasthouden van mensen na een arrestatie of, voor of na berechting.

Imprisonment is the detention of people after an arrest or before or after trial.

De helper Victor Kugler zat van 11 september tot 26 september 1944 gevangen in kamp Amersfoort.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Helper Johannes Kleiman kwam tegelijk met hem aan, maar werd na een week vrijgelaten uit het kamp vanwege zijn slechte gezondheid.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
Tot maart 1943 was de officiele naam van kamp Amersfoort Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort&nbsp;(P.D.A.), maar vanaf de heropening in mei 1943, na de uitbreiding van het kamp, werd dit veranderd in&nbsp;Erweitertes Polizeigef&auml;ngnis Amersfoort. Tegelijk met de heropening van het kamp werd ook de&nbsp;Arbeitseinsatz ingevoerd voor&nbsp;Nederlandse mannen tussen de 18 en 35 jaar.&nbsp;Duizenden jonge mannen werden opgepakt en via Kamp Amersfoort tewerkgesteld in Duitsland of naar concentratiekampen gebracht.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>
</div>

Op 11 september 1944 werd ook Victor&nbsp;Kugler &lsquo;eingeliefert&rsquo; in kamp Amersfoort en&nbsp;kreeg daar het gevangenennummer 7006.&nbsp;Hij kwam van de &lsquo;Aussenstelle Amsterdam&rsquo; wegens &lsquo;Judenbeg&uuml;nstigung&rsquo;. Op 26 september 1944 werd hij op transport gesteld voor dwangarbeid, blijkt uit een stempel op zijn registratiekaart voor &lsquo;Arb. Eins. Reich&rsquo;.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Op de &lsquo;Transportliste&rsquo; staat als aanvankelijke vertrekdatum 19 september 1944. Dit is op het voorblad veranderd in 26 september 1944.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Een op 26 oktober 1944 gestempelde briefkaart van het Rode Kruis bevestigt dat Kugler op dat moment in Zwolle tewerkgesteld was.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="majud" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Nummer 190 op de lijst is Kugler. Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791, &#39;Transportliste&#39; 19 september 1944, blad 11:&nbsp;Registratiekaart Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yb86e" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Archief Anne Frank 212c-6e.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gdje0" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie https://www.kampamersfoort.nl/geschiedenis-en-onderzoek/epg-1943-45/ geraadpleegd op 20 juni 2022.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="32g7j" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Zie noot 1, blad 1 en 11. Het uitstel werd veroorzaakt door de verwoesting van het station in Amersfoort op 17 september, als onderdeel van de slag om Arnhem. NRK, dossier 97791: Victor Kugler aan CADSU, 23 januari 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wu0vq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Briefkaart aan &ldquo;fam. Kugler&rdquo; in Hilversum.</cite></li>
</ol>
</section>

Helper Victor Kugler was imprisoned in Camp Amersfoort from 11 September to 26 September 1944.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Helper Johannes Kleiman arrived at the same time as him, but was released from the camp after a week due to his poor health.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

<div>
Until March 1943, the official name of Camp Amersfoort was Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort (P.D.A.), but from its reopening in May 1943, after the expansion of the camp, it was changed to Erweitertes Polizeigeigef&auml;ngnis Amersfoort. Simultaneously with the reopening of the camp, the Arbeitseinsatz was also introduced for Dutch men between the ages of 18 and 35. Thousands of young men were rounded up and put to work in Germany or taken to concentration camps via Camp Amersfoort.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>
</div>

On 11 September 1944, Victor Kugler was also eingeliefert&nbsp;in Camp Amersfoort, where he was allocated prisoner number 7006. He came from the Aussenstelle Amsterdam&nbsp;because of Judenbeg&uuml;nstigung. On 26 September 1944, he was put on a transport for forced labour, evidenced by a stamp on his registration card for Arb. Eins. Reich.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a> On the Transportliste, the initial departure date is 19 September 1944. This was changed on the cover sheet to 26 September 1944.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> A Red Cross postcard stamped on 26 October 1944 confirms that Kugler was put to work in Zwolle at that time.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="majud" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Nummer 190 op de lijst is Kugler. Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791, &#39;Transportliste&#39; 19 september 1944, blad 11:&nbsp;Registratiekaart Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yb86e" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Archief Anne Frank 212c-6e.</cite></li>
	<li data-footnote-id="gdje0" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie https://www.kampamersfoort.nl/geschiedenis-en-onderzoek/epg-1943-45/ geraadpleegd op 20 juni 2022.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="32g7j" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Zie noot 1, blad 1 en 11. Het uitstel werd veroorzaakt door de verwoesting van het station in Amersfoort op 17 september, als onderdeel van de slag om Arnhem. NRK, dossier 97791: Victor Kugler aan CADSU, 23 januari 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="wu0vq" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Briefkaart aan &ldquo;fam. Kugler&rdquo; in Hilversum.</cite></li>
</ol>
</section>

Het kamp was in gebruik vanaf 18 augustus 1941 tot 19 april 1945 als concentratiekamp en doorgangskamp. In kamp Amersfoort (Duits: Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort; PDA) verbleven in de jaren 1941-1945 in totaal 37.000 geregistreerde gevangenen, voornamelijk politieke gevangenen, onderduikers en zwarthandelaren, waarvan er circa 20.000 werden gedeporteerd naar Duitse concentratiekampen of Westerbork. Daarnaast verbleven er 13.000 ongeregistreerde gevangenen in het kamp voor korte tijd.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Victor Kugler zat van 11 september tot 26 september 1944 gevangen in kamp Amersfoort, waarna hij op transport werd gesteld voor dwangarbeid. Evenals&nbsp;Kugler werd Johannes Kleiman op 11 september 1944 ingeschreven in kamp Amersfoort, maar hij werd een week later vrijgelaten vanwege zijn slechte gezondheid.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="s4nyk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie verder de <a href="https://www.kampamersfoort.nl/" target="_blank">website van Nationaal Monument Kamp Amersfoort</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

The camp was in use from 18 August 1941 until 19 April 1945 as a concentration camp and transit camp. Camp Amersfoort (German: Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort; PDA)&nbsp;held a total of 37,000 registered prisoners in the years 1941-1945, mainly political prisoners, people who had been in hiding and black-marketeers, of whom about 20,000 were deported to German concentration camps or Westerbork. In addition, 13,000 unregistered prisoners were detained at the camp for short periods.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Victor Kugler was imprisoned in Camp Amersfoort from 11 September to 26 September 1944, after which he was put on transport for forced labour. Like Kugler, Johannes Kleiman was registered in Camp Amersfoort on 11 September 1944, but was released a week&nbsp;later due to his poor health.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="0gth6" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>See the <a href="https://www.kampamersfoort.nl/" target="_blank">website of Nationaal Monument Kamp Amersfoort</a>.</cite></li>
</ol>
</section>

Victor Kugler in kamp Amersfoort

Victor Kugler zat van 11 september tot 26 september 1944 gevangen in kamp Amersfoort.

Victor Kugler was imprisoned in Camp Amersfoort from 11 September to 26 September 1944.

Johannes Kleiman, een van de helpers van de onderduikers in het Achterhuis,&nbsp;werd samen met Victor Kugler, de andere helper, op maandag&nbsp;11 september 1944&nbsp;in&nbsp;Polizeiliches Durchgangslager&nbsp;Amersfoort ingeschreven als&nbsp;H&auml;ftling&nbsp;Nr. 7001 op grond van&nbsp;Arbeitsverweigerung. Hij was afkomstig van de&nbsp;Aussenstl Amsterdam. Op maandag&nbsp;18 september 1944&nbsp;werd hij&nbsp;Entlassen (vrijgelaten).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kleiman maakte naar eigen zeggen tijdens zijn gevangenschap&nbsp;enkele kleine gevallen van mishandeling mee, maar wist geen namen van daders of slachtoffers.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> 
Bij aankomst in Amersfoort werd hij aangewezen voor werk in Duitsland, maar als gevolg van het oorlogsverloop kon het aanvankelijk geplande transport niet doorgaan.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Omdat Kleiman&nbsp;last had van maagbloedingen werd hij voor Duitsland afgekeurd. Onder druk van het Rode Kruis werd hij na een week vrijgelaten.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Kleiman vertelde na zijn vrijlating aan zijn vrouw dat hij gedurende zijn detentie geen maagbloedingen heeft gehad.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="sriuk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Archief Anne Frank 212c-6e: Kopie registratiekaart Amersfoort.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w5e1c" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdients (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9hgbd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie noot 2. Kleiman noemde hier onder meer de spoorwegstaking. Deze begon op 17 september 1944, de dag voor zijn vrijlating.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cts8x" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Johannes Kleiman, one of the helpers of the people in hiding in the Secret Annex, together with Victor Kugler, the other helper, was registered on Monday,&nbsp;11 September 1944 in Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort as H&auml;ftling Nr. 7001 on the basis of Arbeitsverweigerung&nbsp;(work refusal). He came from the Aussenstl Amsterdam. On Monday, 18 September 1944, he was Entlassen (released).<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kleiman says he experienced a few small cases of abuse during his imprisonment, but did not know the names of perpetrators or victims.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> 
On arrival in Amersfoort, he was assigned to work in Germany, but due to the course of the war, the initially planned transport could not take place.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> 
Because Kleiman suffered from stomach bleeding, he was rejected for Germany. Under pressure from the Red Cross, he was released after a week.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;After his release, Kleiman told his wife that he not suffered from stomach bleeding during his detention.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="sriuk" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Amsterdam, Archief Anne Frank 212c-6e: Kopie registratiekaart Amersfoort.</cite></li>
	<li data-footnote-id="w5e1c" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Nationaal Archief, Den Haag (NL-HaNA), Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), inv. nr. 23892: Johannes Kleiman aan de Politiek Opsporingsdients (P.O.D.), onjuist gedateerd &#39;Februari 1945&#39;.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9hgbd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Zie noot 2. Kleiman noemde hier onder meer de spoorwegstaking. Deze begon op 17 september 1944, de dag voor zijn vrijlating.</cite></li>
	<li data-footnote-id="cgnag" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Johannes Kleiman gevangen in kamp Amersfoort

Johannes Kleiman werd op maandag 11 september 1944 ingeschreven in kamp Amersfoort. Een week later werd hij vrijgelaten vanwege zijn slechte gezondheid.

