Meer ruimte
In opdracht van de Anne Frank Stichting verrichtte het Verwey-Jonker Instituut kwantitatief onderzoek naar meldingen over deze thema’s in het registratiesysteem van de politie. Over de hele linie zien we een afname van racistische incidenten. Ook het aantal incidenten met een antisemitisch karakter is afgenomen, met uitzondering van intentioneel antisemitische incidenten. Wel is er bij alle vormen van incidenten een toename in ernst. Ook opvallend is de toenemende ruimte voor extreemrechts gedachtegoed in samenleving en politiek.
Incidenten
Het totaal aantal incidenten met een antisemitisch karakter is afgenomen. Er is met name minder antisemitisch gescholden, 761 keer in 2016 tegenover 583 keer in 2017. Wel zien we een stijging van intentioneel antisemitische incidenten. Nadat het aantal intentioneel antisemitische incidenten in 2016 gedaald was van 57 naar 35 is het aantal in 2017 weer gestegen tot 46 incidenten. Er valt bij alle vormen van racistische incidenten een toename in ernst waar te nemen. In 2017 vonden er meer bedreigingen en meer geweldsincidenten plaats dan in 2016 en voorgaande jaren. Bij antisemitisme zien we een verschuiving van slachtofferloze incidenten naar persoonsgerichte incidenten, bij racistische en anti-moslimincidenten zien we vooral een toename in ernstigere vormen.
Extreemrechts gedachtegoed
We zien dat extreemrechtse organisaties en extreemrechts gedachtegoed meer ruimte hebben gekregen in de samenleving (waaronder op sociale media) en in de politiek. Extreemrechtse onderwerpen en complottheorieën zijn niet langer taboe in het maatschappelijke en politieke debat. Zo werd er in verkiezingstijd bijvoorbeeld gediscussieerd over de relatie tussen ‘ras en IQ’ en kreeg een extreemrechtse complottheorie over ‘omvolking’ steun bij partijen als PVV en Forum voor Democratie.
Constante
Maatschappelijke en politieke gebeurtenissen (denk aan terroristische aanslagen, oplaaiing van het Midden-Oostenconflict, demonstraties rond Zwarte Piet) kunnen leiden tot een stijging van racistische incidenten. We constateren dat bij periodieke herhaling van gebeurtenissen een vorm van gewenning plaatsvindt. In 2017 was er geen stijging van racistische incidenten rond maatschappelijke en politieke gebeurtenissen. Tegelijkertijd lijkt er sprake van een constante van het aantal racistische incidenten door de jaren heen.
Strafrecht
Bij de bestrijding van racisme en antisemitisme is het strafrecht een belangrijk middel om een maatschappelijke norm te stellen. De cijfers over opsporing en vervolging laten zien dat wetsartikelen ten aanzien van discriminatie en ten aanzien van andere strafbare feiten met een discriminatoire achtergrond (en daarmee de mogelijkheid tot strafverzwaring) heel weinig worden gebruikt. De uitgesproken intenties ten spijt, zijn de genoemde wetsartikelen in 2017 nog minder gebruikt dan in voorgaande jaren.