Johannes Kleiman was registered in camp Amersfoort on Monday 11 September 1944. He was released a week later due to ill health.

Kamp Amersfoort

Er waren ongeveer 1.000 concentratie- en subkampen en zeven vernietigingskampen. Ze waren bedoeld voor de moord op miljoenen mensen, de eliminatie van politieke tegenstanders, de uitbuiting door dwangarbeid, menselijke medische experimenten en de internering van krijgsgevangenen. Het kampsysteem vormde een essentieel onderdeel van het nationaal-socialistische regime van onrecht, waarvan grote takken van de Duitse industrie direct of indirect profiteerden.

De onderduikers uit het Achterhuis belandden allemaal&nbsp;in verschillende concentratie- en vernietigingskampen:&nbsp;

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

There were about 1,000 concentration and sub-camps and seven extermination camps. They were designed for the murder of millions of people, the elimination of political opponents, exploitation through forced labour, human medical experiments and the internment of prisoners of war. The camp system was an essential part of the National Socialist regime of injustice, from which large branches of German industry directly or indirectly benefitted.

The people from the Secret Annex all ended up in various concentration and extermination camps:

<ul style="margin-left:40px">
	<li>Anne Frank: Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Margot Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen</li>
	<li>Edith Frank:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau</li>
	<li>Otto Frank: Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Peter van Pels: Westerbork,&nbsp;Auschwitz-I, Mauthausen, Melk</li>
	<li>Hermann van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I</li>
	<li>Auguste van Pels:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen, Raguhn</li>
	<li>Fritz Pfeffer:&nbsp;Westerbork, Auschwitz-I, Neuengamme</li>
</ul>

Concentratiekampen

Concentratiekampen is het verzamelbegrip voor de gevangenenkampen, meestal in de vorm van barakken, die worden gebruikt om mensen (gedwongen) te verzamelen. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog werden concentratiekampen gebruikt om vervolgden op te sluiten of te vermoorden. Ook werden ze gebruikt voor de tewerkstelling van gevangenen.

Concentration camps is the collective term for internment facilities, usually in the form of huts, used to (forcibly) imprison people. Before and during World War II, concentration camps were used to imprison or kill persecuted people. They were also used for forced labour.

De moorden vonden grotendeels plaats in vernietigingskampen in gaskamers en bij massa-executies door Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Hierdoor kwamen tussen de 5,1&nbsp;en 6 miljoen Joden om het leven, waarvan 102.000 tot 104.000 Nederlandse Joden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Oost-Europa werden de Joden grotendeels vermoord tijdens massa-executies, terwijl de West-Europese Joden grotendeels via doorgangskampen werden getransporteerd naar vernietigingskampen in Oost-Europa om daar te worden vergast.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="vazq1" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/" target="_blank">Wat is de Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="http://https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="x5n7r" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018.</cite></li>
</ol>
</section>

&nbsp;Most of the killings took place in death camps in gas chambers and in mass executions by Einsatzgruppen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;As a result, between 5.1 and 6 million Jews were killed, including 102.000 to 104.000 Dutch Jews.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In Eastern Europe, Jews were largely murdered in mass executions, while Western European Jews were largely transported via transit camps to extermination camps in Eastern Europe to be gassed.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="j1qs3" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Voor samenvattende overzichtsartikelen, zie: Koen Smilde, <a href="https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/what-is-the-holocaust/" target="_blank">What is the Holocaust?</a>, Website Anne Frank Stichting; Kevin Prenger, <a href="https://historiek.net/holocaust-betekenis-samenvatting-jodenvervolging/135570/" target="_blank">De Holocaust &ndash; Systematische Jodenvervolging door de nazi&rsquo;s</a>, Historiek.</cite></li>
	<li data-footnote-id="sz0sf" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie o.a.: Jacques Presser, Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom, 1940-1945, &#39;s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1965; Nanda van der Zee, Om erger te voorkomen. De voorbereiding en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse Jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 1997;&nbsp;Bob Moore, Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de Joden in Nederland, Amsterdam: Bakker, 1998;&nbsp; Pim Griffioen &amp; Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en Belgi&euml; 1940-1945.&nbsp;Overeenkomsten, verschillen, oorzaken, Amsterdam: Boom, 2011;&nbsp;Carry van Lakerveld &amp; Victor Levie, &#39;Ze doen ons niets&#39;. Vervolging en deportatie van de Joden in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Boom, 2016;&nbsp;Katja Happe, Veel valse hoop. De Jodenvervolging in Nederland 1940-1945, Amsterdam: Atlas Contact, 2018;&nbsp;Conny Kristel, Boudewijn Smits &amp; Frank van Vree (red.), Jodenvervolging in Nederland 1940-1945 : Wat Loe de Jong schreef over de Sjoa in &#39;Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog&#39;, Laren: Verbum, 2018</cite></li>
</ol>
</section>

Holocaust

De Holocaust, ook wel Shoah, Shoa of Sjoa genoemd, was de systematische Jodenvervolging en genocide door de nazi's en hun bondgenoten voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

The Holocaust, also called Shoah or Shoa, was the systematic persecution and genocide of Jews by the Nazis and their allies before and during World War II.

Kamp Amersfoort was een concentratiekamp in Leusden aan de zuidrand van Amersfoort.

Camp Amersfoort was a concentration camp in Leusden on the southern edge of Amersfoort.

Helpers

Helpers zijn mensen die hulp boden aan onderduikers, bijvoorbeeld door te helpen bij het vinden van schuilplaatsen, het verlenen van onderdak of het verzorgen van distributiebonnen of voedsel.

Helpers are people who offered help to people in hiding, for example by helping find hiding places, providing shelter or providing distribution vouchers or food.

Na de inval van vier augustus bleven de firma&rsquo;s Gies &amp; Co en Opekta zonder directie achter. Het personeel, Bep Voskuijl en Miep&nbsp; en Miep Gies op kantoor en magazijnchef Willem van Maaren en zijn los-vaste werkers, zette de zaken desondanks voort. En natuurlijk met Jan Gies, die altijd nog commissaris van Gies &amp; Co was.

Het was een beetje improviseren. Aanvankelijk gaf de Duitse politieman Silberbauer de sleutels van het pand aan Miep, en zij gaf ze weer door aan Van Maaren. In 1963 zei Miep tegen de Rijksrecherche dat Van Maaren bij haar om de sleutels kwam omdat &lsquo;ze&rsquo; (d.w.z. de SD) zeiden dat hij ze moest hebben. Volgens Van Maaren deed zij het uit eigen beweging. Hij gaf ook een praktisch argument: Kugler opende de deuren altijd om half negen voor het magazijnpersoneel, terwijl Miep pas om negen uur op kantoor kwam.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler verklaarde in september 1945 dat vertegenwoordiger Hendrik Pieter Daatzelaar destijds had willen proberen de directie, dat wil zeggen Kugler en Kleiman, op de Euterpestraat vrij te kopen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In een gesprek met de journalist Ernst Schnabel eind jaren vijftig bevestigde Miep Gies het initiatief van Daatzelaar.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Zij sprak daar over de &lsquo;Verhafteten&rsquo;. In 1963 vertelde ze nog eens aan de Rijksrecherche dat zij met geld &lsquo;de gearresteerden&rsquo; wilde vrijkopen, zonder daarbij Daatzelaar nog te noemen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> In hoeverre echt de hoop leefde ook de onderduikers vrij te kunnen kopen is niet te zeggen. De directeuren waren opgepakt om wat ze hadden gedaan, de onderduikers om wie ze waren.

In de dagen na de inval ging Van Maaren nog naar het Huis van Bewaring (HvB) toe om wat receptuur aan Kugler te vragen. Toen Kleiman en Kugler uit het HvB vertrokken, was het aanvankelijk onduidelijk waar zij naartoe gingen. Op 29 augustus schreef Miep Gies aan een hulpverleenster in Kamp Vught met de vraag of zij daar wellicht waren heengebracht. Zij schreef daarbij dat een van hen maaglijder was, en doelde daarmee op Kleiman.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> Een antwoord is niet bekend, maar later zou blijken dat het tweetal in Kamp Amersfoort was opgesloten.

Op 18 september kwam Jo Kleiman weer vrij uit Kamp Amersfoort. Vanwege zijn maagklachten had het Rode Kruis zich voor zijn vrijlating ingespannen.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> Hij verscheen weer op de Prinsengracht om zijn taak op zich te nemen. Zo gingen de twee bedrijven langzaamaan de laatste oorlogswinter tegemoet.

Hoewel geen van de onderduikers Van Maaren kende, spraken zij met de helpers geregeld over hem. Zijn mogelijke betrokkenheid bij diefstallen uit het pand kwam daarbij naar voren. Er zijn echter geen aangiften uit de onderduikperiode bekend. Dat werd in de latere wintermaanden anders. Op 16 januari 1945 deed vertegenwoordiger Broks bij de recherche op politiebureau Singel namens Gies &amp; Co. aangifte van diefstal van zeventig kilo suiker. Broks zei &lsquo;geen vermoeden&rsquo; te hebben van de dader.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> Toen Otto Frank en zijn medewerkers in 1948 een zaak tegen Van Maaren aanspanden bleek deze echter wel verdacht te zijn geweest. Zijn huis was door rechercheurs, kennelijk in het bijzijn van Broks, doorzocht.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> Die huiszoeking leverde niets op.

Er zijn weinig gegevens over hoe de bedrijven de laatste winter verder doorkwamen. In de persoonlijke sfeer valt te vermelden dat in december de moeder van Jan Gies en in februari de vader van Jo Kleiman overleden. In zakelijk opzicht zijn de bronnen schaars. Het jaarverslag van Opekta over 1944 vermeldde: &lsquo;De goede verstandhouding en samenwerking met de firma Gies &amp; Co., bleef even als voorheen bestendigd.&rsquo; Het vermeldde eveneens dat door de luchtoorlog tal van Duitse industrie&euml;n, waaronder pectineproducent Pomosin, waren stilgevallen.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Pas na de bevrijding kon serieus werk worden gemaakt van de wederopbouw van de bedrijven. En van het land.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8iqah" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: verklaringen Miep Gies en W.G. van Maaren, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13-14 en 30. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="0phd3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 105746: brief Victor Kugler namens fa. Gies &amp; Co. aan PRA Haarlem, 29 september 1945. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="gkqss" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer, 1958, p. 123.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="klmqd" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: verklaring Miep Gies, 23 december 1963, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8vk8" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen, toegang 250m, inv. nr. 143: brief H. Gies aan mw. Timmenga &ndash; Hiemstra, 29 augustus 1944.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="pxso1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wivsl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 7014: meldingsrapport recherche Singel, 16 januari 1945, mut. 12.50.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="9xz9r" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:, Verklaring &ndash; i.z. Gies &amp; Co, W.G. van Maaren, 2 februari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="xrxer" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A/Opekta/I/10: Balans en Verlies- en winstrekening per 31 december 1944.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

After the August 4 raid, the firms Gies &amp; Co and Opekta were left without management. The staff, Bep Voskuijl and Miep&nbsp;Gies in the office and warehouse manager Willem van Maaren and his casual workers&nbsp;nevertheless kept the businesses running. And of course Jan Gies, who was still the supervisory director of Gies &amp; Co.

It was all rather improvised. Initially, German policeman Silberbauer gave the keys to the property to Miep, and she passed them back to Van Maaren. In 1963, Miep told the National Criminal Investigation Department that Van Maaren came to her for the keys because &quot;they&quot; (i.e. the SD) said he should have them. According to Van Maaren, she did it of her own accord. He also gave a practical reason: Kugler always opened the doors to the warehouse staff at eight-thirty, while Miep only came to the office at nine.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler stated in September 1945 that representative Hendrik Pieter Daatzelaar had wanted to try to buy the freedom of the management, i.e. Kugler and Kleiman, on Euterpestraat at the time.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> In a conversation with the journalist Ernst Schnabel in the late 1950s, Miep Gies confirmed Daatzelaar&#39;s initiative.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> She referred at that time to the &#39;Verhafteten&#39;. In 1963, she told the National Criminal Investigation Department again that she wanted to use money to buy the freedom of &#39;those arrested&#39;, without mentioning Daatzelaar at that time.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> To what extent there was a real hope of also&nbsp;buying the freedom of the people from the Secret Annex&nbsp;is impossible to say. The directors had been arrested for what they had done, the people in hiding for who they were.

In the days following the raid, Van Maaren went to the Detention Centre to ask Kugler for some preparation methods. When Kleiman and Kugler left the Detention Centre, it was initially unclear where they went. On 29 August, Miep Gies wrote to an aid worker in Camp Vught asking whether they might have been taken there. She also mentioned that one of them had stomach problems, referring to Kleiman.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> An answer is not known, but it would later emerge that the pair had been imprisoned in Camp Amersfoort.

On 18 September, Jo Kleiman was released from Camp Amersfoort. Because of his stomach problems, the Red Cross had worked to secure his release.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> He reappeared at&nbsp;Prinsengracht to take up his duties. Thus, the two companies slowly entered the last winter of the war.

Although none of the people in hiding knew Van Maaren, they regularly talked to the helpers about him. His possible involvement in thefts from the premises came up during these converstations. However, no police reports from the period in hiding are known. That changed in the later winter months. On 16 January 1945, representative Broks reported the theft of 70 kilos of sugar to the criminal investigation department at Singel police station on behalf of Gies &amp; Co. Broks said he had &#39;no suspicions&#39; regarding the culprit.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> However, when Otto Frank and his associates filed a case against Van Maaren in 1948, it turned out he had been a suspect. His house had been searched by detectives, apparently in the presence of Broks.<a href="#footnote-8" id="footnote-marker-8-1" rel="footnote">[8]</a> That search yielded nothing.

There are few records of how the businesses got through the last winter. On the personal front, it is worth mentioning that Jan Gies&#39; mother died in December and Jo Kleiman&#39;s father died in February. On the business front, sources are scarce. Opekta&#39;s 1944 annual report stated: &#39;The good relationship and cooperation with the firm of Gies &amp; Co.&nbsp;remained as steady as ever&#39;. It also mentioned that the air war had brought numerous German industries to a standstill, including pectin producer Pomosin.<a href="#footnote-9" id="footnote-marker-9-1" rel="footnote">[9]</a> Only after the liberation could serious work start on rebuilding the businesses -&nbsp;and the country.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="8iqah" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Nationaal Archief (NL-HaNA), Den Haag, Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), toegang 2.09.09, inv. nr. 23892: verklaringen Miep Gies en W.G. van Maaren, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13-14 en 30. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="0phd3" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 105746: brief Victor Kugler namens fa. Gies &amp; Co. aan PRA Haarlem, 29 september 1945. &nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="gkqss" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Ernst Schnabel, Anne Frank. Spur eines Kindes, Frankfurt am Main: Fischer, 1958, p. 123.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="klmqd" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892: verklaring Miep Gies, 23 december 1963, p.v.b. 85/1963 v.H., p. 13. &nbsp;&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="r8vk8" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>NIOD Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen, toegang 250m, inv. nr. 143: brief H. Gies aan mw. Timmenga &ndash; Hiemstra, 29 augustus 1944.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="pxso1" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892, dossier PRA 61169 : Verklaring Kleiman aan de Politiek Recherche Afdeling, 12 januari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="wivsl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>Stadsarchief Amsterdam, Gemeentepolitie Amsterdam, toegang 5225, inv. nr. 7014: meldingsrapport recherche Singel, 16 januari 1945, mut. 12.50.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="9xz9r" id="footnote-8"><a href="#footnote-marker-8-1">^</a> <cite>NL-HaNA, CABR, inv. nr. 23892:, Verklaring &ndash; i.z. Gies &amp; Co, W.G. van Maaren, 2 februari 1948.&nbsp;</cite></li>
	<li data-footnote-id="xrxer" id="footnote-9"><a href="#footnote-marker-9-1">^</a> <cite>Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, reg. code A/Opekta/I/10: Balans en Verlies- en winstrekening per 31 december 1944.&nbsp;</cite></li>
</ol>
</section>

Opekta en Gies & Co na de inval van 4 augustus 1944

Door de arrestatie van de helpers Victor Kugler en Jo Kleiman was de directie van Gies & Co en Opekta weg. De drie andere helpers, Miep en Jan Gies en Bep Voskuijl, bleven vrij en zetten het bedrijf voort. Kleiman kwam na zijn vrijlating (18 september 1944) terug op kantoor.

With the arrest of helpers Victor Kugler and Jo Kleiman, the management of Gies & Co and Opekta was gone. The three other helpers, Miep and Jan Gies and Bep Voskuijl, remained free and continued the businesses. Kleiman returned to the office after his release (18 September 1944).

Volgens Victor Kuglers getypte en Engelstalige notitieboekje ging hij op 26 september 1944 op transport naar Zwolle en werkte hij daar in Voorst/Westenholte.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Daar werden&nbsp;door de gevangenen&nbsp;loopgraven en muren aangelegd om de geallieerde groepen tegen te kunnen houden.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

Op de Transportliste&nbsp;staat als aanvankelijke vertrekdatum 19 september 1944. Dit is op het voorblad veranderd in 26 september 1944.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Een op 26 oktober 1944 gestempelde briefkaart van het Rode Kruis bevestigt dat Victor Kugler op dat moment in Zwolle tewerkgesteld was.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

Uit een CADSU-formulier voor schadevergoeding dat Kugler in 1963 invulde, schreef hij dat hij van 26 september tot 30 december 1944 verbleef bij de Buitensoci&euml;teit in Zwolle.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a>&nbsp;In de Buitensoci&euml;teit sliepen de gevangenen op stro en hadden ze&nbsp;geen dekens. De Zwollenaren boden hun hulp aan door voedsel en kleding te regelen, maar ook hielpen ze met het laten ontsnappen van gevangenen.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> Ook&nbsp;Kugler zou in Zwolle&nbsp;alvast een vals/vervalst persoonsbewijs hebben gekregen met het oog op ontsnapping.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;

Ook uit Kuglers notitieboekje blijkt dat hij in die periode in Zwolle verbleef, maar op verschillende plaatsen:

<ul>
	<li>November 4, 1944 Watersteeg in&nbsp;Zwolle.</li>
	<li>28/11 &ldquo;Nieuwe eenheid Watersteeg&rdquo; Logies at Brouwers.&nbsp;</li>
	<li>December 21, transferred to a school.&nbsp;</li>
	<li>28/12 Left Zwolle by train. Arived at midnight in Arnhem.</li>
	<li>30 Dec. arrival at Wageningen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a></li>
</ul>

Volgens een rapport van de gemeentepolitie Zwolle van 10 december 1949 was (de vlakbij het station Zwolle gelegen) Buitensoci&euml;teit vanwege de toenemende geallieerde luchtaanvallen eind november of begin december 1944 ontruimd en werden de gevangenen ondergebracht in schoolgebouwen. Ook Victor Kugler typte in zijn notitieboekje dat hij op 21 december werd verplaatst naar een schoolgebouw, wat later is dan de beschrijving in het politierapport en mogelijk te maken kan hebben met zijn verblijf bij de familie Brouwer.&nbsp;

Toen Kugler tijdens zijn gevangenschap in Zwolle terechtkwam, zocht hij contact met Martin Brouwer. Brouwer was tijdens de oorlog enige tijd vertegenwoordiger van Gies &amp; Co geweest en leverancier van voedselbonnen voor het Achterhuis. Brouwer stelde zich borg voor Kugler, die daarom bij de familie Brouwer thuis mocht eten en overnachten.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

Aan de Watersteeg in Zwolle, nu Kuyerhuislaan, lag de buitenplaats de Helmhorst met daarop de villa Hoog Erve. Uit een interview met de kinderen Brouwer blijkt dat Kugler daar allerlei klusjes had moeten verrichten.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-2" rel="footnote">[6]</a> Mogelijk bedoelde Kugler dit toen hij in zijn notitieboekje typte: &ldquo;Nieuwe eenheid Watersteeg&rdquo;.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-4" rel="footnote">[1]</a>

Uit het politierapport blijkt dat uiteindelijk ongeveer 50-60 van de gevangenen in Zwolle naar Wageningen werden overgebracht. Een precieze datum van die verplaatsing wordt in het politierapport echter niet geven.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a>&nbsp;Mogelijk is dit met de ontruiming of pas eind december 1944 geweest. Kugler typte namelijk in zijn notitieboekje dat hij op 28 december 1944 met de trein naar Arnhem moest en toen daar geen werk voor de gevangenen bleek te zijn, ze vervolgens te voet naar Wageningen moesten. Daar zouden ze volgens het notitieboekje op 30 december 1944 zijn aangekomen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-5" rel="footnote">[1]</a> Ook in het CADSU-formulier schreef Kugler dat de overplaatsing naar Wageningen op 30 december 1944 plaatsvond.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l809i" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-1-4">d</a>, <a href="#footnote-marker-1-5">e</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9zxp0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Zie https://erfgoed.zwolle.nl/monument-de-buitensoci-teit, geraadpleegd op 24 augustus 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jsmru" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nummer 190 op de lijst, op blad 11, is Kugler. Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791:&nbsp;&lsquo;Transportliste&rsquo; 19 september 1944, blad 1 en 11,&nbsp; Het uitstel is veroorzaakt door de verwoesting van het station in Amersfoort op 17 september, als onderdeel van de slag om Arnhem. NRK, dossier 97791: Victor Kugler aan CADSU, 23 januari 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5rjiz" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Briefkaart aan &ldquo;fam. Kugler&rdquo; in Hilversum</cite></li>
	<li data-footnote-id="6d3cp" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>NRK, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="s4erc" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-6-2">b</a> <cite>AFS,Getuigenarchief, Brouwer. Gesprek met twee kinderen Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8m6ab" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Rapport No. 24.249 van Gemeentepolitie Zwolle, 10 december 1949. Uit dit rapport blijkt dat de Zwolse politie destijds beschikte over een lijst van gevangenen in de Buitensoci&euml;teit.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

According to Victor Kugler&#39;s typed English-language notebook, he was put on a transport to Zwolle on 26 September 1944 and worked in Voorst/Westenholte.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Trenches and walls were being built there by the prisoners to stop the Allies.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

The Transportliste&nbsp;shows the initial departure date as 19 September 1944. This was changed on the cover sheet to 26 September 1944.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> A Red Cross postcard stamped on 26 October 1944 confirms that Victor Kugler was put to work in Zwolle at that time.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

On a CADSU compensation form Kugler completed in 1963, he wrote that he stayed at the Buitensoci&euml;teit in Zwolle from 26 September to 30 December 1944.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> At the Buitensoci&euml;teit, prisoners slept on straw and had no blankets. The people of Zwolle offered their help by arranging food and clothing, but they also helped prisoners escape.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a> Kugler is also said to have been given a fake/false identity card in Zwolle with a view to a later escape.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

Kugler&#39;s notebook also shows that he stayed in Zwolle during this period, but in different places:

<blockquote>
<ul>
	<li>4 November 1944 Watersteeg in Zwolle.</li>
	<li>28/11 &quot;New unit Watersteeg&quot; Lodging&nbsp;at Brouwers.</li>
	<li>21 December, transferred to a school.</li>
	<li>28/12 Left Zwolle by train. Arived at midnight in Arnhem.</li>
	<li>30 Dec. arrival at Wageningen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a></li>
</ul>
</blockquote>

According to a report by the Zwolle municipal police dated 10 December 1949, the Buitensoci&euml;teit (located near Zwolle railway station) had been evacuated in late November or early December 1944 due to the increasing Allied air raids, and the prisoners were housed in school buildings. Victor Kugler also typed in his notebook that he was moved to a school building on 21 December, which is later than the description in the police report and could possibly be related to his stay with the Brouwer family.

When Kugler ended up in Zwolle during his imprisonment, he sought contact with Martin Brouwer. Brouwer had been a representative of Gies &amp; Co for some time during the war and a supplier of food stamps for the Secret Annex. Brouwer vouched for Kugler, who was therefore allowed to eat and stay overnight at the Brouwer family home.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a>

The De Helmhorst estate with the Hoog Erve villa on it was located on Watersteeg in Zwolle, now Kuyerhuislaan. An interview with the Brouwer children reveals that Kugler had to perform all kinds of odd jobs there.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-2" rel="footnote">[6]</a> Possibly this is what Kugler meant when he typed &#39;New unit Watersteeg&#39;&nbsp;in his notebook.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-4" rel="footnote">[1]</a>

The police report shows that eventually about 50-60 of the prisoners in Zwolle were transferred to Wageningen. However, an exact date of that transfer is not given in the police report.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> This may have been with the evacuation or as late as late December 1944. In fact, Kugler typed in his notebook that on 28 December 1944 he had to take the train to Arnhem and when it turned out that there was no work for the prisoners there, they then had to go on foot to Wageningen. They&nbsp;arrived there on 30 December 1944, according to the notebook.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-5" rel="footnote">[1]</a> Kugler also wrote on the CADSU form that the transfer to Wageningen took place on 30 December 1944.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-2" rel="footnote">[5]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="l809i" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a>, <a href="#footnote-marker-1-4">d</a>, <a href="#footnote-marker-1-5">e</a> <cite>Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="9zxp0" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>https://erfgoed.zwolle.nl/monument-de-buitensoci-teit, geraadpleegd op 24 augustus 2022.</cite></li>
	<li data-footnote-id="jsmru" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Nummer 190 op de lijst, op blad 11, is Kugler. Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791:&nbsp;&lsquo;Transportliste&rsquo; 19 september 1944, blad 1 en 11,&nbsp; Het uitstel is veroorzaakt door de verwoesting van het station in Amersfoort op 17 september, als onderdeel van de slag om Arnhem. NRK, dossier 97791: Victor Kugler aan CADSU, 23 januari 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5rjiz" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Briefkaart aan &ldquo;fam. Kugler&rdquo; in Hilversum</cite></li>
	<li data-footnote-id="6d3cp" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-5-2">b</a> <cite>NRK, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="s4erc" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-6-2">b</a> <cite>AFS, AFC, Getuigenarchief, Brouwer. Gesprek met twee kinderen Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="8m6ab" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>NRK, dossier 97791: Rapport No. 24.249 van Gemeentepolitie Zwolle, 10 december 1949. Uit dit rapport blijkt dat de Zwolse politie destijds beschikte over een lijst van gevangenen in de Buitensoci&euml;teit.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Victor Kugler tewerkgesteld in Zwolle

Victor Kugler werd van 26 september tot eind december 1944 in Zwolle tewerkgesteld.

Victor Kugler was put to work in Zwolle from 26 September to the end of December 1944.

Zwolle - Buitensociëteit

In oktober 1944 werden zo’n 1.200 gevangenen uit kamp Amersfoort naar Zwolle gebracht om loopgraven aan te leggen.

In October 1944, some 1,200 prisoners from Camp Amersfoort were brought to Zwolle to dig trenches.

Martin Brouwer was slager, later handelsreiziger en houder agenturen.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij was vertegenwoordiger van Gies &amp; Co en in het voorjaar van 1944 leverancier van voedselbonnen. Hij was ook vertegenwoordiger van o.a. Nooitgedagt (slagerswerkbanken) en de Wierdensche Export Slachterij.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

Brouwer trouwde&nbsp;op 8 mei 1929 met&nbsp;E.G.W.J. Bakker.&nbsp;Op 29 mei 1944 werd&nbsp;dochter Hedwig geboren;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> het kind dat blijkens Annes dagboek &lsquo;op komst&rsquo; was.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;Hij handelde&nbsp;in bonnen, waarvan een deel bij de onderduikers in het Achterhuis kwam.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;Op 7 maart 1944 werd&nbsp;hij op het station van Zwolle aangehouden vanwege het in samenwerking met Hendrik Daatzelaar clandestien kopen en verkopen van distributiebonnen.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> De Zwolse politie hield hem tot 22 maart vast.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> De rechter in Zwolle veroordeelde hem&nbsp;in augustus 1944 tot een maand gevangenis plus een boete van achthonderd gulden subsidiair&nbsp;tachtig dagen, wegens het verhandelen van&nbsp;achtduizend clandestiene voedselbonnen.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> &nbsp;

Toen Kugler tijdens zijn gevangenschap in Zwolle terechtkwam, zocht&nbsp;hij contact met Martin Brouwer. Deze stelde&nbsp;zich borg voor Kugler, die daarom bij Brouwer thuis mocht&nbsp;eten en overnachten.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>

Bron persoonsgegevens.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Adres:&nbsp;Hortensiastraat 75, Zwolle.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="4k6u4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Brouwer: Gesprek met twee kinderen Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p0ch9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart M.J.A. Brouwer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="piv5q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 10 maart 1944, in: Verzameld werk, Amsterdam: Prometheus, 2013.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0ip5k" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Dagboek A, 10, 14 en 23 maart 1944, 25 mei 1944; Dagboek B, 4 maart 1944, in: Verzameld werk.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oqq0a" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Historisch Centrum Overijssel (HCO), Arrondissementsrechtbank Zwolle, inv. nr. 3381, rolnr. 13: Vonnis Arrondissementsrechtbank Zwolle, 15 augustus 1944.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vc3em" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>HCO, Gemeentepolitie Zwolle, inv. nr. 25: Dag- en nachtrapporten van de afdeling Bijzondere Wetten en Economische Dienst.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5cirl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>&quot;Een Zwolsche suiker- en dito vleeschaffaire&quot;, Provinciale Zwolsche en Overijsselsche Courant, 14 augustus 1944.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Martin Brouwer was a butcher, and later a salesman and agent.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;He was a representative of Gies &amp; Co and in the spring of 1944 a supplier of food coupons. Other companies he represented included&nbsp;Nooitgedagt (butchers&#39; workbenches) and Wierdensche Export Slachterij.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

Brouwer married E.G.W.J. Bakker on 8 May 1929. Their daughter Hedwig was born on 29 May 1944;<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;the child who, according to Anne&#39;s diary, was &#39;on the way&#39;.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>&nbsp;He traded in coupons, part of which went to the people in hiding in the Secret Annex.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;On 7 March 1944, he was arrested at Zwolle station for clandestinely buying and selling ration coupons in collaboration with Hendrik Daatzelaar.<a href="#footnote-5" id="footnote-marker-5-1" rel="footnote">[5]</a> The Zwolle police held him until 22 March.<a href="#footnote-6" id="footnote-marker-6-1" rel="footnote">[6]</a> In August 1944, the judge in Zwolle sentenced him to one month&#39;s imprisonment plus a fine of eight hundred guilders or eighty days, for trading in eight thousand illegal food coupons.<a href="#footnote-7" id="footnote-marker-7-1" rel="footnote">[7]</a> &nbsp;

When Kugler ended up in Zwolle during his imprisonment, he sought contact with Martin Brouwer. The latter vouched for Kugler, who was allowed to have dinner and spend the night at Brouwer&#39;s home.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-3" rel="footnote">[1]</a>

&nbsp;Source personal data.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Address:&nbsp;Hortensiastraat 75, Zwolle.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-3" rel="footnote">[2]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="4k6u4" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-1-3">c</a> <cite>Anne Frank Stichting, Getuigenarchief, Brouwer: Gesprek met twee kinderen Brouwer, 15 mei 2011.</cite></li>
	<li data-footnote-id="p0ch9" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a>, <a href="#footnote-marker-2-3">c</a> <cite>Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, Centraal archief van overledenen: Persoonskaart M.J.A. Brouwer.</cite></li>
	<li data-footnote-id="piv5q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 10 March 1944, in: The Collected Works; transl. from the Dutch by Susan Massotty, London [etc.]: Bloomsbury Continuum, 2019.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0ip5k" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Anne Frank, Diary Version A, 10, 14 and 23 March 1944, 25 May 1944; Diary Version B, 4 March 1944, in: The Collected Works.</cite></li>
	<li data-footnote-id="oqq0a" id="footnote-5"><a href="#footnote-marker-5-1">^</a> <cite>Historisch Centrum Overijssel (HCO), Arrondissementsrechtbank Zwolle, inv. nr. 3381, rolnr. 13: Vonnis Arrondissementsrechtbank Zwolle, 15 augustus 1944.</cite></li>
	<li data-footnote-id="vc3em" id="footnote-6"><a href="#footnote-marker-6-1">^</a> <cite>HCO, Gemeentepolitie Zwolle, inv. nr. 25: Dag- en nachtrapporten van de afdeling Bijzondere Wetten en Economische Dienst.</cite></li>
	<li data-footnote-id="5cirl" id="footnote-7"><a href="#footnote-marker-7-1">^</a> <cite>&quot;Een Zwolsche suiker- en dito vleeschaffaire&quot;, Provinciale Zwolsche en Overijsselsche Courant, 14 augustus 1944.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Martin Brouwer, vertegenwoordiger van Gies & Co en bonnenhandelaar.

M.J.A. Brouwer

Martin Brouwer was tijdens de oorlog enige tijd vertegenwoordiger van Gies & Co en leverancier van distributiebonnen.

During the war, Martin Brouwer was a representative of Gies & Co and a supplier of food coupons for some time.

Martin Brouwer

Victor Kugler schreef in zijn Engelstalige notitieboekje dat hij op 28 december 1944 van Zwolle naar Arnhem werd overgeplaatst met de trein. Eenmaal aangekomen bleek daar geen werk voor de gevangenen en moesten ze te voet naar Wageningen. Daar zouden ze volgens zijn notitie op 30 december 1944 zou zijn aangekomen. In het CADSU-formulier schreef Kugler dat de overplaatsing naar Wageningen op 30 december 1944 plaatsvond. In Wageningen zou hij waarschijnlijk hebben verbleven in de Rijks Landbouw Hooge school.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler noteerde in zijn Engelstalige notitieboekje dat &ldquo;Castle Schimmelpenninck in the bushes&rdquo; lag. Mogelijk doelde hij hiermee op de sigarenfabriek Schimmelpenninck die lag aan de Stationsstraat.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Volgens het notitieboekje werd Kugler in Wageningen &lsquo;messenger to the staff office&rsquo; en moest hij daarnaast elektriciteitsdraden repareren die vernietigd waren in de gevechten.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Door de opmars van de geallieerde troepen werden de gevangenen eind maart te voet richting Duitsland gestuurd en wist Kugler in de buurt van Zevenaar te ontsnappen.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ch29h" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Kugler schrijft in zijn aanvraag dat hij van 30 december 1944 tot 27 maart 1945 in Wageningen verbleef bij de Landbouwkundige Hogeschool Wageningen. De offici&euml;le naam voor deze hoge school was Landbouwkundige Hogeschool Wageningen, zie: <a href="https://www.wur.nl/nl/over-wageningen/historie.htm">https://www.wur.nl/nl/over-wageningen/historie.htm</a>, geraadpleegd op 23 augustus 2022. En Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bvf6u" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Wageningen, 025 Schimmelpenninck Sigarenfabrieken v/h Geurts en Van Schuppen N.V. (1927-1980), beschrijving archief.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fn4fv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Tijdens zijn dienstverband bij de Schachtanlage Scholven&nbsp;volgde Kugler een opleiding tot elektrotechnicus. Het certificaat hiervoor ontving hij op 7 september 1920&nbsp;van de Handwerkskammer M&uuml;ster i/Westpf. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_022: Lehrbrief Handwerkskammer te M&uuml;nster van Victor Kugler,&nbsp;7 september 1920. En: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0eusv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Victor Kugler wrote in his English-language notebook that he was transferred from Zwolle to Arnhem by train on 28 December 1944. Once they arrived there, it turned out there was no work for the prisoners and they had to go on foot to Wageningen. According to his notebook, they arrived there on 30 December 1944. On the CADSU form, Kugler wrote that the transfer to Wageningen took place on 30 December 1944 . In Wageningen, he probably stayed at the Rijks Landbouw Hoogeschool.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

Kugler noted in his English-language notebook that &quot;Castle Schimmelpenninck was in the bushes&quot;. It is possible that he was referring to the Schimmelpenninck cigar factory that was located on Stationsstraat.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> According to the notebook, Kugler became a &quot;messenger to the staff office&quot; in Wageningen and also had to repair electricity wires destroyed in the fighting.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

Due to the advance of Allied troops, the prisoners were sent on foot towards Germany in late March, and Kugler managed to escape near Zevenaar.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>

<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="ch29h" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Kugler schrijft in zijn aanvraag dat hij van 30 december 1944 tot 27 maart 1945 in Wageningen verbleef bij de Landbouwkundige Hogeschool Wageningen. De offici&euml;le naam voor deze hoge school was Landbouwkundige Hogeschool Wageningen, zie: <a href="https://www.wur.nl/nl/over-wageningen/historie.htm">https://www.wur.nl/nl/over-wageningen/historie.htm</a>, geraadpleegd op 23 augustus 2022. En Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="bvf6u" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Wageningen, 025 Schimmelpenninck Sigarenfabrieken v/h Geurts en Van Schuppen N.V. (1927-1980), beschrijving archief.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fn4fv" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Tijdens zijn dienstverband bij de Schachtanlage Scholven&nbsp;volgde Kugler een opleiding tot elektrotechnicus. Het certificaat hiervoor ontving hij op 7 september 1920&nbsp;van de Handwerkskammer M&uuml;ster i/Westpf. Anne Frank Stichting (AFS), Anne Frank Collectie (AFC), reg. code A_Kugler_I_022: Lehrbrief Handwerkskammer te M&uuml;nster van Victor Kugler,&nbsp;7 september 1920. En: AFS, AFC, reg. code A_Kugler_I_048: Engelstalig notitieboekje Victor Kugler.</cite></li>
	<li data-footnote-id="0eusv" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

Victor Kugler tewerkgesteld in Wageningen

Victor Kugler was bijna 4 maanden tewerkgesteld in Wageningen.

Victor Kugler was put to work in Wageningen for almost four months.

Kasteel Schimmelpenninck

Kasteel Schimmelpenninck was de bijnaam van een voormalig gebouw van de sigarenfabriek Schimmelpenninck. Bestaat niet meer.

Schimmelpenninck Castle was the nickname of a former Schimmelpenninck cigar factory building. The building no longer exists.

Door de opmars van de geallieerde troepen werden de gevangenen eind maart te voet richting Duitsland gestuurd. Tijdens deze tocht wist Victor Kugler te ontsnappen. Over zijn ontvluchting en thuisreis schreef Kugler in 1963 het volgende:

<blockquote>&lsquo;Op die dag [28 maart] vertrokken ongeveer 600 gevangen uit Wageningen en marcheerden over Renkum, Heelsum, Oosterbeek, Arnhem, Westervoort naar Zevenaar, met de bedoeling de volgende dag naar Duitsland te gaan. Bij de ingang van Zevenaar werd onze colonne door Engelse Spitfires aangevallen en beschoten. Er vielen helaas enige doden. Ik maakte van de verwarring gebruik en vluchtte in het veld.&rsquo;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a></blockquote>

Nadat Kugler het veld in was gevlucht zou hij zijn ondergedoken &lsquo;bij een boer, de heer Barends&rsquo; en vervolgens per fiets naar de IJssel zijn vertrokken. In Lathum wachtte hij enkele dagen in een steenbakkerij tot hij de rivier kon worden overgezet. In Barneveld viel hij bijna in handen van de Gestapo, maar op Goede Vrijdag zou hij weer zijn thuisgekomen in Hilversum, waar hij zich tot de bevrijding verborgen hield.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

De chronologie van Kuglers ontsnapping zoals hij die zelf beschrijft kan niet helemaal kloppen. Goede Vrijdag viel in&nbsp;1945&nbsp;op&nbsp;30 maart. Alles zou dan in twee dagen hebben moeten plaatsvinden, terwijl hij schreef enkele dagen bij Barends en ook enkele dagen in de steenfabriek te zijn geweest. Ofwel hij ontsnapt eerder dan&nbsp;28 maart, ofwel hij was pas na Goede Vrijdag thuis.

Een dagboekschrijfster uit Barneveld noteerde dat daar op&nbsp;27 maart 1945&nbsp;mensen van de straat zijn geplukt om tankversperringen te graven.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>&nbsp;Mogelijk was dit het moment dat Kugler in Barneveld aan wat hij de Gestapo noemde wist te ontsnappen.

Uit gegevens van de Historische Vereniging in Zevenaar blijkt dat de dag van Kuglers ontsnapping mogelijk 24 maart 1945&nbsp;was:

<blockquote>&lsquo;24-03-1945 Tegen 12 uur wordt een Duitse auto vernietigd door een Geallieerde jager. Om half vier voert een Geallieerde jager een aanval uit op geschut aan de Arnhemseweg. Een colonne OT gravers die uit Oosterbeek terugkomt wordt getroffen door 2 bommen. W. Donk (44 jaar) en W. Nagtegaal (24 jaar) uit Utrecht en een Duitse soldaat komen hierbij om het leven.&rsquo;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

<div>&nbsp;
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m49up" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u2bhd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Barneveld, Documentatiecollectie Tweede Wereldoorlog, bestandsnummer 408, dagboeken Gonny Noorlander, notitie 27 maart 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="igx1b" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>E-mail Historische Vereniging in Zevenaar, 1 november 2010.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Due to the advance of Allied troops, the prisoners were sent on foot towards Germany at the end of March. During this march, Victor Kugler managed to escape. About his escape and journey home, Kugler wrote the following in 1963:

<blockquote>&#39;On that day [28 March] about 600 prisoners left Wageningen and marched across Renkum, Heelsum, Oosterbeek, Arnhem, Westervoort to Zevenaar, with the intention of proceeding to Germany the next day. On the outskirts of Zevenaar, our column was attacked and fired on by English Spitfires. There were unfortunately some casualties. I took advantage of the confusion and fled into the field.&#39;<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a></blockquote>

After Kugler fled into the field, he reportedly went into hiding &#39;with a farmer, Mr Barends&#39; and then left by bicycle heading towards the IJssel River. In Lathum, he waited several days in a brickworks until he could be ferried across the river. In Barneveld, he almost fell into the hands of the Gestapo, but on Good Friday he returned home to Hilversum, where he hid until the liberation.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-2" rel="footnote">[1]</a>

The chronology of Kugler&#39;s escape as he describes it himself may not be entirely accurate. Good Friday fell on 30 March in 1945. That would mean that everything would have to have taken place in two days, while he wrote that he spent several days at Barends and also several days at the brickworks. Either he escaped&nbsp;earlier than 28 March, or he only got home after Good Friday.

A diarist from Barneveld noted that on 27 March 1945, people were taken off the streets there to dig tank barriers.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Possibly this was the moment Kugler managed to escape what he called the Gestapo in Barneveld.

Records from the Historical Society in Zevenaar indicate that the day of Kugler&#39;s escape may have been 24 March 1945:

<blockquote>&#39;24-03-1945 Around noon, a German car was destroyed by an Allied fighter. At half past three an Allied fighter carried&nbsp;out an attack on artillery on Arnhemseweg. A column of OT diggers returning from Oosterbeek was hit by 2 bombs. W. Donk (aged 44) and W. Nagtegaal (aged 24) from Utrecht and a German soldier were killed.&rsquo;<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a></blockquote>

<div>&nbsp;
<div>
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m49up" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-1-2">b</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u2bhd" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Gemeentearchief Barneveld, Documentatiecollectie Tweede Wereldoorlog, bestandsnummer 408, dagboeken Gonny Noorlander, notitie 27 maart 1945.</cite></li>
	<li data-footnote-id="igx1b" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Mailwisseling met de Historische Vereniging in Zevenaar, 1 november 2010.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>
</div>

Victor Kugler ontsnapt bij een luchtaanval

Eind maart 1945 werd Victor Kugler met ongeveer 600 medegevangenen lopend naar Duitsland gestuurd. Bij Zevenaar werd de kolonne door Britse vliegtuigen beschoten. Kugler maakte van de verwarring gebruik en vluchtte. Na een paar dagen kwam hij thuis in Hilversum.

In late March 1945, Victor Kugler was sent to Germany on foot with about 600 fellow prisoners. Near Zevenaar, the column came under fire from British aircraft. Kugler took advantage of the confusion and escaped. After a few days, he arrived home in Hilversum.

Zevenaar - Arnhemseweg

Het station en spooremplacement in Zevenaar waren veelvuldig doelwit van geallieerde luchtaanvallen.

The railway station and railway yard in Zevenaar were frequent targets of Allied air raids.

Op Goede Vrijdag, 30 maart 1945, zou Victor Kugler weer thuis in Hilversum zijn aangekomen na zijn ontsnapping bij Zevenaar. Daar hield hij zich verborgen tot de bevrijding.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>&nbsp;Hij vertelde:

<blockquote>&lsquo;De volgende dag begon ik een schuilplaats in te richten voor ons. Als de Duitsers langs zouden komen om mij te arresteren, dan wilde ik koste wat het kost voorkomen dat ze mij zouden vinden. Maar mijn voorbereidingen waren niet nodig, want vier weken later capituleerde de Duitse legerleiding.&rsquo;﻿<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

<div>&nbsp;
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="f95eu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fnyzt" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Orginieel: &lsquo;The next day I started to prepare a hiding place in my house for myself and my wife. Should the Germans come to take me back, I was determined that they would not find me. However, my preparations proved unnecessary because four weeks later, the German troops (&hellip;) surrendered.&rsquo; Citaat uit:﻿ Eda Shapiro &amp; Rick Kardonne (eds.), Victor Kugler: the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen: 2008, p. 78.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

According to Victor Kugler, he&nbsp;arrived back home in Hilversum after his escape near Zevenaar on Good Friday, 30 March 1945. He kept himself hidden there until the liberation.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> He recounted:

<blockquote>&#39;The next day I started to prepare a hiding place in my house for myself and my wife. Should the Germans come to take me back, I was determined that they would not find me. However, my preparations proved unnecessary because four weeks later, the German troops (&hellip;) surrendered.&rsquo;﻿<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a></blockquote>

<div>&nbsp;
<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="f95eu" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Het Nederlandse Rode Kruis, Den Haag, dossier 97791: Aanvraagformulier A, Centraal Afwikkelbureau Duitse Schadeuitkeringen, ingevuld door Kugler en gestempeld 3 september 1963.</cite></li>
	<li data-footnote-id="fnyzt" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Quote from:﻿ Eda Shapiro and Rick Kardonne (eds.), Victor Kugler: the man who hid Anne Frank, Jerusalem: Gefen, 2008, p.78.</cite></li>
</ol>
</section>
</div>

&nbsp;

<div>
<div>&nbsp;</div>
</div>

Een van de doelen van de Duitse bezettingspolitiek was om de Nederlandse Joden hun bezit te ontnemen. Een eerste aanzet daartoe werd gegeven op 22 oktober 1940 met de afkondiging van verordening VO 189/1940. Deze verordening verplichtte Joodse ondernemingen tot aanmelding bij de Wirtschaftsprufstelle.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> Deze instelling besliste over de verdere inbeslagname of liquidatie van deze ondernemingen.&nbsp;In een poging Pectacon, een van de handelsondernemingen van Frank, aan Duits toezicht te onttrekken, werd al op 23 oktober 1940 de firma La Synth&egrave;se opgericht door Victor Kugler en Jan Gies.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

De doelstelling en de werkzaamheden van deze onderneming waren gelijk aan die van Pectacon, de &#39;handel en fabricatie van chemicali&euml;n en levensmiddelen&#39;.&nbsp;De inschrijving in het Handelsregister volgde op 4 november 1940. Het adres was: Eemnesserweg 56, Hilversum.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> Dit was Kuglers priv&eacute;adres. De bedrijfsnaam werd op 8 mei 1941 veranderd in N.V. Handelsvereeniging Gies &amp; Co.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Dit op last van de secretaris-generaal van Justitie, die bezwaar maakte tegen de naam van de firma. Op 19 augustus 1941 registreerde het Handelsregister de nieuwe bedrijfsnaam.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m1q5v" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://www.oorlogsgetroffenen.nl/thema/rechtsherstel/03_01_Bedrijven" target="_blank">https://www.oorlogsgetroffenen.nl/thema/rechtsherstel/03_01_Bedrijven</a> (geraadpleegd 29 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="cfutg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Staatscourant, 13 augustus 1941; Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yx38q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859, akteletter a.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4jyt6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859, akteletter b.</cite></li>
</ol>
</section>

One of the goals of the German occupation policy was to deprive Dutch Jews of their property. An initial impetus was given on 22 October 1940 with the promulgation of regulation VO 189/1940. This regulation required Jewish companies to register with the Wirtschaftsprufstelle,<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a> which decided on the confiscation or liquidation of these companies.&nbsp;In an effort to remove&nbsp;Pectacon, one of Otto Frank&#39;s trading companies, from German control, Victor Kugler and Jan Gies founded the firm La Synth&egrave;se as early as 23 October 1940.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a>

The objective and activities of this company were similar to those of Pectacon, &quot;the trading in and manufacture of chemicals and foodstuffs.&quot; Registration in the Trade Register followed on 4 November 1940. The firm&#39;s address was: Eemnesserweg 56, Hilversum, <a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a> which was Kugler&#39;s home address. On 8 May 1941, the firm&#39;s name was changed to N.V. Handelsvereeniging Gies &amp; Co<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a>&nbsp;by order of the secretary-general of the ministery of Justice, who objected to La Synth&egrave;se. The new name was registered with the Trade Register on 19 August 1941.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-2" rel="footnote">[2]</a>

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="m1q5v" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie&nbsp;<a href="https://www.oorlogsgetroffenen.nl/thema/rechtsherstel/03_01_Bedrijven" target="_blank">https://www.oorlogsgetroffenen.nl/thema/rechtsherstel/03_01_Bedrijven</a> (geraadpleegd 29 november 2022).</cite></li>
	<li data-footnote-id="cfutg" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">a</a>, <a href="#footnote-marker-2-2">b</a> <cite>Staatscourant, 13 augustus 1941; Noord-Hollands Archief (NHA), Haarlem, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859: Akteletter d.</cite></li>
	<li data-footnote-id="yx38q" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859, akteletter a.</cite></li>
	<li data-footnote-id="4jyt6" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>NHA, Handelsregister Hilversum, inv. nr. 199, dossier 8859, akteletter b.</cite></li>
</ol>
</section>

Oprichting La Synthèse

La Synthèse werd opgericht toen Pectacon, een van de bedrijven van Otto Frank, wegens ariseringsmaatregelen gevaar liep te worden geliquideerd.

La Synthèse was founded when Pectacon, one of Otto Frank's companies, was in danger of being liquidated due to aryanisation measures.

Victor Kugler thuis ondergedoken

Na zijn ontsnapping kon Victor Kugler zich thuis verborgen houden tot Hilversum werd bevrijd.

After his escape, Victor Kugler was able to hide at home until Hilversum was liberated.

NHA 162-22461

Eemnesserweg, gezien richting Laren.

Woning Victor Kugler in Hilversum

Onder verblijf wordt verstaan een plek om te wonen en/of te werken, tijdelijk of permanent.

Accommodation refers to a place in which to live and/or work, either temporarily or permanently.

Verblijf

Verblijf is een plek om te wonen en/of te werken, tijdelijk of permanent.

Accommodation is a place in which to live and/or work, either temporarily or permanently.

In deze straat, op nummer 56, woonden Victor Kugler en zijn vrouw vanaf 1940. Daar dook hij ook na zijn ontsnapping uit Duitse gevangenschap onder.

From 1940, Victor Kugler and his wife lived on this street, at number 56. He went into hiding in the same house after he had escaped German imprisonment.

De familie Frank, de familie Van Pels en Fritz Pfeffer moesten onderduiken, omdat zij Joods waren. Maar niet alleen Joden in Nederland doken onder. Ook het leven van bijvoorbeeld verzetsmensen liep gevaar. Zij moesten net als Joden op zoek gaan naar een schuilplaats. De plekken waar mensen ondergedoken zaten waren erg verschillend. Er waren schuilplaatsen in de stad en op het land. Grote en kleine schuilplaatsen. Sommige onderduikers moesten de hele dag binnen blijven, andere konden gewoon buiten lopen. Zij hadden goede valse papieren.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<h1>Wel of niet onderduiken?</h1>

Volgens schattingen hebben tussen de 300.000 en 330.000 mensen, van wie waarschijnlijk 28.000 Joden, in Nederland tijdens de oorlog voor korte of lange tijd ergens ondergedoken gezeten.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> Voor verzetsmensen was de vraag &lsquo;Onderduiken of niet?&rsquo; eigenlijk geen echte vraag. Als zij niet in de gevangenis wilden belanden, moesten zij wel onderduiken. Voor veel Joodse gezinnen was het wel een vraag. Een moeilijke vraag. Waarom zou je onderduiken als je niets had gedaan? En misschien viel het wel mee in de kampen.

<h1>Ondergedoken kinderen</h1>

In de oorlog stonden sommige Joodse ouders voor een erg moeilijke beslissing: het was soms makkelijker om een schuilplaats bij een gezin te vinden voor een kind alleen. Dit betekende voor die ouders dat zij hun kind alleen naar een onderduikadres moesten laten gaan. En soms zelfs hun baby. Sommige helpers durfden het risico nog wel te nemen om een kind onder te laten duiken. Voor volwassenen was het veel moeilijker om een goede schuilplaats te vinden. Bij die Joodse kinderen werd dan net gedaan alsof de log&eacute; familie was. Er werd dan bijvoorbeeld gezegd dat het kind uit Rotterdam kwam, want daar waren veel gegevens door het bombardement verloren gegaan.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Verraad</h1>

Van de 28.000 Joodse onderduikers zijn er 8.000 gepakt. Vaak was daarbij verraad in het spel.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> Als gearresteerde onderduiker kwam je als strafgeval in de strafbarak van doorgangskamp Westerbork terecht voordat je gedeporteerd werd naar een concentratiekamp. Voor de helpers verschilde het. Soms werden alleen de onderduikers gearresteerd en de helpers met rust gelaten, soms werden de helpers wel gearresteerd. In principe stond er op het helpen van Joden een zware straf. In de praktijk was dat niet altijd het geval.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="q6sdb" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie verder: Jaap Cohen, <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/onderduiken-het-bezette-nederland-hoe-uniek-was-het-achterhuis/" target="_blank">Onderduiken in het bezette Nederland. Hoe uniek was het Achterhuis?</a> Website Anne Frank Stichting (geraadpleegd 4 december 2023).</cite></li>
	<li data-footnote-id="dn7r7" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie bijv.: Marcel Prins &amp; Peter Henk Steenhuis, Andere achterhuizen. Verhalen van Joodse onderduikers, Amsterdam : Athenaeum-Polak Van Gennep, 2010 (zie ook de bijbehorende website: <a href="https://andereachterhuizen.nl/" target="_blank">Andere Achterhuizen - verhalen van Joodse onderduikers</a>); Michal Citroen, Een adres: de geschiedenis van de joodse onderduik, Amsterdam: Alfabet Uitgevers, 2024.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ndewx" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Voor literatuur over onderduikhulp aan Joodse kinderen en de ervaringen van ouders &eacute;n kinderen, zie: Bloeme Evers-Emden, Geleende kinderen. Ervaringen van onderduikouders en hun Joodse beschermelingen in de jaren 1942 tot 1945,&nbsp;Kampen: Kok, 1994; Bloeme Evers-Emden &amp; Bert-Jan Flim, Ondergedoken geweest. Een afgesloten verleden? Joodse &#39;kinderen&#39; over hun onderduik, vijftig jaar later, Kampen: Kok, 1995; Bloeme Evers-Emden, Geschonden bestaan. Gesprekken met vervolgde Joden die hun kinderen moesten, &#39;wegdoen&#39;, Kampen: Kok, 1996; Bert-Jan Flim, Omdat hun hart sprak. Geschiedenis van de georganiseerde hulp aan Joodse kinderen in Nederland, 1942-1945, Kampen: Kok, 1996; Bloeme Evers-Emden, Je ouders delen. Een eerste onderzoek naar de gevoelens van eigen kinderen in pleeggezinnen in de oorlog en nu, Kampen: Kok, 1999;&nbsp;Marcel Prins &amp; Peter Henk Steenhuis, Ondergedoken als Anne Frank. Verhalen van Joodse kinderen in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Querido, 2011 (zie ook de bijbehorende website: <a href="https://www.ondergedokenalsannefrank.nl" target="_blank">Ondergedoken als Anne Frank</a>); Bert-Jan Flim, Onder de klok. Georganiseerde hulp aan Joodse kinderen, Amsterdam: Gibbon Uitgeefagentschap, 2012.</cite></li>
	<li data-footnote-id="ialiw" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Zie bijv.: Ad van Liempt, Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar Joden: 1943, Amsterdam: Balans, 2002; Sytze van der Zee, Vogelvrij. De jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Ad van Liempt &amp; Jan H.Kompagnie (red.), Jodenjacht: de onthutsende rol van de Nederlande politie in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Balans, 2022.</cite></li>
</ol>
</section>

The Frank and Van Pels families, along with Fritz Pfeffer, had to go into hiding because they were Jewish. But it wasn&rsquo;t just Jews who went into hiding in the Netherlands. The lives of for example resistance workers were at risk too. Like the Jews, they too needed to find places to hide. People chose a wide variety of places to go into hiding. Some people hid in cities, others in the country. Hiding places could be large or small. Some people had to stay inside all day, while others were able to walk around freely outside. They were the ones with well made forged papers.<a href="#footnote-1" id="footnote-marker-1-1" rel="footnote">[1]</a>

<h1>The decision to go into hiding</h1>

According to estimates, approximately 300,000 people of which probably 28,000 Jews, hid in the Netherlands, either for a short or long time period.<a href="#footnote-2" id="footnote-marker-2-1" rel="footnote">[2]</a> For the resistance, the question of &quot;to hide or not to hide? &quot;, was in fact no real question. If they didn&#39;t want end up in prison, they had to go into hiding. For many Jewish families, it was a question as well. A difficult question. Why go into hiding when you had done nothing wrong? And perhaps, the camps were not that bad.

<h1>Children in hiding</h1>

Some Jewish parents faced a difficult decision during the war. It was sometimes easier for an individual child to go into hiding with a host family. For the parents, that meant leaving their child behind at a hiding place on their own. Sometimes even babies had to be hidden this way. Some helpers were prepared the risk taking a child in. For adults, it was harder to find a good hiding place. The Jewish children hidden this way simply became one of the family. The hosts might have claimed the child had come from Rotterdam, where many records had been lost in the bombings.<a href="#footnote-3" id="footnote-marker-3-1" rel="footnote">[3]</a>

<h1>Betrayal</h1>

Of the 25,000 Jews who went into hiding, 8,000 were discovered. They&rsquo;d often been betrayed.<a href="#footnote-4" id="footnote-marker-4-1" rel="footnote">[4]</a> If you were arrested in hiding, you would be sent as a criminal to transit camp Westerbork&rsquo;s prison block before being deported to a concentration camp. For the helpers, the outcome varied. Sometimes only those in hiding were arrested and their helpers left alone, but other times the helpers were arrested too. In theory, there were heavy penalties for being caught helping a Jew. In practice, that wasn&rsquo;t always the case.

<section class="footnotes">
<header>
<h2>Footnotes</h2>
</header>

<ol>
	<li data-footnote-id="tikjf" id="footnote-1"><a href="#footnote-marker-1-1">^</a> <cite>Zie verder: Jaap Cohen,<a href="https://www.annefrank.org/en/anne-frank/go-in-depth/how-unique-was-secret-annex-people-hiding-occupied-netherlands/" target="_blank"> How unique was the Secret Annex? People in hiding in the occupied Netherlands</a>, Website Anne Frank Stichting (geraadpleegd 4 december 2023).</cite></li>
	<li data-footnote-id="bcphu" id="footnote-2"><a href="#footnote-marker-2-1">^</a> <cite>Zie bijv.: Marcel Prins &amp; Peter Henk Steenhuis, Andere achterhuizen. Verhalen van Joodse onderduikers, Amsterdam : Athenaeum-Polak Van Gennep, 2010 (zie ook de bijbehorende website: <a href="https://hiddenlikeannefrank.com/" target="_blank">Hidden like Anne Frank</a>); Michal Citroen, Een adres: de geschiedenis van de joodse onderduik, Amsterdam; Alfabet Uitgevers, 2024.</cite></li>
	<li data-footnote-id="u4bgd" id="footnote-3"><a href="#footnote-marker-3-1">^</a> <cite>Voor literatuur over onderduikhulp aan Joodse kinderen en de ervaringen van ouders &eacute;n kinderen, zie: Bloeme Evers-Emden, Geleende kinderen. Ervaringen van onderduikouders en hun Joodse beschermelingen in de jaren 1942 tot 1945,&nbsp;Kampen: Kok, 1994; Bloeme Evers-Emden &amp; Bert-Jan Flim, Ondergedoken geweest. Een afgesloten verleden? Joodse &#39;kinderen&#39; over hun onderduik, vijftig jaar later, Kampen: Kok, 1995; Bloeme Evers-Emden, Geschonden bestaan. Gesprekken met vervolgde Joden die hun kinderen moesten, &#39;wegdoen&#39;, Kampen: Kok, 1996; Bert-Jan Flim, Omdat hun hart sprak. Geschiedenis van de georganiseerde hulp aan Joodse kinderen in Nederland, 1942-1945, Kampen: Kok, 1996; Bloeme Evers-Emden, Je ouders delen. Een eerste onderzoek naar de gevoelens van eigen kinderen in pleeggezinnen in de oorlog en nu, Kampen: Kok, 1999;&nbsp;Marcel Prins &amp; Peter Henk Steenhuis, Ondergedoken als Anne Frank. Verhalen van Joodse kinderen in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Querido, 2011 (zie ook de bijbehorende website: <a href="https://hiddenlikeannefrank.com/" target="_blank">Hidden like Anne Frank</a>); Bert-Jan Flim, Onder de klok. Georganiseerde hulp aan Joodse kinderen, Amsterdam: Gibbon Uitgeefagentschap, 2012.</cite></li>
	<li data-footnote-id="tj460" id="footnote-4"><a href="#footnote-marker-4-1">^</a> <cite>Zie bijv.: Ad van Liempt, Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar Joden: 1943, Amsterdam: Balans, 2002; Sytze van der Zee, Vogelvrij. De jacht op de Joodse onderduiker, Amsterdam: De Bezige Bij, 2010; Ad van Liemp &amp; Jan H. Kompagnie (red.), Jodenjacht: de onthutsende rol van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Balans. 2011.</cite></li>
</ol>
</section>

Onderduikers

Onderduikers zijn mensen die zich, vaak voor langere tijd, verbergen om niet door de politie of de Duitsers te worden opgepakt. De reden om onder te duiken was meestal om te ontkomen aan de Jodenvervolging of de gedwongen Arbeidsinzet, of omdat men gezocht werd wegens illegale activiteiten.

People in hiding are people who hide, often for long periods of time, to avoid being picked up by the police or Germans.  The reason for going into hiding was usually to escape persecution of Jews or forced Labour Deployment, or because one was wanted for illegal activities.

De helpers na de arrestatie

Op 4 augustus 1944 worden Anne Frank en de andere onderduikers ontdekt en gearresteerd. Hun lot is onzeker. Ze zijn twee jaar en een maand verborgen geweest. In deze periode zijn door de nazi's bijna 100.000 Joden uit Nederland naar zogenaamde werkkampen gebracht en van de meeste van hen is daarna niets meer gehoord.
Lees hier over hun gevangenschap.